Luận Văn Thạc Sĩ: Vận Dụng Phương Pháp Bàn Tay Nặn Bột Trong Dạy Học Môn Tự Nhiên Và Xã Hội

• Tác giả: Nguyễn Hoài Thu
• Người hướng dẫn: PGS. Nguyễn Thị Thấn
• Trường học: Trường Đại Học Hải Phòng
• Chuyên ngành: Giáo Dục Tiểu Học
• Đề tài: Phương Pháp Bàn Tay Nặn Bột Trong Dạy Học Con Người Và Sức Khỏe
• Loại tài liệu: Luận Văn Thạc Sĩ
• Năm xuất bản: 2023
• Địa điểm: Hải Phòng

• LỜI CAM ĐOAN
• 1. CHƯƠNG 1: CƠ SỞ LÝ LUẬN VÀ THỰC TIỄN CỦA VẬN DỤNG PHƯƠNG PHÁP BÀN TAY NẶN BỘT TRONG DẠY HỌC CHỦ ĐỀ CON NGƯỜI VÀ SỨC KHỎE MÔN TỰ NHIÊN VÀ XÃ HỘI
• 1.1. Phương pháp BTNB
• 1.2. Phương pháp BTNB và việc đổi mới phương pháp dạy học
• 1.3. Chủ đề Con người và sức khỏe môn Tự nhiên và Xã hội và khả năng vận dụng phương pháp BTNB
• 1.4. Đặc điểm tâm sinh lý của HS tiểu học và việc vận dụng phương pháp BTNB
• 1.5. Cơ sở thực tiễn
• 1.5.1. Khái quát về điều tra thực trạng
• 1.5.2. Kết quả điều tra
• 2. CHƯƠNG 2: QUY TRÌNH VẬN DỤNG PHƯƠNG PHÁP BÀN TAY NẶN BỘT TRONG DẠY HỌC CHỦ ĐỀ CON NGƯỜI VÀ SỨC KHỎE MÔN TỰ NHIÊN VÀ XÃ HỘI
• 2.1. Nguyên tắc vận dụng phương pháp BTNB trong dạy học chủ đề Con người và sức khỏe môn Tự nhiên và Xã hội
• 2.2. Đảm bảo tính thực tiễn
• 2.3. Đảm bảo phù hợp với cơ sở vật chất và điều kiện dạy học
• 2.4. Đảm bảo lựa chọn nội dung dạy học môn Tự nhiên và Xã hội phù hợp
• 2.5. Đảm bảo phù hợp với đặc điểm lứa tuổi của HS tiểu học
• 2.6. Quy trình vận dụng phương pháp BTNB trong dạy học chủ đề Con người và sức khỏe môn Tự nhiên và Xã hội
• 2.7. Quy trình cụ thể
• 2.8. Ví dụ minh họa
• 2.9. Các điều kiện thực hiện quy trình vận dụng phương pháp BTNB vào dạy học chủ đề Con người và Sức khoẻ
• 2.10. Một số kế hoạch bài dạy chủ đề Con người và sức khỏe môn Tự nhiên và Xã hội vận dụng phương pháp BTNB
• 3. CHƯƠNG 3: THỰC NGHIỆM SƯ PHẠM
• 3.1. Khái quát quá trình thực nghiệm
• 3.2. Mục đích thực nghiệm
• 3.3. Nội dung thực nghiệm
• 3.4. Đối tượng, thời gian và địa điểm thực nghiệm
• 3.5. Kế hoạch và phương pháp thực nghiệm
• 3.6. Tiêu chí đánh giá kết quả thực nghiệm
• 3.7. Kết quả thực nghiệm
• 3.7.1. Kết quả đánh giá trước thực nghiệm
• 3.7.2. Kết quả sau thực nghiệm
• 3.8. Kết luận về kết quả thực nghiệm
• KẾT LUẬN VÀ KHUYẾN NGHỊ
• DANH MỤC TÀI LIỆU THAM KHẢO

I. Cơ sở lý luận và thực tiễn của vận dụng phương pháp Bàn tay nặn bột trong dạy học chủ đề Con người và sức khỏe môn Tự nhiên và Xã hội

Phương pháp Bàn tay nặn bột (BTNB) đã trở thành một trong những phương pháp giảng dạy tích cực nhất trong giáo dục hiện đại. Phương pháp giáo dục này không chỉ giúp học sinh phát triển kỹ năng nhận thức mà còn khuyến khích sự sáng tạo và khả năng làm việc nhóm. Trong bối cảnh giáo dục hiện nay, việc dạy học hiệu quả đòi hỏi sự đổi mới trong phương pháp giảng dạy, và BTNB chính là một trong những giải pháp tối ưu. Theo Boehrer (2010), việc áp dụng BTNB trong dạy học mang lại nhiều lợi ích, từ việc giúp học sinh hiểu rõ hơn về các hiện tượng tự nhiên đến việc phát triển khả năng tư duy phản biện. Đặc biệt, giáo dục sức khỏe thông qua BTNB giúp học sinh nhận thức rõ hơn về cơ thể và các vấn đề liên quan đến sức khỏe. Điều này không chỉ nâng cao kiến thức mà còn hình thành thói quen sống lành mạnh cho học sinh ngay từ những năm đầu đời.

