Tổng quan nghiên cứu

Xây dựng văn hóa học tập (VHHT) trong các trường trung học cơ sở (THCS) là một nội dung quan trọng nhằm nâng cao chất lượng giáo dục và phát triển văn hóa nhà trường (VHNT). Tại huyện Gia Lộc, tỉnh Hải Dương, với dân số khoảng 160 nghìn người và tốc độ phát triển kinh tế trung bình 11,9% mỗi năm, các trường THCS đã triển khai nhiều hoạt động đổi mới giáo dục, trong đó có xây dựng VHHT. Năm học 2021-2022, toàn huyện có 21 trường THCS triển khai chương trình Tiếng Anh, 7 trường có câu lạc bộ tiếng Anh hoạt động thường xuyên, và 100% trường thực hiện đề án giáo dục hướng nghiệp. Kết quả giáo dục thể hiện rõ với tỷ lệ học sinh tốt nghiệp THCS đạt 99,7%, học lực khá, giỏi đạt 71,68%, và hạnh kiểm tốt, khá đạt 94,01%.

Tuy nhiên, thực trạng xây dựng VHHT tại các trường THCS huyện Gia Lộc vẫn còn những hạn chế như nhận thức chưa đầy đủ về vai trò VHHT, mức độ chia sẻ, hợp tác trong học tập chưa cao, và môi trường học tập cần được cải thiện. Mục tiêu nghiên cứu nhằm khảo sát thực trạng xây dựng VHHT, phân tích các yếu tố ảnh hưởng và đề xuất các biện pháp nâng cao hiệu quả xây dựng VHHT tại các trường THCS huyện Gia Lộc trong năm học 2022-2023. Nghiên cứu có ý nghĩa thiết thực trong việc phát triển văn hóa nhà trường, nâng cao chất lượng dạy học và giáo dục toàn diện học sinh, góp phần xây dựng các trường THCS thành tổ chức biết học hỏi, phát triển bền vững.

Cơ sở lý thuyết và phương pháp nghiên cứu

Khung lý thuyết áp dụng

Nghiên cứu dựa trên các lý thuyết và mô hình về văn hóa nhà trường và văn hóa học tập. Văn hóa nhà trường được hiểu là tổng thể các giá trị vật chất và tinh thần, chuẩn mực, niềm tin và hành vi ứng xử được hình thành và phát triển qua thời gian, tạo nên bản sắc riêng cho mỗi trường học. Văn hóa học tập là một thành tố quan trọng của văn hóa nhà trường, bao gồm nền nếp học tập, văn hóa chia sẻ, hợp tác, văn hóa chất lượng và văn hóa học thuật.

Các khái niệm chính bao gồm:

  • Văn hóa nhà trường (VHNT): Hệ thống niềm tin, giá trị, chuẩn mực và truyền thống được các thành viên trong trường thừa nhận và thực hiện, tạo nên bản sắc riêng biệt.
  • Văn hóa học tập (VHHT): Tập hợp các chuẩn mực, giá trị, niềm tin và hành vi ứng xử trong quá trình dạy và học, phản ánh qua nền nếp học tập, hứng thú, môi trường học tập và quan hệ giữa giáo viên với học sinh.
  • Nền nếp học tập: Thái độ và hành vi tự giác chấp hành nội quy, quy chế học tập của giáo viên và học sinh.
  • Văn hóa chia sẻ, hợp tác: Sự hỗ trợ, trao đổi tri thức giữa giáo viên với học sinh, giữa học sinh với nhau và giữa giáo viên với đồng nghiệp.
  • Môi trường học tập: Bao gồm cả môi trường vật chất (cơ sở vật chất, không gian học tập) và môi trường tinh thần (triết lý giáo dục, quan hệ thân thiện, hỗ trợ).

Phương pháp nghiên cứu

Nghiên cứu sử dụng phương pháp kết hợp giữa nghiên cứu lý luận và thực tiễn.

