Xuất Khẩu Thủy Sản Việt Nam Sang EU: Thực Trạng và Giải Pháp

• Người hướng dẫn: PGS.TS Nguyễn Như Bình
• Trường học: Đại học Kinh tế Quốc dân
• Chuyên ngành: Kinh tế Quốc tế
• Đề tài: Xuất Khẩu Thủy Sản Việt Nam Sang EU: Thực Trạng và Giải Pháp
• Loại tài liệu: luận văn thạc sĩ
• Năm xuất bản: 2017
• Địa điểm: Hà Nội

• LỜI CẢM ƠN
• LỜI CAM ĐOAN
• 1. CHƯƠNG 1: THỰC TRẠNG XUẤT KHẨU HÀNG THỦY SẢN VIỆT NAM SANG LIÊN MINH CHÂU ÂU TRƯỚC KHI HIỆP ĐỊNH THƯƠNG MẠI TỰ DO VIỆT NAM – EU CÓ HIỆU LỰC
• 1.1. Đặc điểm thị trường thủy sản EU
• 1.2. Quy mô thị trường
• 1.3. Tập quán, thị hiếu tiêu dùng
• 1.4. Kênh phân phối thị trường
• 1.5. Rào cản thương mại của EU đối với hàng thủy sản nhập khẩu
• 1.6. Khối lượng và kim ngạch xuất khẩu thủy sản Việt Nam sang EU
• 1.7. Cơ cấu mặt hàng xuất khẩu thủy sản Việt Nam sang EU
• 1.8. Cơ cấu thị trường xuất khẩu thủy sản Việt Nam sang EU
• 1.9. Hình thức xuất khẩu thủy sản Việt Nam sang EU
• 1.10. Những vấn đề đặt ra trong xuất khẩu thủy sản sang thị trường EU trước khi Hiệp định Thương mại tự do Việt Nam – EU có hiệu lực
• 1.10.1. Về rào cản thuế quan
• 1.10.2. Về rào cản phi thuế quan
• 2. CHƯƠNG 2: DỰ BÁO ẢNH HƯỞNG CỦA HIỆP ĐỊNH THƯƠNG MẠI TỰ DO GIỮA VIỆT NAM VÀ LIÊN MINH CHÂU ÂU ĐẾN XUẤT KHẨU HÀNG THỦY SẢN VIỆT NAM SANG LIÊN MINH CHÂU ÂU
• 2.1. Giới thiệu chung về Hiệp định thương mại tự do Việt Nam – EU (EVFTA)
• 2.2. Các nội dung chính của Hiệp định
• 2.3. Những ảnh hưởng chung của EVFTA đối với Việt Nam
• 2.4. Những điều khoản của Hiệp định liên quan đến xuất khẩu hàng thủy sản của Việt Nam
• 2.5. Dự báo những ảnh hưởng của Hiệp định đến xuất khẩu hàng thủy sản của Việt Nam sang thị trường EU
• 2.5.1. Ảnh hưởng đến quy mô, số lượng và cơ cấu xuất khẩu thủy sản Việt Nam sang EU
• 2.5.2. Ảnh hưởng đến việc lựa chọn hình thức, phương thức xuất khẩu thủy sản Việt Nam sang EU
• 2.5.3. Ảnh hưởng đến chiến lược, chính sách xuất khẩu thủy sản sang EU
• 2.5.4. Ảnh hưởng đến cách tiếp cận thị trường EU của các doanh nghiệp xuất khẩu thủy sản Việt Nam trong bối cảnh mới
• 2.6. Đánh giá tổng quan những ảnh hưởng tích cực và những ảnh hưởng tiêu cực của EVFTA đến xuất khẩu thủy sản của Việt Nam sang thị trường EU
• 2.6.1. Những ảnh hưởng tích cực
• 2.6.2. Những ảnh hưởng tiêu cực
• 3. CHƯƠNG 3: GIẢI PHÁP ĐẨY MẠNH XUẤT KHẨU HÀNG THỦY SẢN VIỆT NAM SANG EU TRONG ĐIỀU KIỆN THỰC THI HIỆP ĐỊNH THƯƠNG MẠI TỰ DO VIỆT NAM - EU
• 3.1. Dự báo xu hướng tiêu dùng thủy sản EU đến năm 2020
• 3.2. Phương hướng, mục tiêu đẩy mạnh xuất khẩu thủy sản Việt Nam sang EU trong điều kiện thực thi Hiệp định EVFTA
• 3.3. Một số giải pháp và kiến nghị nhằm thúc đẩy xuất khẩu thủy sản Việt Nam vào thị trường Liên minh Châu Âu khi Hiệp định EVFTA có hiệu lực
• 3.3.1. Giải pháp phát triển nguồn nguyên liệu ổn định và đảm bảo chất lượng
• 3.3.2. Giải pháp xúc tiến thương mại và tiếp cận, mở rộng thị trường
• 3.3.3. Giải pháp xây dựng và phát triển thương hiệu
• 3.3.4. Giải pháp nâng cao năng lực cạnh tranh cho các doanh nghiệp xuất khẩu thủy sản sang EU
• DANH MỤC TÀI LIỆU THAM KHẢO