1.1. Đặc điểm tâm sinh lý của học sinh tiểu học và việc vận dụng phương pháp BTNB

Học sinh tiểu học thường có đặc điểm tâm sinh lý đặc biệt, với khả năng tập trung ngắn hạn và sự hiếu kỳ cao. Việc vận dụng kỹ thuật nặn bột trong dạy học phù hợp với nhu cầu khám phá của học sinh. Theo Đỗ Minh Tú (2020), phương pháp BTNB giúp học sinh không chỉ tiếp nhận kiến thức mà còn thực hành và trải nghiệm thực tế. Các hoạt động thực nghiệm trong BTNB tạo cơ hội cho học sinh tự mình khám phá và tìm hiểu về cơ thể và sức khỏe, từ đó hình thành kiến thức một cách tự nhiên và hiệu quả. Việc này cũng giúp nâng cao năng lực sống của học sinh, giúp các em tự tin hơn trong việc giải quyết các vấn đề liên quan đến sức khỏe của bản thân và cộng đồng.

1.2. Cơ sở thực tiễn và kết quả điều tra

Để đánh giá hiệu quả của phương pháp BTNB trong dạy học, một cuộc khảo sát đã được thực hiện tại 5 trường tiểu học trên địa bàn Hải Phòng. Kết quả cho thấy, giáo dục sức khỏe thông qua BTNB đã giúp học sinh tăng cường hiểu biết về cơ thể và các vấn đề sức khỏe. Hơn 70% giáo viên cho rằng phương pháp này đã tạo ra sự hứng thú và tích cực trong học tập của học sinh. Đặc biệt, việc áp dụng BTNB trong chủ đề Con người và sức khỏe không chỉ giúp học sinh ghi nhớ kiến thức lâu hơn mà còn phát triển khả năng phân tích và đánh giá thông tin. Điều này khẳng định giá trị thực tiễn của phương pháp BTNB trong giáo dục hiện đại, đồng thời mở ra hướng đi mới cho việc giảng dạy môn Tự nhiên và Xã hội.

II. Quy trình vận dụng phương pháp Bàn tay nặn bột trong dạy học chủ đề Con người và sức khỏe

Quy trình vận dụng phương pháp BTNB trong dạy học chủ đề Con người và sức khỏe được xây dựng dựa trên các nguyên tắc cơ bản của phương pháp này. Đầu tiên, giáo viên cần xác định rõ mục tiêu dạy học, đảm bảo rằng nội dung kiến thức phù hợp với đặc điểm lứa tuổi của học sinh. Tiếp theo, việc tổ chức các hoạt động học tập cần được thiết kế sao cho học sinh có thể tham gia tích cực vào quá trình học. Theo Nguyễn Văn Đằng (2015), việc kết hợp giữa lý thuyết và thực hành là rất quan trọng trong giáo dục tiểu học. Học sinh sẽ được khuyến khích thực hiện các thí nghiệm và quan sát thực tế, từ đó tự rút ra kết luận cho bản thân. Điều này không chỉ giúp học sinh hiểu sâu hơn về kiến thức mà còn phát triển khả năng tư duy độc lập.

2.1. Nguyên tắc vận dụng phương pháp BTNB trong dạy học

Nguyên tắc đầu tiên trong việc vận dụng phương pháp BTNB là đảm bảo tính thực tiễn. Các hoạt động học tập cần phải liên quan trực tiếp đến cuộc sống hàng ngày của học sinh. Thứ hai, giáo viên cần đảm bảo rằng nội dung dạy học phù hợp với cơ sở vật chất và điều kiện dạy học của trường. Điều này giúp tạo ra môi trường học tập thuận lợi, khuyến khích học sinh tham gia tích cực vào các hoạt động học. Cuối cùng, việc lựa chọn nội dung dạy học cũng cần phải phù hợp với đặc điểm tâm lý của học sinh tiểu học, giúp các em dễ dàng tiếp thu và vận dụng kiến thức vào thực tiễn.