  • Nguồn dữ liệu: Khảo sát thực trạng xây dựng VHHT tại 5 trường THCS thuộc huyện Gia Lộc, tỉnh Hải Dương, với đối tượng gồm 15 cán bộ quản lý (CBQL), 72 giáo viên (GV) và 125 học sinh (HS) lớp 7 và lớp 8.
  • Phương pháp thu thập dữ liệu: Sử dụng phiếu hỏi (anket) để khảo sát nhận thức và thực trạng VHHT; phỏng vấn sâu với CBQL và GV để làm rõ các vấn đề; quan sát và nghiên cứu sản phẩm xây dựng VHHT tại các trường.
  • Phương pháp phân tích: Xử lý số liệu định lượng bằng phần mềm thống kê, sử dụng thang đo Likert 4 mức độ (yếu, trung bình, khá, tốt) để đánh giá mức độ thực hiện các nội dung xây dựng VHHT.
  • Timeline nghiên cứu: Khảo sát và thu thập dữ liệu trong năm học 2022-2023, phân tích và đề xuất biện pháp trong cùng năm.

Phương pháp chọn mẫu là chọn mẫu ngẫu nhiên có chủ đích tại 5 trường đại diện cho huyện Gia Lộc nhằm đảm bảo tính đại diện và khả năng tổng quát hóa kết quả nghiên cứu.

Kết quả nghiên cứu và thảo luận

Những phát hiện chính

  1. Nhận thức về vai trò VHHT: Trung bình nhận thức của CBQL, GV đạt 2,73 điểm và HS đạt 2,5 điểm trên thang 4 điểm, cho thấy nhận thức về VHHT ở mức có ý nghĩa nhưng chưa đầy đủ. Nội dung được đánh giá cao nhất là “Duy trì phát huy các giá trị truyền thống của nhà trường” với điểm trung bình 3,25; thấp nhất là “Giúp CB, GV và HS cùng học hỏi hướng tới mục tiêu, sứ mạng của nhà trường” với điểm trung bình khoảng 2,1.

  2. Thực trạng nền nếp học tập: Đạt mức khá với điểm trung bình 3,02. Giáo viên thực hiện nền nếp dạy học đúng quy định đạt 3,29 điểm (tốt), học sinh thực hiện đúng nội quy lớp học đạt 3,14 điểm (khá). Tuy nhiên, một số học sinh còn vi phạm nội quy, chưa tự giác học tập và chưa mạnh dạn phát biểu ý kiến.

  3. Văn hóa chia sẻ, hợp tác: Mức độ thực hiện ở mức trung bình với điểm trung bình 2,44. Giáo viên chia sẻ và hỗ trợ học sinh khi mắc sai lầm đạt 2,86 điểm (khá), nhưng việc chia sẻ giữa giáo viên với nhà quản lý và phối hợp với cha mẹ học sinh còn hạn chế.

  4. Môi trường học tập: Đạt mức đáp ứng yêu cầu với điểm trung bình 2,83. Các trường có biển hiệu, cảnh quan thân thiện (3,29 điểm), thư viện thu hút học sinh (3,25 điểm), không gian lớp học rộng thoáng (2,86 điểm). Tuy nhiên, động cơ học tập đúng đắn của học sinh (2,43 điểm) và đổi mới phương pháp dạy học (2,42 điểm) còn thấp.

  5. Truyền thống nhà trường, văn hóa chất lượng và học thuật: Đạt mức khá với điểm trung bình 2,55 cho truyền thống, 2,39 cho văn hóa chất lượng và 2,31 cho môi trường học thuật. Nhà trường có nhiều cựu học sinh thành đạt và thành tích học sinh giỏi, nhưng hoạt động đổi mới phương pháp dạy học và sinh hoạt chuyên môn còn chưa thường xuyên và hiệu quả.

Thảo luận kết quả

Kết quả cho thấy xây dựng VHHT tại các trường THCS huyện Gia Lộc đã đạt được những thành tựu nhất định, đặc biệt trong việc duy trì nền nếp học tập và phát huy truyền thống nhà trường. Tuy nhiên, nhận thức của cán bộ quản lý, giáo viên và học sinh về vai trò của VHHT trong việc nâng cao chất lượng giáo dục và thực hiện sứ mạng nhà trường còn chưa đầy đủ, dẫn đến việc triển khai các hoạt động xây dựng VHHT chưa đồng bộ và sâu sắc.

