Tổng quan nghiên cứu

Trong bối cảnh giáo dục đại học hiện nay, môn Công tác quốc phòng, an ninh giữ vai trò quan trọng trong việc trang bị kiến thức và kỹ năng quốc phòng cho sinh viên. Trung tâm Giáo dục quốc phòng và an ninh - Đại học Thái Nguyên, với hơn 28 năm xây dựng và phát triển, đã đào tạo hàng nghìn sinh viên thuộc các trường thành viên, góp phần nâng cao nhận thức về quốc phòng toàn dân và an ninh nhân dân. Tuy nhiên, việc dạy học môn này còn tồn tại nhiều hạn chế, đặc biệt là phương pháp giảng dạy truyền thống khiến sinh viên thiếu hứng thú và khó tiếp thu kiến thức. Mục tiêu nghiên cứu của luận văn là vận dụng phương pháp tình huống trong dạy học môn Công tác quốc phòng, an ninh nhằm nâng cao hiệu quả giảng dạy, phát huy tính tích cực, tự giác và năng lực tư duy sáng tạo của sinh viên. Nghiên cứu tập trung vào Trung tâm Giáo dục quốc phòng và an ninh - Đại học Thái Nguyên trong năm học 2020-2021, với phạm vi bao gồm quy trình vận dụng phương pháp tình huống, điều kiện thực tiễn và đề xuất giải pháp nâng cao chất lượng dạy học. Việc áp dụng phương pháp tình huống được kỳ vọng sẽ cải thiện các chỉ số về mức độ hiểu bài, thái độ học tập và kết quả kiểm tra của sinh viên, góp phần đổi mới phương pháp dạy học trong lĩnh vực giáo dục quốc phòng, an ninh.

Cơ sở lý thuyết và phương pháp nghiên cứu

Khung lý thuyết áp dụng

Luận văn dựa trên cơ sở phương pháp luận của chủ nghĩa duy vật biện chứng và chủ nghĩa duy vật lịch sử, kết hợp với lý luận khoa học quân sự và các lý thuyết về phương pháp dạy học hiện đại. Hai mô hình nghiên cứu chính được vận dụng là:

  1. Lý thuyết tình huống trong dạy học: Phương pháp tình huống được hiểu là cách thức tổ chức dạy học dựa trên việc cung cấp các tình huống có vấn đề để sinh viên phân tích, giải quyết, từ đó lĩnh hội kiến thức mới và phát triển năng lực tư duy. Phương pháp này nhấn mạnh sự tương tác giữa giảng viên và sinh viên, đồng thời gắn liền với thực tiễn cuộc sống, kích thích sự tích cực và sáng tạo của người học.

  2. Mô hình phát triển năng lực người học: Tập trung vào việc hình thành kỹ năng làm việc nhóm, kỹ năng trình bày, phản biện và giải quyết vấn đề thông qua các hoạt động học tập tích cực, đặc biệt là trong môi trường giáo dục quốc phòng, an ninh.

Các khái niệm chính bao gồm: phương pháp dạy học, tình huống học tập, năng lực tư duy phản biện, kỹ năng làm việc nhóm và tính tích cực trong học tập.

Phương pháp nghiên cứu

Nghiên cứu sử dụng kết hợp các phương pháp sau:

  • Phương pháp nghiên cứu lý thuyết: Phân tích, tổng hợp tài liệu, so sánh các quan điểm về phương pháp tình huống và dạy học môn Công tác quốc phòng, an ninh; hệ thống hóa các cơ sở lý luận và thực tiễn.

  • Phương pháp nghiên cứu thực tiễn: Điều tra xã hội học, phỏng vấn giảng viên và sinh viên, quan sát quá trình dạy học, thực nghiệm sư phạm nhằm đánh giá hiệu quả vận dụng phương pháp tình huống.

  • Phương pháp thống kê toán học: Xử lý số liệu khảo sát, kết quả học tập của sinh viên để phân tích mức độ ảnh hưởng của phương pháp tình huống.

Cỡ mẫu nghiên cứu gồm khoảng 1700 sinh viên và đội ngũ giảng viên tại Trung tâm Giáo dục quốc phòng và an ninh - Đại học Thái Nguyên trong năm học 2020-2021. Phương pháp chọn mẫu là chọn mẫu ngẫu nhiên có chủ đích nhằm đảm bảo tính đại diện cho các lớp học và giảng viên. Timeline nghiên cứu kéo dài trong một năm học, bao gồm giai đoạn khảo sát thực trạng, thực nghiệm sư phạm và đánh giá kết quả.

Kết quả nghiên cứu và thảo luận

Những phát hiện chính

  1. Hiệu quả nâng cao tính tích cực và tự giác của sinh viên: Qua thực nghiệm sư phạm, sinh viên tham gia học theo phương pháp tình huống có mức độ hiểu bài và thái độ học tập tích cực tăng lên rõ rệt. Cụ thể, tỷ lệ sinh viên đạt mức khá và giỏi trong các bài kiểm tra tăng từ khoảng 47% lên trên 70%, trong khi tỷ lệ sinh viên yếu giảm xuống dưới 2%.