2.2. Quy trình cụ thể và ví dụ minh họa

Quy trình cụ thể để vận dụng phương pháp BTNB bao gồm các bước: chuẩn bị nội dung bài học, tổ chức hoạt động thực hành, hướng dẫn học sinh thực hiện và cuối cùng là đánh giá kết quả. Một ví dụ minh họa cho quy trình này là khi dạy về hệ tiêu hóa, giáo viên có thể cho học sinh thực hiện các thí nghiệm đơn giản để quan sát quá trình tiêu hóa thực phẩm. Học sinh sẽ được khuyến khích đặt câu hỏi và thảo luận về kết quả quan sát của mình. Qua đó, không chỉ giúp học sinh hiểu rõ hơn về kiến thức mà còn phát triển kỹ năng giao tiếp và làm việc nhóm.

Tổng quan nghiên cứu

Trong bối cảnh đổi mới giáo dục theo Chương trình Giáo dục Phổ thông 2018, việc chuyển đổi từ truyền đạt kiến thức sang phát triển phẩm chất và năng lực học sinh (HS) trở thành yêu cầu cấp thiết. Môn Tự nhiên và Xã hội, đặc biệt chủ đề "Con người và sức khỏe", đóng vai trò quan trọng trong việc trang bị kiến thức cơ bản về cơ thể và sức khỏe cho HS tiểu học. Tuy nhiên, nhiều giáo viên (GV) còn gặp khó khăn trong việc vận dụng các phương pháp dạy học tích cực, trong đó có phương pháp Bàn tay nặn bột (BTNB). Phương pháp BTNB, được phát triển bởi Giáo sư Georger Charpak từ năm 1995, là một phương pháp dạy học tích cực, khuyến khích HS tự khám phá, thực nghiệm và xây dựng kiến thức thông qua các hoạt động thực tế.

Mục tiêu nghiên cứu nhằm vận dụng phương pháp BTNB trong dạy học chủ đề "Con người và sức khỏe" môn Tự nhiên và Xã hội để nâng cao hiệu quả học tập của HS tiểu học tại thành phố Hải Phòng. Nghiên cứu tập trung khảo sát thực trạng vận dụng phương pháp BTNB tại 5 trường tiểu học với 56 GV tham gia, đồng thời thực nghiệm sư phạm tại Trường Tiểu học Chu Văn An. Thời gian nghiên cứu chủ yếu trong năm 2023. Ý nghĩa nghiên cứu thể hiện qua việc góp phần đổi mới phương pháp dạy học, phát triển năng lực khoa học và kỹ năng thực hành cho HS, đồng thời cung cấp cơ sở khoa học cho việc áp dụng phương pháp BTNB trong giảng dạy môn Tự nhiên và Xã hội.

Cơ sở lý thuyết và phương pháp nghiên cứu

Khung lý thuyết áp dụng

Phương pháp BTNB dựa trên lý thuyết học tập tích cực, trong đó HS là trung tâm của quá trình nhận thức. Hai lý thuyết chính được áp dụng gồm:

• Lý thuyết học tập trải nghiệm: nhấn mạnh việc học thông qua thực hành, quan sát và phản hồi, giúp HS phát triển kỹ năng và kiến thức thông qua trải nghiệm thực tế.
• Lý thuyết xây dựng kiến thức (Constructivism): HS tự xây dựng kiến thức dựa trên kinh nghiệm cá nhân và tương tác xã hội, thông qua việc đặt câu hỏi, lập giả thuyết, thực nghiệm và thảo luận.

Các khái niệm chính bao gồm: phương pháp BTNB, chủ đề "Con người và sức khỏe", năng lực khoa học, kỹ năng thực nghiệm, và đặc điểm tâm sinh lý HS tiểu học. Phương pháp BTNB tập trung vào việc HS tự khám phá, thực hiện các thí nghiệm, ghi chép trong vở thực hành cá nhân và thảo luận nhóm để rút ra kết luận.

Phương pháp nghiên cứu

Nguồn dữ liệu chính bao gồm khảo sát 56 GV tại 5 trường tiểu học ở Hải Phòng, quan sát hoạt động học tập của HS, phỏng vấn sâu GV và HS, cùng với thực nghiệm sư phạm tại Trường Tiểu học Chu Văn An. Phương pháp phân tích dữ liệu sử dụng thống kê mô tả, phân tích định tính và so sánh kết quả trước và sau thực nghiệm.

