Tổng quan nghiên cứu

Trong bối cảnh nền kinh tế thị trường cạnh tranh gay gắt và xu hướng toàn cầu hóa, văn hóa doanh nghiệp (VHDN) trở thành yếu tố then chốt giúp doanh nghiệp phát huy nguồn lực con người, tạo lợi thế cạnh tranh bền vững. Ngân hàng TMCP Công Thương Việt Nam (VietinBank) là một trong những ngân hàng thương mại cổ phần hàng đầu Việt Nam, đóng vai trò chủ lực trong nền kinh tế quốc dân. Giai đoạn 2020-2022, VietinBank đã đạt được nhiều kết quả kinh doanh tích cực với đội ngũ cán bộ nhân viên hơn 25.000 người, tạo nên môi trường làm việc đa dạng và phức tạp. Tuy nhiên, việc xây dựng và hoàn thiện văn hóa doanh nghiệp tại VietinBank vẫn còn những hạn chế nhất định, đòi hỏi nghiên cứu sâu sắc để đề xuất giải pháp phù hợp.

Mục tiêu nghiên cứu là phân tích thực trạng văn hóa doanh nghiệp tại VietinBank trong giai đoạn 2020-2022, đánh giá các biểu hiện hữu hình, giá trị tuyên bố và giá trị ngầm định, từ đó đề xuất các giải pháp hoàn thiện văn hóa doanh nghiệp đến năm 2030. Phạm vi nghiên cứu tập trung vào các cấp độ văn hóa doanh nghiệp và sử dụng mô hình OCAI để đo lường văn hóa tại VietinBank. Nghiên cứu có ý nghĩa quan trọng trong việc nâng cao hiệu quả quản trị nguồn nhân lực, củng cố bản sắc thương hiệu và tăng cường sức cạnh tranh của ngân hàng trên thị trường tài chính trong nước và quốc tế.

Cơ sở lý thuyết và phương pháp nghiên cứu

Khung lý thuyết áp dụng

Luận văn dựa trên các lý thuyết và mô hình nghiên cứu về văn hóa doanh nghiệp, trong đó nổi bật là:

  • Mô hình ba cấp độ văn hóa của Schein (2010): Văn hóa doanh nghiệp được cấu thành từ ba cấp độ gồm: (1) các biểu hiện hữu hình như kiến trúc, logo, nghi lễ, đồng phục; (2) các giá trị được tuyên bố như tầm nhìn, sứ mệnh, giá trị cốt lõi; (3) các quan niệm chung, niềm tin và thái độ vô thức ăn sâu trong tổ chức.

  • Mô hình OCAI (Organizational Culture Assessment Instrument) của Cameron và Quinn (2006): Mô hình này phân loại văn hóa doanh nghiệp thành bốn loại chính: văn hóa gia đình (Clan), văn hóa sáng tạo (Adhocracy), văn hóa thứ bậc (Hierarchy) và văn hóa thị trường (Market). OCAI được sử dụng để đo lường và đánh giá hiện trạng cũng như kỳ vọng về văn hóa doanh nghiệp thông qua 6 yếu tố cấu thành.

  • Các yếu tố ảnh hưởng đến văn hóa doanh nghiệp: Bao gồm văn hóa dân tộc, vai trò của nhà lãnh đạo, đặc điểm ngành nghề, sự học hỏi và nhận thức các giá trị văn hóa khác, cũng như lịch sử hình thành doanh nghiệp.

Ba khái niệm chính được tập trung nghiên cứu là: biểu hiện hữu hình của văn hóa, giá trị được tuyên bố và các quan niệm chung; đồng thời, mô hình OCAI được áp dụng để đánh giá thực trạng và định hướng phát triển văn hóa tại VietinBank.

Phương pháp nghiên cứu

Nghiên cứu sử dụng phương pháp kết hợp giữa thu thập dữ liệu thứ cấp và sơ cấp:

  • Dữ liệu thứ cấp: Thu thập từ các báo cáo hoạt động kinh doanh, báo cáo thường niên, tài liệu nội bộ, hồ sơ quản lý nhân sự của VietinBank giai đoạn 2020-2022, cùng các tài liệu nghiên cứu, giáo trình và văn bản pháp luật liên quan đến văn hóa doanh nghiệp và quản trị ngân hàng.

