Văn Hóa Việt Trong Truyền Kỳ Mạn Lục Của Nguyễn Dữ

Văn học và văn hóa có mối quan hệ mật thiết. Văn học là một phần của văn hóa, đồng thời phản ánh và truyền tải các giá trị văn hóa. Truyền Kỳ Mạn Lục là minh chứng rõ ràng cho điều này. Tác phẩm không chỉ có giá trị về mặt văn chương, nghệ thuật mà còn là một nguồn tư liệu quý giá để tìm hiểu về lịch sử, xã hội và văn hóa Việt Nam thời bấy giờ. Đối với mỗi quốc gia dân tộc, cái quan trong nhất, cao quý nhất là giá trị văn hóa. Văn học là một biểu hiện của văn hóa, sản phẩm của văn hóa, là một dạng văn hóa tinh thần cho mọi thế hệ. Từ văn học có thể hiểu sâu sắc thêm về văn hóa.

Nguyễn Dữ, thông qua Truyền Kỳ Mạn Lục, đã thể hiện sự am hiểu sâu sắc về văn hóa dân tộc. Ông đã khéo léo lồng ghép những yếu tố tín ngưỡng dân gian, phong tục tập quán, lễ hội vào trong các câu chuyện, tạo nên một bức tranh văn hóa Việt Nam sống động và chân thực. Điều này cho thấy vai trò quan trọng của Nguyễn Dữ trong việc bảo tồn và phát huy các giá trị văn hóa truyền thống. Có được điều này phải chăng là do ở thời đại của Nguyễn Dữ văn học luôn gắn liền với văn hóa và là bộ phận quan trọng của đời sống văn hóa.

Việc sử dụng chữ Hán và các điển tích, điển cố là một thách thức lớn đối với độc giả hiện đại. Để hiểu được Truyền Kỳ Mạn Lục, người đọc cần phải có khả năng đọc hiểu văn bản Hán Nôm, cũng như nắm vững kiến thức về lịch sử, văn hóa và văn học trung đại Việt Nam. Nếu không, rất dễ dẫn đến việc hiểu sai hoặc bỏ qua những chi tiết quan trọng. Truyền kỳ mạn lục được Vũ Khâm Lân xem là “Thiên cổ kỳ bút”. Ngay từ khi mới ra đời, được viết bằng chữ Hán, sau đó được dịch ra chữ Nôm, tác phẩm đã nhận được sự đón đợi của nhiều độc giả trong và ngoài nước.

Truyền Kỳ Mạn Lục chứa đựng nhiều yếu tố tâm linh, kỳ ảo, như ma quỷ, thần tiên, cõi âm. Những yếu tố này có thể gây khó khăn cho việc phân tích và lý giải theo quan điểm khoa học. Tuy nhiên, chúng cũng là một phần quan trọng của văn hóa dân gian Việt Nam, phản ánh những tín ngưỡng, quan niệm về thế giới siêu nhiên của người xưa. Ở đó có sự hòa trộn giữa văn hóa và văn học, tạo ra hướng nghiên cứu: Văn học cần phải được nhìn dưới góc độ văn hóa - Đây là một xu thế mở có nhiều triển vọng trong nghiên cứu văn học hiện nay.

Trong Truyền Kỳ Mạn Lục, việc thờ cúng tổ tiên và các vị thần linh được thể hiện qua nhiều chi tiết, như việc xây đền thờ, cúng tế, cầu khấn. Điều này cho thấy tín ngưỡng này có vai trò quan trọng trong đời sống tinh thần của người Việt xưa, thể hiện lòng biết ơn đối với предков và mong muốn được bảo vệ, che chở. Tìm hiểu đề tài: “Văn hóa Việt trong Truyền kỳ mạn lục của Nguyễn Dữ” là một lối đi tìm cái riêng trong dòng mạch chung của sự tiếp nối truyền thống và những nét độc đáo khác lạ có phần sáng tạo của Nguyễn Dữ trong việc thể hiện đặc trưng của văn hóa Việt Nam.

Truyền Kỳ Mạn Lục cũng phản ánh những quan niệm về số phận, luân hồi và thiện ác của người Việt xưa. Các nhân vật trong truyện thường phải đối mặt với những thử thách, khó khăn do số phận an bài, nhưng họ vẫn luôn cố gắng sống lương thiện, làm điều tốt để cải thiện số phận và mong được luân hồi vào một kiếp sống tốt đẹp hơn. Nghiên cứu các truyện riêng lẻ trong Truyền kỳ mạn lục dưới góc độ văn hóa “Cái bóng và những khoảng trống trong văn chương” của tác giả Nguyễn Nam [38], đã đặt ra vấn đề cái bóng của chính mình hay cái bóng của ai đó là sự phân thân và phản thân giống như một thủ pháp nghệ thuật góp phần tô đậm khắc họa rõ nét hơn lòng trung trinh của Vũ Nương trước xã hội nam quyền bấy giờ để từ đó thấy được vẻ đẹp của người phụ nữ Việt Nam hiếu lễ, yêu chồng, thương con.