I. Tổng Quan Xuất Khẩu Thủy Sản Việt Nam Sang Thị Trường EU

Thị trường EU là một trong những thị trường xuất khẩu thủy sản chủ lực của Việt Nam. Xuất khẩu thủy sản Việt Nam sang EU chiếm 17,5% tổng giá trị xuất khẩu thủy sản của Việt Nam, chỉ đứng sau Mỹ. Giai đoạn 2007-2016, kim ngạch xuất khẩu thủy sản của Việt Nam sang EU tăng liên tục với tốc độ tăng trưởng bình quân đạt 5%/năm, từ 0,92 tỷ USD năm 2007 lên 1,21 tỷ USD năm 2016. Các mặt hàng thủy sản xuất khẩu chính sang EU bao gồm: tôm, cá tra, mực và bạch tuộc, cá ngừ, cua ghẹ & giáp xác khác, nhuyễn thể hai mảnh vỏ. Tôm và cá tra là 2 mặt hàng xuất khẩu chủ lực với tổng tỷ trọng chiếm tới 80% tổng kim ngạch thủy sản xuất khẩu sang EU. Hình thức xuất khẩu thủy sản sang thị trường EU chủ yếu được tiến hành qua các trung gian hoặc các trung tâm tái xuất khẩu lớn như Singapore. Một số doanh nghiệp thủy sản của Việt Nam cũng đã thực hiện xuất khẩu trực tiếp sang cho các nhà nhập khẩu, các siêu thị, các chuỗi cửa hàng ở Châu Âu.

1.1. Đặc Điểm Thị Trường Thủy Sản EU Tổng Quan Quan Trọng

EU là một trong những thị trường tiêu thụ thủy sản lớn nhất thế giới với số lượng tiêu thụ trung bình hàng năm khoảng hơn 13,8 triệu tấn, tương đương 54 tỷ EUR. Mức tiêu thụ thủy sản bình quân đầu người của thị trường EU là 25,5kg/người năm 2016, cao hơn mức trung bình của thế giới là 19,5 kg/người. Nguồn cung cho thị trường thủy sản EU chủ yếu đến từ nguồn tự cung và nguồn nhập khẩu. Tuy nhiên, tỷ lệ tự cung tự cấp thủy sản của EU chỉ đạt xấp xỉ 45% đến 55%, do đó EU đáp ứng nhu cầu thủy sản nội khối chủ yếu nhờ nguồn cung từ nhập khẩu. EU là thị trường nhập khẩu thủy sản lớn nhất thế giới, chiếm 24% tổng giá trị giao dịch thủy sản toàn thế giới. Người tiêu dùng EU có xu hướng tiêu thụ ngày một nhiều thuỷ sản, coi thuỷ sản là thực phẩm thay thế cho thịt gia súc. Tuy nhiên, EU được biết đến là một thị trường vô cùng “khó tính” và rất bảo vệ người tiêu dùng.

1.2. Cơ Cấu Mặt Hàng Thủy Sản Xuất Khẩu Sang EU Hiện Nay

Các mặt hàng thủy sản xuất khẩu chính sang EU bao gồm: tôm, cá tra, mực và bạch tuộc, cá ngừ, cua ghẹ & giáp xác khác, nhuyễn thể hai mảnh vỏ. Tôm và cá tra là 2 mặt hàng xuất khẩu chủ lực với tổng tỷ trọng chiếm tới 80% tổng kim ngạch thủy sản xuất khẩu sang EU. Tuy nhiên, tỷ trọng cá tra đang có xu hướng giảm và tỷ trọng tôm đang có xu hướng tăng mạnh. Hình thức xuất khẩu thủy sản sang thị trường EU chủ yếu được tiến hành qua các trung gian hoặc các trung tâm tái xuất khẩu lớn như Singapore. Một số doanh nghiệp thủy sản của Việt Nam cũng đã thực hiện xuất khẩu trực tiếp sang cho các nhà nhập khẩu, các siêu thị, các chuỗi cửa hàng ở Châu Âu.