  • Dữ liệu sơ cấp: Thu thập thông qua khảo sát bằng bảng hỏi với 200 cán bộ nhân viên VietinBank, thu về 193 phiếu hợp lệ. Mẫu khảo sát được chọn theo phương pháp ngẫu nhiên thuận tiện, với sai số cho phép 8% và độ tin cậy 92%. Đối tượng khảo sát đa dạng về giới tính, độ tuổi, trình độ chuyên môn và thời gian công tác, đảm bảo tính đại diện.

  • Phỏng vấn chuyên sâu: Thực hiện 5 cuộc phỏng vấn với các nhà lãnh đạo, quản lý cấp cao của VietinBank nhằm thu thập quan điểm và nhận định về văn hóa doanh nghiệp.

  • Phân tích dữ liệu: Sử dụng phương pháp thống kê mô tả, phân tích định lượng dựa trên kết quả bảng hỏi OCAI để xác định loại hình văn hóa hiện tại và kỳ vọng, đồng thời phân tích các yếu tố ảnh hưởng và biểu hiện văn hóa tại ngân hàng.

Quy trình nghiên cứu gồm 6 bước: xác định vấn đề, tổng quan tài liệu, lựa chọn phương pháp nghiên cứu, xây dựng cơ sở lý luận, thu thập và phân tích dữ liệu, viết báo cáo luận văn.

Kết quả nghiên cứu và thảo luận

Những phát hiện chính

  1. Loại hình văn hóa hiện tại tại VietinBank chủ yếu là văn hóa thứ bậc (Hierarchy) và văn hóa gia đình (Clan): Kết quả khảo sát cho thấy trung bình điểm văn hóa thứ bậc chiếm khoảng 35%, văn hóa gia đình chiếm 30%, trong khi văn hóa sáng tạo và văn hóa thị trường chiếm tỷ lệ thấp hơn, lần lượt khoảng 20% và 15%. Điều này phản ánh môi trường làm việc có cấu trúc chặt chẽ, tuân thủ quy định nghiêm ngặt và có sự gắn kết, chia sẻ giữa các thành viên.

  2. Kỳ vọng về văn hóa trong tương lai hướng tới tăng cường văn hóa sáng tạo và gia đình: Người lao động mong muốn tăng điểm trung bình văn hóa sáng tạo lên khoảng 30% và văn hóa gia đình lên 35%, đồng thời giảm bớt văn hóa thứ bậc xuống còn khoảng 20%. Điều này cho thấy nhu cầu đổi mới, sáng tạo và môi trường làm việc thân thiện, hỗ trợ lẫn nhau được đề cao.

  3. Phong cách lãnh đạo hiện tại thiên về tính kế hoạch và nguyên tắc (văn hóa thứ bậc): Khoảng 40% người được khảo sát đánh giá lãnh đạo có phong cách làm việc có tính kế hoạch cao, chú trọng thứ bậc và nguyên tắc. Tuy nhiên, kỳ vọng trong tương lai là lãnh đạo sẽ hướng tới đổi mới, sáng tạo và hỗ trợ nhân viên nhiều hơn, với điểm trung bình tăng từ 20% lên 35%.

  4. Chất keo gắn kết trong ngân hàng dựa trên sự trung thành và tin tưởng lẫn nhau: Khoảng 45% người tham gia khảo sát đánh giá sự gắn kết dựa trên niềm tin và cam kết của nhân viên đối với ngân hàng. Tuy nhiên, sự gắn kết dựa trên đổi mới và cải tiến cũng được kỳ vọng tăng lên khoảng 30% trong tương lai.

Thảo luận kết quả

Kết quả nghiên cứu cho thấy văn hóa doanh nghiệp tại VietinBank hiện nay mang đặc trưng của một tổ chức có cấu trúc quản lý chặt chẽ, tuân thủ quy định nghiêm ngặt, đồng thời có sự gắn kết nội bộ cao. Điều này phù hợp với đặc thù ngành ngân hàng, nơi rủi ro tài chính cao đòi hỏi sự kiểm soát và ổn định trong hoạt động. Tuy nhiên, sự gia tăng kỳ vọng về văn hóa sáng tạo và gia đình phản ánh nhu cầu thích nghi với môi trường kinh doanh năng động, thúc đẩy đổi mới sáng tạo và nâng cao sự hài lòng của nhân viên.