Truyền Kỳ Mạn Lục mô tả chi tiết các nghi lễ trong tục cưới hỏi và tang ma của người Việt xưa. Từ việc chọn ngày lành tháng tốt, chuẩn bị sính lễ, đến các nghi thức rước dâu, an táng, cúng giỗ. Những nghi lễ này thể hiện sự coi trọng của người Việt đối với các sự kiện trọng đại trong đời người, đồng thời cũng phản ánh những quan niệm về gia đình, dòng họ, sự sống và cái chết. Tuy nhiên cũng trong quá trình phân tích tác giả còn đặt ra một sự cảnh tỉnh trong bi kịch hôn nhân mà nguyên nhân là do ghen tuông tồn tại trong bất cứ thời đại nào đã làm rạn nứt mối quan hệ vốn tốt đẹp trong gia đình từ đó tác giả giúp người đọc nhìn nhận các vấn đề liên quan đến hạnh phúc gia đình.

Truyền Kỳ Mạn Lục cũng đề cập đến các lễ hội đình đám và các hoạt động vui chơi giải trí của người Việt xưa, như hát chèo, múa rối, đấu vật. Những hoạt động này không chỉ mang tính giải trí mà còn là dịp để cộng đồng giao lưu, gắn kết và thể hiện bản sắc văn hóa của mình. Nguyễn Đăng Na thông qua các tác phẩm viết về đề tài người phụ nữ để vênh vực họ bằng con mắt của một nhà nghiên cứu ông đã nhìn thấy những bất công, những định kiến… mà người phụ nữ phải gánh chịu.

Truyền Kỳ Mạn Lục vạch trần những mâu thuẫn và bất công trong xã hội phong kiến, như sự áp bức, bóc lột của giai cấp thống trị đối với giai cấp bị trị, sự bất bình đẳng giữa nam và nữ, sự phân biệt đối xử giữa người giàu và người nghèo. Những mâu thuẫn này đã gây ra nhiều đau khổ, bất hạnh cho người dân. Như vậy nghiên cứu các truyện riêng lẻ trong Truyền kỳ mạn lục dưới góc độ văn hóa các nhà nghiên cứu chỉ mới động chạm ít nhiều vào tầng nghĩa văn hóa trong từng tác phẩm mà chưa có công trình nào nghiên cứu chuyên sâu cho vấn đề “Văn hóa Việt trong Truyền kỳ mạn lục của Nguyễn Dữ” do vậy đề tài này là sự tiếp nối những nghiên cứu của các nhà khoa học đi trước đồng thời thể hiện được tiếng nói riêng trong nguồn mạch chung của văn hóa văn học dân tộc.

Mặc dù phản ánh những mặt tiêu cực của xã hội, Truyền Kỳ Mạn Lục cũng thể hiện khát vọng về một cuộc sống tốt đẹp hơn của người dân. Các nhân vật trong truyện luôn đấu tranh cho công lý, lẽ phải, và mong muốn xây dựng một xã hội công bằng, bình đẳng, bác ái. Trong một bài nghiên cứu của mình thủ tướng Phạm Văn Đồng có viết: “Văn học nghệ thuật có nhiệm vụ và có tác dụng to lớn trong việc sáng tạo nên những giá trị văn hóa cao quý”. Giá trị văn hóa, tính văn hóa luôn là thước đo giá trị tác phẩm văn học.

Nguyễn Dữ đã thể hiện tài năng kể chuyện bậc thầy trong Truyền Kỳ Mạn Lục, với những tình tiết bất ngờ, hấp dẫn, lôi cuốn người đọc. Ngôn ngữ của tác phẩm cũng rất giàu hình ảnh, gợi cảm, giúp người đọc hình dung rõ hơn về không gian, thời gian và nhân vật trong truyện. Với đôi cánh truyền kỳ của mình, thể loại truyền kỳ đã nhanh chóng thâm nhập vào đời sống con người và cũng đã mang lại những thành công nhất định cho các nhà văn.

Truyền Kỳ Mạn Lục là một di sản văn hóa quý giá của dân tộc, cần được bảo tồn và phát huy. Việc nghiên cứu, giảng dạy và quảng bá tác phẩm này giúp chúng ta hiểu sâu sắc hơn về văn hóa, lịch sử và con người Việt Nam, đồng thời góp phần bồi đắp lòng yêu nước, tự hào dân tộc. Phương diện thứ nhất: Miêu tả về bức tranh đời sống xã hội trong các tác phẩm Thánh Tông di thảo, Truyền kỳ mạn lục và Lan trì kiến văn lục.