II. Thách Thức Xuất Khẩu Thủy Sản Việt Nam Vào Thị Trường EU

Mặc dù giá trị kim ngạch xuất khẩu thủy sản tăng liên tục qua nhiều năm, các doanh nghiệp xuất khẩu thủy sản Việt Nam vẫn đang phải đối mặt với không ít những trở ngại về hàng rào thuế quan cũng như hàng rào phi thuế quan khi xuất khẩu sang thị trường EU. Về hàng rào thuế quan, mức thuế bình quân mà EU đang áp dụng đối với hàng thủy sản nhập khẩu từ các nước ngoại khối là từ 20-24% và đối với các nước được hưởng ưu đãi thuế quan là từ 7-10%. Về hàng rào phi thuế quan, EU được biết đến là một thị trường rất khó tính với các yêu cầu nghiêm ngặt về vấn đề về bao bì, thương hiệu và xuất xứ hàng hóa, chất lượng sản phẩm, vệ sinh thực phẩm, vệ sinh môi trường, hàm lượng kháng sinh trong sản phẩm thủy sản.

2.1. Rào Cản Thuế Quan Chi Phí Xuất Khẩu Thủy Sản Sang EU

Mức thuế bình quân mà EU đang áp dụng đối với hàng thủy sản nhập khẩu từ các nước ngoại khối là từ 20-24% và đối với các nước được hưởng ưu đãi thuế quan là từ 7-10%. Điều này tạo ra một rào cản đáng kể cho các doanh nghiệp xuất khẩu thủy sản Việt Nam, làm giảm tính cạnh tranh của sản phẩm trên thị trường EU. Các doanh nghiệp cần tìm cách tối ưu hóa chi phí sản xuất và xuất khẩu để giảm thiểu tác động của thuế quan.

2.2. Rào Cản Phi Thuế Quan Tiêu Chuẩn Chất Lượng Thủy Sản EU

EU được biết đến là một thị trường rất khó tính với các yêu cầu nghiêm ngặt về vấn đề về bao bì, thương hiệu và xuất xứ hàng hóa, chất lượng sản phẩm, vệ sinh thực phẩm, vệ sinh môi trường, hàm lượng kháng sinh trong sản phẩm thủy sản. Các doanh nghiệp xuất khẩu thủy sản VN vẫn chưa tự giác và gặp nhiều khó khăn khi đáp ứng những quy định khắt khe này. Điều này đòi hỏi các doanh nghiệp phải đầu tư vào công nghệ, quy trình sản xuất và kiểm soát chất lượng để đáp ứng các tiêu chuẩn của EU.

III. Hiệp Định EVFTA Cơ Hội Vàng Cho Xuất Khẩu Thủy Sản

Hiệp định EVFTA là một Hiệp định thế hệ mới toàn diện với phạm vi cam kết rộng và mức độ cam kết cao, cân bằng về lợi ích cho cả Việt Nam và EU, đồng thời phù hợp với các quy định của Tổ chức Thương mại thế giới (WTO). Theo Hiệp định EVFTA, hơn 95% số mặt hàng thủy sản sẽ mở cửa hoàn toàn, lộ trình tối đa trong 10 năm (trong đó hơn 71% dòng thuế được xóa bỏ hoàn toàn ngay sau khi Hiệp định có hiệu lực). Khi Hiệp định EVFTA chính thức có hiệu lực, ước tính GDP của Việt Nam có thể tăng thêm trên 15% và kim ngạch xuất khẩu tăng khoảng 35%.

3.1. Cam Kết Cắt Giảm Thuế Quan EVFTA Lợi Ích Cho Thủy Sản

EU cam kết xóa bỏ thuế nhập khẩu đối với 99,2% số dòng thuế, tương đương 99,7% kim ngạch xuất khẩu của Việt Nam với lộ trình tối đa trong 10 năm. Đối với khoảng 0,3% kim ngạch xuất khẩu còn lại, EU cam kết dành cho Việt Nam hạn ngạch thuế quan với thuế nhập khẩu trong hạn ngạch là 0%. Điều này tạo ra một lợi thế cạnh tranh lớn cho các sản phẩm thủy sản Việt Nam trên thị trường EU.