Cỡ mẫu khảo sát là 56 GV được chọn theo phương pháp chọn mẫu thuận tiện nhằm đảm bảo tính đại diện cho các trường tiểu học trên địa bàn. Thời gian nghiên cứu kéo dài trong năm 2023, bao gồm giai đoạn khảo sát thực trạng, xây dựng quy trình vận dụng phương pháp BTNB và thực nghiệm sư phạm.

Kết quả nghiên cứu và thảo luận

Những phát hiện chính

1. Nhận thức của GV về phương pháp BTNB: 100% GV cho rằng việc vận dụng phương pháp BTNB trong dạy học chủ đề "Con người và sức khỏe" là cần thiết hoặc rất cần thiết, trong đó 73,2% đánh giá là rất cần thiết. Tuy nhiên, chỉ 33,9% GV hiểu đúng và đầy đủ về bản chất phương pháp BTNB.

2. Mức độ vận dụng phương pháp BTNB: 55,4% GV chỉ vận dụng phương pháp BTNB thi thoảng trong giảng dạy, 30,3% thường xuyên và chỉ 14,3% rất thường xuyên. Điều này cho thấy sự hạn chế trong việc áp dụng phương pháp BTNB một cách liên tục và hiệu quả.

3. Thuận lợi và khó khăn khi áp dụng BTNB: 83,92% GV cho biết sự phát triển công nghệ thông tin hỗ trợ giảng dạy là thuận lợi lớn nhất. Tuy nhiên, 100% GV gặp khó khăn do thiếu cơ sở vật chất và điều kiện giảng dạy, 82,1% chưa được tập huấn đầy đủ về phương pháp BTNB, và 62,5% gặp khó khăn do kiến thức và kỹ năng của HS chưa hoàn thiện.

4. Phản hồi của HS về phương pháp BTNB: HS rất thích tham gia các hoạt động thực nghiệm, trò chơi học tập và sắm vai trong chủ đề "Con người và sức khỏe". Ví dụ, HS lớp 2 và lớp 3 tại một số trường tiểu học cho biết các hoạt động thực hành giúp các em tiếp thu bài nhanh và nhớ lâu hơn.

Thảo luận kết quả

Kết quả khảo sát và thực nghiệm cho thấy phương pháp BTNB có tiềm năng nâng cao hiệu quả dạy học chủ đề "Con người và sức khỏe" môn Tự nhiên và Xã hội. Việc HS được trực tiếp tham gia thực nghiệm, đặt câu hỏi và thảo luận giúp phát triển năng lực khoa học và kỹ năng ngôn ngữ. Tuy nhiên, sự hạn chế về cơ sở vật chất và thiếu tập huấn chuyên sâu cho GV là những rào cản lớn.

So sánh với các nghiên cứu trước đây, kết quả phù hợp với quan điểm rằng BTNB là phương pháp dạy học tích cực, giúp HS phát triển tư duy phản biện và kỹ năng thực hành. Việc áp dụng BTNB cần được thực hiện liên tục, có kế hoạch và phù hợp với đặc điểm tâm sinh lý HS tiểu học để đạt hiệu quả tối ưu.

Dữ liệu có thể được trình bày qua biểu đồ thể hiện tỷ lệ nhận thức của GV, mức độ vận dụng BTNB, thuận lợi và khó khăn gặp phải, cũng như biểu đồ so sánh kết quả học tập trước và sau thực nghiệm.

Đề xuất và khuyến nghị

1. Tăng cường tập huấn chuyên sâu cho GV: Tổ chức các khóa đào tạo, bồi dưỡng kỹ năng vận dụng phương pháp BTNB, tập trung vào xây dựng tình huống thực nghiệm, thiết kế bài giảng và đánh giá kết quả học tập. Thời gian thực hiện trong vòng 6 tháng, do Sở Giáo dục và Đào tạo phối hợp với các trường đại học tổ chức.

2. Cải thiện cơ sở vật chất và trang thiết bị dạy học: Đầu tư mua sắm dụng cụ thực nghiệm, thiết bị hỗ trợ giảng dạy phù hợp với phương pháp BTNB tại các trường tiểu học. Mục tiêu nâng cao tỷ lệ GV có đủ điều kiện thực hiện BTNB lên 80% trong 1 năm.

3. Xây dựng và phổ biến quy trình vận dụng BTNB chuẩn: Phát triển tài liệu hướng dẫn chi tiết quy trình vận dụng BTNB trong dạy học chủ đề "Con người và sức khỏe", bao gồm các bước thiết kế tình huống, tổ chức thực nghiệm và đánh giá kết quả. Thời gian hoàn thành trong 3 tháng, do nhóm chuyên gia giáo dục thực hiện.