Mức độ chia sẻ, hợp tác trong học tập giữa giáo viên và học sinh, cũng như giữa giáo viên với đồng nghiệp và nhà quản lý còn hạn chế, ảnh hưởng đến sự phát triển năng lực chuyên môn và môi trường học tập tích cực. Môi trường học tập vật chất được đánh giá khá tốt, nhưng môi trường tinh thần như động cơ học tập và đổi mới phương pháp dạy học cần được cải thiện để thúc đẩy sự chủ động, sáng tạo của học sinh.

So sánh với các nghiên cứu trong nước và quốc tế, kết quả tương đồng với nhận định rằng xây dựng VHHT là quá trình lâu dài, đòi hỏi sự phối hợp chặt chẽ giữa các lực lượng trong nhà trường và cộng đồng. Việc xây dựng VHHT không chỉ dựa vào cơ sở vật chất mà còn phụ thuộc lớn vào nhận thức, thái độ và hành vi của các thành viên trong nhà trường.

Dữ liệu có thể được trình bày qua các biểu đồ cột thể hiện mức độ đánh giá các nội dung VHHT theo từng nhóm đối tượng (CBQL, GV, HS) và bảng so sánh điểm trung bình các thành tố VHHT để minh họa rõ nét thực trạng và các điểm cần cải thiện.

Đề xuất và khuyến nghị

  1. Nâng cao nhận thức về vai trò VHHT: Tổ chức các buổi tập huấn, hội thảo cho cán bộ quản lý, giáo viên và học sinh nhằm nâng cao nhận thức về tầm quan trọng của VHHT trong việc nâng cao chất lượng giáo dục và xây dựng nhà trường thành tổ chức biết học hỏi. Thời gian thực hiện trong 6 tháng đầu năm học, do Phòng Giáo dục huyện phối hợp với các trường chủ trì.

  2. Tăng cường xây dựng nền nếp học tập: Ban giám hiệu cần ban hành và hoàn thiện các quy chế, nội quy học tập, đồng thời chỉ đạo giáo viên chủ nhiệm phối hợp với cha mẹ học sinh giáo dục động cơ, thái độ học tập tích cực cho học sinh. Thực hiện thường xuyên trong suốt năm học, với sự giám sát của tổ chuyên môn và công đoàn nhà trường.

  3. Phát triển văn hóa chia sẻ, hợp tác: Khuyến khích giáo viên tham gia sinh hoạt chuyên môn theo hướng nghiên cứu bài học, dự giờ hỗ trợ đồng nghiệp, tăng cường hoạt động làm việc nhóm giữa học sinh. Tổ chức các câu lạc bộ học thuật, diễn đàn trao đổi kinh nghiệm học tập cho học sinh. Thời gian triển khai từ quý II năm học, do tổ chuyên môn và ban giám hiệu phối hợp thực hiện.

  4. Cải thiện môi trường học tập: Đầu tư nâng cấp cơ sở vật chất như thư viện, phòng học, trang thiết bị dạy học; đồng thời xây dựng môi trường học tập thân thiện, an toàn, tạo không gian học tập đa dạng, khuyến khích học sinh tự học và sáng tạo. Thực hiện theo kế hoạch đầu tư của nhà trường và sự hỗ trợ của địa phương trong vòng 1-2 năm.

  5. Đổi mới phương pháp dạy học: Tăng cường bồi dưỡng chuyên môn cho giáo viên về các phương pháp tích cực, phát huy tính chủ động, sáng tạo của học sinh; áp dụng các hình thức tổ chức dạy học đa dạng, phù hợp với đặc điểm tâm lý học sinh THCS. Thực hiện liên tục trong các năm học, do Phòng Giáo dục và các trường phối hợp tổ chức.

Đối tượng nên tham khảo luận văn

  1. Cán bộ quản lý giáo dục: Giúp nâng cao năng lực quản lý, xây dựng kế hoạch phát triển văn hóa học tập phù hợp với đặc điểm từng trường, từ đó nâng cao chất lượng giáo dục toàn diện.

  2. Giáo viên trung học cơ sở: Tham khảo các biện pháp đổi mới phương pháp dạy học, xây dựng môi trường học tập tích cực, phát triển văn hóa chia sẻ, hợp tác trong lớp học và nhà trường.