3.2. Tác Động EVFTA Đến Quy Mô Xuất Khẩu Thủy Sản Việt Nam

Khi Hiệp định EVFTA chính thức có hiệu lực, ước tính GDP của Việt Nam có thể tăng thêm trên 15% và kim ngạch xuất khẩu tăng khoảng 35%. Hiệp định EVFTA sẽ đem lại lợi ích cho người dân và doanh nghiệp của hai bên trên nhiều phương diện. Các lợi ích chính có thể kể đến là: mở rộng hơn nữa thị trường cho hàng xuất khẩu, đặc biệt là những sản phẩm mà hai bên có thế mạnh; khuyến khích môi trường đầu tư, kinh doanh cởi mở, thông thoáng và minh bạch hơn, thúc đẩy luồng vốn đầu tư từ hai bên, đặc biệt là nguồn vốn chất lượng cao với công nghệ nguồn của EU vào Việt Nam.

IV. Giải Pháp Đẩy Mạnh Xuất Khẩu Thủy Sản Việt Nam Sang EU

Để tận dụng tối đa cơ hội từ Hiệp định EVFTA và vượt qua các thách thức, cần có các giải pháp đồng bộ từ phía nhà nước, doanh nghiệp và các tổ chức liên quan. Các giải pháp bao gồm: phát triển nguồn nguyên liệu ổn định và đảm bảo chất lượng, xúc tiến thương mại và tiếp cận, mở rộng thị trường, xây dựng và phát triển thương hiệu, nâng cao năng lực cạnh tranh cho các DN xuất khẩu thủy sản sang EU.

4.1. Phát Triển Nguồn Nguyên Liệu Thủy Sản Ổn Định Chất Lượng

Cần có chính sách hỗ trợ phát triển nuôi trồng thủy sản bền vững, đảm bảo chất lượng và an toàn thực phẩm. Khuyến khích áp dụng các tiêu chuẩn VietGAP, GlobalGAP trong nuôi trồng thủy sản. Tăng cường kiểm soát chất lượng nguyên liệu đầu vào, đảm bảo không sử dụng các chất cấm trong nuôi trồng thủy sản. Xây dựng chuỗi cung ứng thủy sản khép kín, từ khâu nuôi trồng đến chế biến và xuất khẩu.

4.2. Xúc Tiến Thương Mại Mở Rộng Thị Trường Thủy Sản EU

Tăng cường hoạt động xúc tiến thương mại, giới thiệu sản phẩm thủy sản Việt Nam tại các hội chợ, triển lãm quốc tế. Nghiên cứu thị trường, tìm hiểu nhu cầu và thị hiếu của người tiêu dùng EU. Xây dựng mối quan hệ đối tác với các nhà nhập khẩu, phân phối lớn tại EU. Đẩy mạnh quảng bá thương hiệu thủy sản Việt Nam trên các phương tiện truyền thông.

4.3. Nâng Cao Năng Lực Cạnh Tranh Doanh Nghiệp Thủy Sản Xuất Khẩu

Đầu tư vào công nghệ, nâng cao năng suất và chất lượng sản phẩm. Áp dụng các hệ thống quản lý chất lượng tiên tiến như HACCP, ISO 22000. Đào tạo nguồn nhân lực chất lượng cao, đáp ứng yêu cầu của thị trường EU. Tăng cường liên kết giữa các doanh nghiệp trong chuỗi giá trị thủy sản.

V. Truy Xuất Nguồn Gốc Thủy Sản Yếu Tố Quan Trọng Xuất Khẩu EU

Truy xuất nguồn gốc là một yêu cầu bắt buộc của EU đối với các sản phẩm thủy sản nhập khẩu. Các doanh nghiệp cần xây dựng hệ thống truy xuất nguồn gốc hiệu quả, đảm bảo minh bạch và chính xác thông tin về nguồn gốc, quy trình sản xuất, chế biến sản phẩm. Việc truy xuất nguồn gốc giúp tăng cường niềm tin của người tiêu dùng EU đối với sản phẩm thủy sản Việt Nam.

5.1. Tầm Quan Trọng Truy Xuất Nguồn Gốc Thủy Sản Xuất Khẩu EU

Truy xuất nguồn gốc là một yêu cầu bắt buộc của EU đối với các sản phẩm thủy sản nhập khẩu. Việc truy xuất nguồn gốc giúp tăng cường niềm tin của người tiêu dùng EU đối với sản phẩm thủy sản Việt Nam. Các doanh nghiệp cần xây dựng hệ thống truy xuất nguồn gốc hiệu quả, đảm bảo minh bạch và chính xác thông tin về nguồn gốc, quy trình sản xuất, chế biến sản phẩm.

