I. Giới thiệu chung về nghiên cứu
Đề tài "Nâng cấp chuỗi giá trị cây dược liệu tại vùng đồng bằng sông Cửu Long: trường hợp cây sen" được thực hiện nhằm cung cấp cái nhìn tổng quan về thực trạng sản xuất, chế biến và tiêu thụ cây sen tại Đồng bằng sông Cửu Long. Nghiên cứu phân tích các tác nhân tham gia trong chuỗi giá trị, từ nông hộ trồng sen đến các cơ sở chế biến và tiêu thụ. Qua đó, xác định các điểm mạnh, điểm yếu, cơ hội và thách thức của chuỗi giá trị cây sen, nhằm đề xuất các chiến lược nâng cấp phù hợp để phát triển bền vững sản phẩm gương sen lụa. Nghiên cứu đã thực hiện phỏng vấn 176 quan sát từ các tác nhân trong chuỗi giá trị, sử dụng các phương pháp phân tích như SWOT và phân tích rủi ro để đạt được các mục tiêu nghiên cứu.
II. Phân tích chuỗi giá trị cây sen
Chuỗi giá trị sản phẩm gương sen lụa tại Đồng bằng sông Cửu Long bao gồm 6 tác nhân chính: nông hộ trồng sen, thương lái, cơ sở thu gom - sơ chế, cơ sở chế biến, nhà bán buôn và bán lẻ. Phân tích cho thấy nông dân có thể bán gương sen lụa với giá cao hơn khi không qua trung gian. Lợi nhuận của nông dân chiếm 28,84% trong chuỗi, nhưng sản lượng thấp làm giảm lợi nhuận trung bình. Ngược lại, các doanh nghiệp chế biến lại chiếm lợi nhuận cao hơn. Sự khác biệt trong giá trị của cây sen không chỉ nằm ở khía cạnh kinh tế mà còn có ý nghĩa văn hóa và môi trường. Những yếu tố như thiếu vốn, nguồn cung ứng không ổn định và cạnh tranh cao là những rào cản lớn trong ngành.
2.1. Cấu trúc và vận hành của chuỗi
Cấu trúc chuỗi giá trị cây sen lụa được hình thành từ nhiều kênh thị trường khác nhau. Nông dân bán trực tiếp cho cơ sở chế biến có lợi thế về giá, trong khi thương lái giữ vai trò trung gian. Phân tích cho thấy rằng giá bán sản phẩm chế biến chủ yếu do người bán quyết định, trong khi giá nguyên liệu lại phụ thuộc vào người mua. Điều này cho thấy sự không cân bằng trong quyền lực thương lượng giữa các tác nhân trong chuỗi.
2.2. Các yếu tố ảnh hưởng đến lợi nhuận
Các yếu tố chính ảnh hưởng đến lợi nhuận của nông dân bao gồm số nguồn thông tin tiếp cận, giá bán và khả năng tìm kiếm người mua. Việc thiếu thông tin thị trường và giá cả có thể dẫn đến quyết định không tối ưu trong việc bán sản phẩm. Nghiên cứu chỉ ra rằng, sự hình thành giá bán sản phẩm chế biến chủ yếu phụ thuộc vào quyết định của người bán, điều này tạo ra áp lực lên nông dân trong việc tìm kiếm giá tốt cho sản phẩm của mình.
III. Chiến lược nâng cấp chuỗi giá trị
Để nâng cấp chuỗi giá trị sản phẩm gương sen lụa, nghiên cứu đề xuất năm chiến lược chính: (i) Phát triển ổn định vùng sen nguyên liệu đảm bảo năng suất và chất lượng; (ii) Đa dạng hóa sản phẩm chế biến sâu có giá trị gia tăng cao; (iii) Xây dựng chuỗi giá trị theo hướng thúc đẩy liên kết ngang và dọc giữa các tác nhân; (iv) Nâng cấp công nghệ trong trồng trọt, sơ chế và chế biến; và (v) Thúc đẩy xây dựng thương hiệu, nghiên cứu thị trường và xúc tiến thương mại. Những chiến lược này không chỉ giúp nâng cao giá trị sản phẩm mà còn góp phần phát triển bền vững ngành hàng dược liệu tại khu vực.
3.1. Phát triển vùng nguyên liệu
Việc phát triển vùng nguyên liệu cây sen là rất quan trọng để đảm bảo chất lượng và năng suất. Cần có các chính sách hỗ trợ nông dân trong việc cải thiện kỹ thuật canh tác và cung cấp giống cây trồng chất lượng cao. Đồng thời, việc áp dụng các biện pháp canh tác bền vững sẽ giúp bảo vệ môi trường và nâng cao hiệu quả kinh tế cho nông dân.
3.2. Thúc đẩy liên kết trong chuỗi
Thúc đẩy liên kết giữa các tác nhân trong chuỗi giá trị là cần thiết để tăng cường khả năng cạnh tranh. Việc xây dựng các mô hình hợp tác giữa nông dân, thương lái và cơ sở chế biến sẽ giúp tối ưu hóa quy trình sản xuất và tiêu thụ, từ đó nâng cao lợi nhuận cho tất cả các bên. Các chương trình đào tạo và hỗ trợ kỹ thuật cần được triển khai để tăng cường khả năng hợp tác giữa các tác nhân trong chuỗi.