4. Khuyến khích GV áp dụng BTNB thường xuyên trong giảng dạy: Nhà trường cần xây dựng kế hoạch giảng dạy linh hoạt, tạo điều kiện cho GV tổ chức các hoạt động thực nghiệm ít nhất 2 giờ mỗi tuần. Đồng thời, tổ chức các buổi sinh hoạt chuyên môn để chia sẻ kinh nghiệm và giải quyết khó khăn.

Đối tượng nên tham khảo luận văn

1. Giáo viên tiểu học: Nắm bắt phương pháp BTNB để đổi mới phương pháp dạy học, nâng cao hiệu quả giảng dạy môn Tự nhiên và Xã hội, đặc biệt chủ đề "Con người và sức khỏe".

2. Nhà quản lý giáo dục: Hiểu rõ thực trạng và các giải pháp hỗ trợ GV trong việc áp dụng phương pháp BTNB, từ đó xây dựng chính sách và kế hoạch phát triển giáo dục phù hợp.

3. Nghiên cứu sinh và học viên cao học ngành Giáo dục Tiểu học: Tham khảo cơ sở lý luận, phương pháp nghiên cứu và kết quả thực nghiệm để phát triển các đề tài nghiên cứu liên quan đến đổi mới phương pháp dạy học.

4. Chuyên gia đào tạo giáo viên: Sử dụng luận văn làm tài liệu tham khảo để thiết kế chương trình bồi dưỡng, nâng cao năng lực chuyên môn cho GV tiểu học.

Câu hỏi thường gặp

1. Phương pháp BTNB là gì và có điểm gì nổi bật?
   Phương pháp BTNB là phương pháp dạy học tích cực, tập trung vào việc HS tự thực nghiệm, quan sát và xây dựng kiến thức. Điểm nổi bật là HS được khuyến khích đặt câu hỏi, lập giả thuyết và thảo luận để tìm ra câu trả lời, giúp phát triển tư duy phản biện và kỹ năng thực hành.

2. Tại sao nên áp dụng BTNB trong dạy học chủ đề "Con người và sức khỏe"?
   Chủ đề này gắn liền với thực tế cuộc sống HS, BTNB giúp các em tiếp cận kiến thức một cách sinh động, qua các hoạt động thực nghiệm và trò chơi, từ đó nâng cao sự hứng thú và khả năng ghi nhớ kiến thức lâu dài.

3. Những khó khăn phổ biến khi GV áp dụng BTNB là gì?
   Khó khăn lớn nhất là thiếu cơ sở vật chất, thiết bị thực nghiệm, chưa được tập huấn đầy đủ và kiến thức, kỹ năng của HS chưa hoàn thiện. GV cũng cần thời gian và kỹ năng để thiết kế các tình huống thực nghiệm phù hợp.

4. Làm thế nào để GV khắc phục khó khăn khi áp dụng BTNB?
   GV nên tham gia các khóa tập huấn, chia sẻ kinh nghiệm với đồng nghiệp, tận dụng công nghệ thông tin hỗ trợ giảng dạy và thiết kế bài học phù hợp với điều kiện thực tế của trường và HS.

5. Phương pháp BTNB có phù hợp với tất cả HS tiểu học không?
   BTNB phù hợp với HS tiểu học do đặc điểm tâm sinh lý các em thích khám phá, thực hành và học qua trải nghiệm. Tuy nhiên, GV cần điều chỉnh mức độ phức tạp của hoạt động để phù hợp với từng độ tuổi và năng lực của HS.

Kết luận

• Phương pháp BTNB là phương pháp dạy học tích cực, phù hợp với chủ đề "Con người và sức khỏe" môn Tự nhiên và Xã hội, giúp HS phát triển năng lực khoa học và kỹ năng thực hành.
• 100% GV nhận thức việc vận dụng BTNB là cần thiết, nhưng mức độ áp dụng trong thực tế còn hạn chế, chủ yếu do thiếu cơ sở vật chất và tập huấn.
• HS rất hứng thú với các hoạt động thực nghiệm và trò chơi học tập theo phương pháp BTNB, góp phần nâng cao hiệu quả học tập.
• Cần tăng cường tập huấn GV, cải thiện điều kiện dạy học và xây dựng quy trình vận dụng BTNB chuẩn để nâng cao chất lượng giảng dạy.
• Các bước tiếp theo bao gồm triển khai các giải pháp đề xuất, mở rộng thực nghiệm và đánh giá hiệu quả lâu dài của phương pháp BTNB trong giảng dạy môn Tự nhiên và Xã hội.

Hành động ngay hôm nay để đổi mới phương pháp dạy học, nâng cao chất lượng giáo dục tiểu học tại địa phương bạn!