5.2. Xây Dựng Hệ Thống Truy Xuất Nguồn Gốc Thủy Sản Hiệu Quả

Các doanh nghiệp cần xây dựng hệ thống truy xuất nguồn gốc hiệu quả, đảm bảo minh bạch và chính xác thông tin về nguồn gốc, quy trình sản xuất, chế biến sản phẩm. Hệ thống truy xuất nguồn gốc cần được tích hợp với các hệ thống quản lý chất lượng khác như HACCP, ISO 22000. Các doanh nghiệp cần đào tạo nhân viên về quy trình truy xuất nguồn gốc, đảm bảo thực hiện đúng quy định.

VI. Phát Triển Bền Vững Tương Lai Ngành Thủy Sản Xuất Khẩu EU

Phát triển bền vững là xu hướng tất yếu của ngành thủy sản thế giới. Các doanh nghiệp cần chú trọng đến các yếu tố môi trường, xã hội trong quá trình sản xuất, chế biến thủy sản. Sử dụng các phương pháp nuôi trồng thân thiện với môi trường, giảm thiểu tác động đến hệ sinh thái. Đảm bảo điều kiện làm việc tốt cho người lao động, tuân thủ các quy định về an toàn lao động. Phát triển bền vững giúp nâng cao uy tín và giá trị của sản phẩm thủy sản Việt Nam trên thị trường EU.

6.1. Yếu Tố Bền Vững Trong Sản Xuất Thủy Sản Xuất Khẩu EU

Các doanh nghiệp cần chú trọng đến các yếu tố môi trường, xã hội trong quá trình sản xuất, chế biến thủy sản. Sử dụng các phương pháp nuôi trồng thân thiện với môi trường, giảm thiểu tác động đến hệ sinh thái. Đảm bảo điều kiện làm việc tốt cho người lao động, tuân thủ các quy định về an toàn lao động.

6.2. Lợi Ích Phát Triển Bền Vững Ngành Thủy Sản Xuất Khẩu EU

Phát triển bền vững giúp nâng cao uy tín và giá trị của sản phẩm thủy sản Việt Nam trên thị trường EU. Các sản phẩm thủy sản được sản xuất theo tiêu chuẩn bền vững thường có giá bán cao hơn và được người tiêu dùng EU ưa chuộng hơn. Phát triển bền vững cũng giúp bảo vệ nguồn tài nguyên thủy sản cho các thế hệ tương lai.

Tổng quan nghiên cứu

Ngành thủy sản Việt Nam đã có bước phát triển vượt bậc trong ba thập kỷ qua, với tốc độ tăng trưởng bình quân đạt khoảng 15,6%/năm, từ giá trị xuất khẩu 550 triệu USD năm 1986 lên đến 7,1 tỷ USD năm 2016. Việt Nam hiện là một trong năm nước xuất khẩu thủy sản hàng đầu thế giới, với sản phẩm được xuất khẩu đến 165 quốc gia và vùng lãnh thổ, trong đó Liên minh châu Âu (EU) là một trong ba thị trường xuất khẩu chủ lực, chiếm 17,5% tổng kim ngạch xuất khẩu thủy sản của Việt Nam. EU là khối kinh tế lớn nhất thế giới với dân số trên 500 triệu người, GDP đạt gần 20 nghìn tỷ USD và tổng kim ngạch thương mại khoảng 4 nghìn tỷ USD mỗi năm.

Hiệp định Thương mại Tự do Việt Nam – EU (EVFTA) được ký kết vào tháng 12 năm 2015, dự kiến có hiệu lực từ năm 2018, mở ra cơ hội lớn cho ngành thủy sản Việt Nam khi hơn 95% dòng thuế sẽ được xóa bỏ trong vòng 10 năm, trong đó hơn 71% dòng thuế được xóa bỏ ngay khi hiệp định có hiệu lực. Tuy nhiên, ngành thủy sản cũng phải đối mặt với nhiều thách thức như các yêu cầu nghiêm ngặt về quy tắc xuất xứ, tiêu chuẩn kỹ thuật, an toàn thực phẩm, bao bì, nhãn mác và thủ tục hải quan phức tạp.

Mục tiêu nghiên cứu là phân tích thực trạng xuất khẩu thủy sản Việt Nam sang EU trước khi EVFTA có hiệu lực, dự báo ảnh hưởng của hiệp định này đến xuất khẩu thủy sản và đề xuất các giải pháp nhằm tận dụng cơ hội, khắc phục thách thức trong giai đoạn 2018-2020. Phạm vi nghiên cứu tập trung vào các sản phẩm thủy sản chủ lực xuất khẩu sang 28 quốc gia thành viên EU, sử dụng số liệu giai đoạn 2009-2016 và dự báo đến năm 2020.