  3. Nhà nghiên cứu giáo dục và sinh viên cao học: Cung cấp cơ sở lý luận và thực tiễn về xây dựng văn hóa học tập, làm tài liệu tham khảo cho các đề tài nghiên cứu liên quan đến quản lý giáo dục và phát triển văn hóa nhà trường.

  4. Phòng Giáo dục và Đào tạo các địa phương: Áp dụng kết quả nghiên cứu để xây dựng các chương trình, chính sách hỗ trợ các trường THCS trong việc xây dựng văn hóa học tập, nâng cao chất lượng giáo dục địa phương.

Câu hỏi thường gặp

  1. Văn hóa học tập là gì và tại sao nó quan trọng trong trường THCS?
    Văn hóa học tập là hệ thống các giá trị, chuẩn mực và hành vi ứng xử trong quá trình dạy và học, tạo môi trường thúc đẩy sự chủ động, sáng tạo của giáo viên và học sinh. Nó quan trọng vì góp phần nâng cao chất lượng giáo dục, phát triển năng lực và phẩm chất học sinh, đồng thời xây dựng nhà trường thành tổ chức biết học hỏi.

  2. Những yếu tố nào cấu thành văn hóa học tập trong trường THCS?
    Bao gồm nền nếp học tập, văn hóa chia sẻ và hợp tác, môi trường học tập vật chất và tinh thần, truyền thống nhà trường, văn hóa chất lượng và môi trường học thuật. Mỗi yếu tố đóng vai trò hỗ trợ lẫn nhau để tạo nên văn hóa học tập tích cực.

  3. Phương pháp nghiên cứu nào được sử dụng để khảo sát thực trạng xây dựng VHHT?
    Nghiên cứu sử dụng phương pháp điều tra bằng phiếu hỏi, phỏng vấn sâu, quan sát sản phẩm xây dựng VHHT và xử lý số liệu bằng thống kê toán học với thang đo Likert 4 mức độ, đảm bảo tính khách quan và chính xác của kết quả.

  4. Những hạn chế chính trong xây dựng VHHT tại các trường THCS huyện Gia Lộc là gì?
    Nhận thức về vai trò VHHT chưa đầy đủ, mức độ chia sẻ, hợp tác trong học tập còn thấp, môi trường học tập tinh thần chưa được cải thiện nhiều, và hoạt động đổi mới phương pháp dạy học chưa thường xuyên, hiệu quả chưa cao.

  5. Các biện pháp nào được đề xuất để nâng cao hiệu quả xây dựng VHHT?
    Nâng cao nhận thức cho cán bộ quản lý, giáo viên và học sinh; tăng cường xây dựng nền nếp học tập; phát triển văn hóa chia sẻ, hợp tác; cải thiện môi trường học tập vật chất và tinh thần; đổi mới phương pháp dạy học theo hướng tích cực hóa hoạt động học sinh.

Kết luận

  • Văn hóa học tập là thành tố cốt lõi của văn hóa nhà trường, ảnh hưởng trực tiếp đến chất lượng giáo dục và phát triển năng lực học sinh tại các trường THCS huyện Gia Lộc.
  • Thực trạng xây dựng VHHT đã đạt được những kết quả tích cực về nền nếp học tập và truyền thống nhà trường, nhưng còn nhiều hạn chế về nhận thức, chia sẻ hợp tác và môi trường học tập tinh thần.
  • Các yếu tố ảnh hưởng đến xây dựng VHHT bao gồm nhận thức và năng lực của cán bộ quản lý, giáo viên, học sinh, truyền thống nhà trường, chính sách và sự phối hợp của gia đình, cộng đồng.
  • Đề xuất các biện pháp cụ thể nhằm nâng cao nhận thức, xây dựng nền nếp học tập, phát triển văn hóa chia sẻ, cải thiện môi trường học tập và đổi mới phương pháp dạy học.
  • Tiếp tục triển khai nghiên cứu, giám sát và đánh giá hiệu quả các biện pháp xây dựng VHHT trong các năm học tiếp theo để phát triển bền vững văn hóa nhà trường.

Call-to-action: Các trường THCS và cơ quan quản lý giáo dục cần phối hợp chặt chẽ để triển khai các giải pháp xây dựng văn hóa học tập, tạo môi trường giáo dục tích cực, góp phần nâng cao chất lượng giáo dục và phát triển toàn diện học sinh.