So sánh với các nghiên cứu trong ngành tài chính ngân hàng tại các quốc gia phát triển, xu hướng chuyển dịch từ văn hóa thứ bậc sang văn hóa sáng tạo và gia đình là phù hợp với yêu cầu phát triển bền vững và nâng cao năng lực cạnh tranh. Việc lãnh đạo chuyển đổi phong cách từ quản lý theo kế hoạch sang hỗ trợ và khuyến khích đổi mới sẽ tạo động lực mạnh mẽ cho nhân viên, góp phần nâng cao hiệu suất làm việc.

Dữ liệu có thể được trình bày qua biểu đồ tròn thể hiện tỷ lệ các loại hình văn hóa hiện tại và kỳ vọng, cùng bảng so sánh điểm trung bình các yếu tố cấu thành văn hóa theo mô hình OCAI. Các biểu đồ này giúp minh họa rõ nét sự chuyển dịch văn hóa và các điểm mạnh, điểm yếu cần khắc phục.

Đề xuất và khuyến nghị

  1. Xây dựng chương trình đào tạo và phát triển văn hóa sáng tạo: Tổ chức các khóa đào tạo nâng cao nhận thức về đổi mới sáng tạo, khuyến khích nhân viên đề xuất ý tưởng mới, áp dụng công nghệ số trong hoạt động ngân hàng. Mục tiêu tăng tỷ lệ văn hóa sáng tạo lên ít nhất 30% trong vòng 3 năm tới. Chủ thể thực hiện: Ban nhân sự phối hợp với các phòng ban chuyên môn.

  2. Tăng cường giao tiếp nội bộ và xây dựng môi trường làm việc thân thiện: Thiết lập các kênh giao tiếp mở, tổ chức các hoạt động gắn kết tập thể, xây dựng văn hóa gia đình trong tổ chức nhằm nâng cao sự hài lòng và trung thành của nhân viên. Mục tiêu tăng điểm văn hóa gia đình lên 35% trong 5 năm. Chủ thể thực hiện: Ban lãnh đạo các chi nhánh và phòng ban.

  3. Cải tiến phong cách lãnh đạo theo hướng hỗ trợ và khuyến khích: Đào tạo lãnh đạo các cấp về kỹ năng lãnh đạo đổi mới, tạo điều kiện cho nhân viên phát huy sáng kiến, giảm bớt tính quan liêu và kiểm soát quá mức. Mục tiêu nâng cao điểm phong cách lãnh đạo sáng tạo lên 35% trong 3 năm. Chủ thể thực hiện: Ban lãnh đạo cấp cao và Ban nhân sự.

  4. Hoàn thiện hệ thống quy định và quy trình linh hoạt hơn: Rà soát, điều chỉnh các quy định, thủ tục để phù hợp với xu hướng đổi mới, giảm bớt thủ tục hành chính rườm rà, tạo điều kiện thuận lợi cho hoạt động sáng tạo và phát triển sản phẩm mới. Mục tiêu giảm 20% thời gian xử lý thủ tục trong 2 năm. Chủ thể thực hiện: Ban pháp chế và Ban quản lý vận hành.

Đối tượng nên tham khảo luận văn

  1. Ban lãnh đạo và quản lý VietinBank: Nhận diện thực trạng văn hóa doanh nghiệp, từ đó xây dựng chiến lược phát triển nguồn nhân lực và văn hóa phù hợp với định hướng phát triển ngân hàng.

  2. Nhà nghiên cứu và sinh viên ngành Quản trị kinh doanh, Tài chính - Ngân hàng: Tham khảo mô hình nghiên cứu, phương pháp khảo sát và phân tích văn hóa doanh nghiệp trong lĩnh vực ngân hàng tại Việt Nam.