Cơ sở lý thuyết và phương pháp nghiên cứu

Khung lý thuyết áp dụng

Luận văn áp dụng các lý thuyết và mô hình kinh tế quốc tế liên quan đến thương mại tự do và xuất khẩu, bao gồm:

• Lý thuyết lợi thế so sánh: Giải thích sự phân công lao động quốc tế dựa trên lợi thế về chi phí sản xuất và nguồn lực, giúp Việt Nam tận dụng lợi thế trong xuất khẩu thủy sản sang EU.
• Mô hình chuỗi giá trị toàn cầu (Global Value Chain): Phân tích chuỗi cung ứng thủy sản từ khai thác, nuôi trồng, chế biến đến xuất khẩu, nhấn mạnh vai trò của liên kết chuỗi khép kín trong nâng cao năng lực cạnh tranh.
• Khái niệm rào cản thương mại: Phân loại rào cản thuế quan và phi thuế quan (bao gồm rào cản kỹ thuật, an toàn thực phẩm, quy tắc xuất xứ) ảnh hưởng đến hoạt động xuất khẩu thủy sản.
• Khái niệm về tiêu chuẩn kỹ thuật và an toàn thực phẩm: Bao gồm các tiêu chuẩn ISO 9000, HACCP, MRLs, và các quy định của EU về truy xuất nguồn gốc, nhãn mác, chứng nhận IUU.

Phương pháp nghiên cứu

• Nguồn dữ liệu: Sử dụng dữ liệu thứ cấp từ Tổng cục Hải quan Việt Nam, Tổng cục Thống kê, Hiệp hội Chế biến và Xuất khẩu Thủy sản Việt Nam (VASEP), Bộ Công Thương, Dự án EU-MUTRAP, Cơ quan quan sát thị trường thủy sản châu Âu (EUMOFA), FAO và các doanh nghiệp xuất khẩu thủy sản lớn như Vĩnh Hoàn, Minh Phú, Hùng Vương. Dữ liệu sơ cấp được thu thập qua khảo sát ý kiến chuyên gia và lãnh đạo doanh nghiệp xuất khẩu thủy sản sang EU.
• Phương pháp phân tích: Phân tích định lượng thông qua bảng biểu, đồ thị về kim ngạch xuất khẩu, cơ cấu sản phẩm, thị trường xuất khẩu, mức thuế và rào cản kỹ thuật. Phân tích định tính về tác động của EVFTA dựa trên các cam kết thuế quan, quy tắc xuất xứ, tiêu chuẩn kỹ thuật và các thách thức doanh nghiệp phải đối mặt.
• Cỡ mẫu và timeline: Dữ liệu phân tích chủ yếu trong giai đoạn 2009-2016, dự báo và đề xuất giải pháp cho giai đoạn 2018-2020. Ý kiến chuyên gia được thu thập từ khoảng 20 cán bộ quản lý và chuyên gia trong ngành thủy sản.

Kết quả nghiên cứu và thảo luận

Những phát hiện chính

1. Tăng trưởng kim ngạch xuất khẩu thủy sản sang EU: Giai đoạn 2007-2016, kim ngạch xuất khẩu thủy sản Việt Nam sang EU tăng từ 0,92 tỷ USD lên 1,21 tỷ USD, tốc độ tăng trưởng bình quân 5%/năm. Năm 2014 là năm đạt đỉnh với sự khởi sắc rõ rệt.
2. Cơ cấu sản phẩm xuất khẩu: Tôm và cá tra chiếm khoảng 80% tổng kim ngạch xuất khẩu thủy sản sang EU, trong đó tôm có xu hướng tăng mạnh, cá tra giảm nhẹ.
3. Ảnh hưởng của EVFTA đến thuế quan: Trước EVFTA, mức thuế bình quân EU áp dụng cho thủy sản Việt Nam dao động từ 8% đến 22%, tùy loại sản phẩm. EVFTA cam kết xóa bỏ thuế nhập khẩu cho hơn 95% dòng thuế trong vòng 10 năm, trong đó hơn 71% được xóa bỏ ngay khi hiệp định có hiệu lực.
4. Dự báo tăng trưởng kim ngạch xuất khẩu: Đến năm 2020, kim ngạch xuất khẩu thủy sản sang EU dự kiến đạt hơn 1,8 tỷ USD, tăng gần 50% so với năm 2016, thị phần thủy sản Việt Nam tại EU tăng từ 4% lên 6%.
5. Thay đổi hình thức xuất khẩu: EVFTA thúc đẩy chuyển đổi từ xuất khẩu gián tiếp qua trung gian sang xuất khẩu trực tiếp cho các hệ thống phân phối, siêu thị tại EU nhằm nâng cao hiệu quả và kiểm soát chất lượng.

Thảo luận kết quả

Nguyên nhân tăng trưởng kim ngạch xuất khẩu thủy sản sang EU là do nhu cầu tiêu thụ thủy sản của EU ngày càng tăng, mức tiêu thụ bình quân đầu người đạt 25,5 kg/năm, cao hơn mức trung bình thế giới 19,5 kg. EU là thị trường nhập khẩu thủy sản lớn nhất thế giới, chiếm 24% tổng giá trị giao dịch thủy sản toàn cầu. Tuy nhiên, EU cũng là thị trường rất khó tính với các yêu cầu nghiêm ngặt về an toàn thực phẩm, truy xuất nguồn gốc, nhãn mác và các tiêu chuẩn kỹ thuật.

So với các nghiên cứu trước đây, luận văn đã cập nhật số liệu mới nhất và phân tích sâu sắc hơn về tác động cụ thể của EVFTA đến từng mặt hàng thủy sản chủ lực, đồng thời dự báo xu hướng phát triển và thay đổi chiến lược xuất khẩu của doanh nghiệp Việt Nam. Việc chuyển đổi hình thức xuất khẩu trực tiếp được xem là bước đi chiến lược nhằm tận dụng tối đa ưu đãi thuế quan và nâng cao uy tín sản phẩm trên thị trường EU.

Dữ liệu có thể được trình bày qua biểu đồ tăng trưởng kim ngạch xuất khẩu, bảng cơ cấu sản phẩm và biểu đồ so sánh mức thuế trước và sau EVFTA để minh họa rõ ràng tác động của hiệp định.

Đề xuất và khuyến nghị

1. Phát triển nguồn nguyên liệu ổn định và chất lượng cao: Đẩy mạnh nuôi trồng thủy sản và khai thác xa bờ, xây dựng chuỗi liên kết khép kín từ sản xuất đến chế biến, đảm bảo nguồn nguyên liệu đáp ứng quy tắc xuất xứ và tiêu chuẩn chất lượng EU. Thời gian thực hiện: 2018-2020, chủ thể: Bộ NN&PTNT, doanh nghiệp thủy sản.

2. Tăng cường xúc tiến thương mại và mở rộng thị trường EU: Đẩy mạnh nghiên cứu thị trường, xúc tiến thương mại tại các nước Đông Âu và các thị trường tiềm năng trong EU, không chỉ tập trung vào các thị trường truyền thống như Đức, Pháp, Anh. Thời gian: 2018-2020, chủ thể: Bộ Công Thương, VASEP, doanh nghiệp.

3. Xây dựng và phát triển thương hiệu thủy sản Việt Nam: Tập trung phát triển thương hiệu tập thể, thương hiệu quốc gia cho các sản phẩm chủ lực như tôm, cá tra, nhằm nâng cao giá trị gia tăng và tạo dựng uy tín trên thị trường EU. Thời gian: 2018-2020, chủ thể: Bộ Công Thương, VASEP, doanh nghiệp.

4. Nâng cao năng lực cạnh tranh cho doanh nghiệp xuất khẩu:

   • Đáp ứng nghiêm ngặt quy tắc xuất xứ và các rào cản kỹ thuật, an toàn thực phẩm của EU.
   • Ứng dụng khoa học công nghệ trong nuôi trồng, chế biến để nâng cao chất lượng sản phẩm.
   • Nâng cao chất lượng lao động và đào tạo chuyên môn về tiêu chuẩn EU.
   • Tăng cường hợp tác với các tổ chức quốc tế để tiếp cận nguồn vốn và công nghệ.
     Thời gian: 2018-2020, chủ thể: Doanh nghiệp, Bộ NN&PTNT, Bộ Công Thương.

Đối tượng nên tham khảo luận văn

1. Doanh nghiệp xuất khẩu thủy sản: Nhận diện các cơ hội và thách thức khi EVFTA có hiệu lực, từ đó điều chỉnh chiến lược sản xuất, kinh doanh và tiếp cận thị trường EU hiệu quả hơn.

2. Cơ quan quản lý nhà nước: Bộ Công Thương, Bộ NN&PTNT và các cơ quan liên quan có thể sử dụng kết quả nghiên cứu để xây dựng chính sách hỗ trợ, thúc đẩy xuất khẩu thủy sản và hoàn thiện khung pháp lý phù hợp.