  3. Các ngân hàng thương mại khác tại Việt Nam: Áp dụng mô hình OCAI và các giải pháp đề xuất để đánh giá và hoàn thiện văn hóa doanh nghiệp, nâng cao hiệu quả hoạt động và sức cạnh tranh.

  4. Chuyên gia tư vấn quản trị và phát triển tổ chức: Sử dụng kết quả nghiên cứu làm cơ sở tư vấn xây dựng văn hóa doanh nghiệp phù hợp với đặc thù ngành ngân hàng và môi trường kinh doanh Việt Nam.

Câu hỏi thường gặp

  1. Văn hóa doanh nghiệp là gì và tại sao nó quan trọng đối với ngân hàng?
    Văn hóa doanh nghiệp là tập hợp các giá trị, niềm tin, thái độ và hành vi chung trong tổ chức. Đối với ngân hàng, văn hóa doanh nghiệp giúp tạo sự gắn kết nhân viên, nâng cao hiệu quả làm việc và xây dựng hình ảnh uy tín với khách hàng.

  2. Mô hình OCAI được sử dụng như thế nào trong nghiên cứu này?
    Mô hình OCAI đo lường văn hóa doanh nghiệp qua 6 yếu tố cấu thành, phân loại thành 4 loại hình văn hóa. Qua bảng hỏi, mô hình giúp xác định loại hình văn hóa hiện tại và kỳ vọng, từ đó đề xuất hướng phát triển phù hợp.

  3. Những yếu tố nào ảnh hưởng lớn nhất đến văn hóa doanh nghiệp tại VietinBank?
    Các yếu tố chính gồm văn hóa dân tộc, vai trò của nhà lãnh đạo, đặc điểm ngành ngân hàng, sự học hỏi các giá trị văn hóa khác và lịch sử hình thành ngân hàng.

  4. Làm thế nào để thay đổi văn hóa doanh nghiệp trong một tổ chức lớn như VietinBank?
    Thay đổi văn hóa doanh nghiệp cần sự đồng thuận từ lãnh đạo đến nhân viên, xây dựng chương trình đào tạo, cải tiến quy trình, tăng cường giao tiếp và khuyến khích đổi mới sáng tạo trong toàn hệ thống.

  5. Kết quả nghiên cứu có thể áp dụng cho các ngân hàng khác không?
    Có, mô hình và giải pháp nghiên cứu có tính tổng quát, phù hợp với các ngân hàng thương mại có đặc điểm tương tự, giúp họ đánh giá và phát triển văn hóa doanh nghiệp hiệu quả.

Kết luận

  • Văn hóa doanh nghiệp tại VietinBank hiện nay chủ yếu mang đặc trưng văn hóa thứ bậc và gia đình, phù hợp với đặc thù ngành ngân hàng nhưng cần tăng cường văn hóa sáng tạo để thích nghi với môi trường kinh doanh năng động.
  • Mô hình OCAI là công cụ hiệu quả để đánh giá và định hướng phát triển văn hóa doanh nghiệp trong lĩnh vực tài chính ngân hàng.
  • Các giải pháp đề xuất tập trung vào đào tạo, cải tiến phong cách lãnh đạo, tăng cường giao tiếp nội bộ và hoàn thiện quy trình nhằm nâng cao hiệu quả văn hóa doanh nghiệp đến năm 2030.
  • Nghiên cứu cung cấp cơ sở khoa học cho VietinBank và các ngân hàng khác trong việc xây dựng văn hóa doanh nghiệp bền vững, góp phần nâng cao năng lực cạnh tranh và phát triển bền vững.
  • Các bước tiếp theo bao gồm triển khai các giải pháp đề xuất, theo dõi và đánh giá định kỳ để điều chỉnh phù hợp với thực tiễn phát triển của ngân hàng.

Hành động ngay hôm nay: Các nhà quản lý và chuyên gia tại VietinBank nên áp dụng kết quả nghiên cứu để xây dựng kế hoạch phát triển văn hóa doanh nghiệp, đồng thời chia sẻ kinh nghiệm với các tổ chức tài chính khác nhằm nâng cao chất lượng quản trị nguồn nhân lực trong ngành.