3. Các tổ chức xúc tiến thương mại và hiệp hội ngành nghề: VASEP và các tổ chức liên quan có cơ sở để tổ chức các hoạt động xúc tiến thương mại, đào tạo, hỗ trợ doanh nghiệp nâng cao năng lực cạnh tranh.

4. Các nhà nghiên cứu và học giả trong lĩnh vực kinh tế quốc tế và thương mại: Cung cấp dữ liệu thực tiễn và phân tích chuyên sâu về tác động của hiệp định thương mại tự do đến ngành thủy sản, làm cơ sở cho các nghiên cứu tiếp theo.

Câu hỏi thường gặp

1. Hiệp định EVFTA có tác động như thế nào đến thuế nhập khẩu thủy sản Việt Nam sang EU?
   EVFTA cam kết xóa bỏ thuế nhập khẩu cho hơn 95% dòng thuế thủy sản trong vòng 10 năm, trong đó hơn 71% dòng thuế được xóa bỏ ngay khi hiệp định có hiệu lực, giúp giảm chi phí xuất khẩu và tăng sức cạnh tranh cho sản phẩm Việt Nam tại EU.

2. Doanh nghiệp thủy sản Việt Nam cần chuẩn bị gì để đáp ứng các yêu cầu của thị trường EU?
   Doanh nghiệp cần nâng cao chất lượng sản phẩm, đáp ứng nghiêm ngặt các tiêu chuẩn an toàn thực phẩm, quy tắc xuất xứ, chứng nhận IUU, áp dụng hệ thống quản lý chất lượng ISO 9000, HACCP và chú trọng truy xuất nguồn gốc, nhãn mác rõ ràng.

3. Tại sao EU là thị trường khó tính đối với thủy sản Việt Nam?
   EU có các quy định nghiêm ngặt về an toàn thực phẩm, bảo vệ người tiêu dùng, bao gồm các tiêu chuẩn kỹ thuật, kiểm soát dư lượng hóa chất, quy tắc truy xuất nguồn gốc và các rào cản phi thuế quan phức tạp, đòi hỏi doanh nghiệp phải tuân thủ chặt chẽ.

4. Xu hướng tiêu thụ thủy sản tại EU trong tương lai như thế nào?
   Dự báo đến năm 2020, nhu cầu tiêu thụ thủy sản tại EU tiếp tục tăng, đặc biệt là các sản phẩm bền vững, hữu cơ, có truy xuất nguồn gốc rõ ràng như cá hồi, cá trích, cá tra và các sản phẩm sinh thái, phù hợp với xu hướng tiêu dùng an toàn và có lợi cho sức khỏe.

5. Làm thế nào để doanh nghiệp Việt Nam tận dụng tốt cơ hội từ EVFTA?
   Doanh nghiệp cần chuyển đổi hình thức xuất khẩu sang trực tiếp, phát triển thương hiệu, nâng cao năng lực cạnh tranh, xây dựng chuỗi cung ứng khép kín, đồng thời chủ động tìm hiểu và tuân thủ các quy định pháp lý, tiêu chuẩn kỹ thuật của EU.

Kết luận

• Ngành thủy sản Việt Nam có tiềm năng lớn tại thị trường EU với kim ngạch xuất khẩu năm 2016 đạt 1,21 tỷ USD và dự báo tăng lên 1,8 tỷ USD vào năm 2020 nhờ EVFTA.
• EVFTA mở ra cơ hội giảm thuế quan sâu rộng, nhưng đồng thời đặt ra thách thức về tiêu chuẩn kỹ thuật, an toàn thực phẩm và quy tắc xuất xứ nghiêm ngặt.
• Doanh nghiệp cần chuyển đổi chiến lược xuất khẩu, nâng cao chất lượng sản phẩm và phát triển thương hiệu để tận dụng tối đa lợi ích từ hiệp định.
• Các giải pháp trọng tâm bao gồm phát triển nguồn nguyên liệu ổn định, xúc tiến thương mại đa dạng thị trường, xây dựng thương hiệu và nâng cao năng lực cạnh tranh.
• Tiếp tục nghiên cứu, cập nhật chính sách và hỗ trợ doanh nghiệp là cần thiết để đảm bảo ngành thủy sản Việt Nam phát triển bền vững và giữ vững vị trí trên thị trường EU.

Hành động tiếp theo: Doanh nghiệp và cơ quan quản lý cần phối hợp triển khai các giải pháp đề xuất, đồng thời tăng cường đào tạo, nâng cao nhận thức về EVFTA để chuẩn bị tốt cho giai đoạn thực thi hiệp định.