  2. Phát triển kỹ năng làm việc nhóm và tư duy phản biện: Việc tổ chức thảo luận nhóm giải quyết tình huống giúp sinh viên nâng cao kỹ năng trình bày, bảo vệ ý kiến và phản biện. Khoảng 85% sinh viên đánh giá phương pháp này giúp họ tự tin hơn trong giao tiếp và làm việc nhóm.

  3. Tăng cường liên hệ lý thuyết với thực tiễn: Phương pháp tình huống giúp sinh viên vận dụng kiến thức lý thuyết vào các tình huống thực tế về quốc phòng, an ninh, từ đó nâng cao khả năng giải quyết vấn đề thực tiễn. Kết quả khảo sát cho thấy 78% sinh viên cảm thấy bài học thực tế và dễ hiểu hơn.

  4. Hạn chế về cơ sở vật chất và số lượng sinh viên đông: Việc tổ chức dạy học theo phương pháp tình huống gặp khó khăn khi lớp học có sĩ số lớn gần 100 sinh viên, gây khó khăn trong việc tổ chức thảo luận nhóm hiệu quả. Cơ sở vật chất như phòng học, bàn ghế chưa phù hợp để linh hoạt thay đổi vị trí cho hoạt động nhóm.

Thảo luận kết quả

Nguyên nhân chính dẫn đến hiệu quả tích cực của phương pháp tình huống là do phương pháp này kích thích sự chủ động, sáng tạo và tư duy phản biện của sinh viên, khác biệt rõ rệt so với phương pháp thuyết trình truyền thống. Kết quả này phù hợp với các nghiên cứu quốc tế và trong nước về hiệu quả của phương pháp tình huống trong giáo dục đại học. Việc vận dụng tình huống thực tế giúp sinh viên không chỉ tiếp thu kiến thức mà còn phát triển kỹ năng mềm cần thiết trong công tác quốc phòng, an ninh.

Tuy nhiên, khó khăn về cơ sở vật chất và sĩ số lớp học lớn là những thách thức cần được giải quyết để nâng cao hơn nữa hiệu quả phương pháp. So sánh với các nghiên cứu trước đây, luận văn đã bổ sung quy trình vận dụng phương pháp tình huống phù hợp với đặc thù của Trung tâm Giáo dục quốc phòng và an ninh - Đại học Thái Nguyên, đồng thời đề xuất các giải pháp cụ thể nhằm khắc phục hạn chế.

Dữ liệu có thể được trình bày qua biểu đồ so sánh tỷ lệ sinh viên đạt điểm khá, giỏi trước và sau khi áp dụng phương pháp tình huống, cũng như bảng khảo sát thái độ học tập và kỹ năng làm việc nhóm.

Đề xuất và khuyến nghị

  1. Tăng cường đào tạo, bồi dưỡng giảng viên về phương pháp tình huống: Tổ chức các khóa tập huấn nâng cao trình độ chuyên môn, nghiệp vụ sư phạm và kỹ năng xây dựng tình huống thực tế cho đội ngũ giảng viên. Thời gian thực hiện trong 6 tháng, do Trung tâm phối hợp với các đơn vị đào tạo sư phạm đảm nhiệm.

  2. Cải thiện cơ sở vật chất phục vụ dạy học tích cực: Đầu tư trang thiết bị hiện đại như máy chiếu, loa, phòng học linh hoạt với bàn ghế dễ di chuyển để thuận tiện cho hoạt động thảo luận nhóm. Kế hoạch thực hiện trong vòng 1 năm, do Ban Giám đốc Trung tâm chủ trì.

  3. Giảm sĩ số lớp học hoặc tổ chức lớp học phân nhóm: Xây dựng kế hoạch phân chia lớp học lớn thành các nhóm nhỏ để đảm bảo hiệu quả thảo luận và tương tác giữa giảng viên và sinh viên. Thời gian áp dụng từ năm học tiếp theo, do Trung tâm phối hợp với các trường thành viên thực hiện.

  4. Phát triển hệ thống tài liệu, giáo trình và tình huống thực tế: Biên soạn, cập nhật giáo trình, tài liệu tham khảo và sưu tập các tình huống thực tế, thời sự liên quan đến quốc phòng, an ninh để giảng viên sử dụng trong giảng dạy. Thời gian thực hiện liên tục, do bộ môn Giáo dục quốc phòng - an ninh chủ trì.

  5. Khuyến khích sinh viên tích cực tham gia học tập và nghiên cứu tình huống: Tổ chức các hoạt động ngoại khóa, thi thảo luận tình huống, tạo môi trường học tập tích cực, phát huy tính tự giác và sáng tạo của sinh viên. Thời gian triển khai hàng năm, do Trung tâm phối hợp với các khoa, phòng ban liên quan.

Đối tượng nên tham khảo luận văn

  1. Giảng viên và cán bộ quản lý giáo dục quốc phòng, an ninh: Nhận được hướng dẫn cụ thể về quy trình vận dụng phương pháp tình huống, giúp đổi mới phương pháp giảng dạy, nâng cao chất lượng đào tạo.

  2. Sinh viên và học viên ngành giáo dục chính trị, quốc phòng, an ninh: Tài liệu tham khảo hữu ích để hiểu rõ phương pháp học tập tích cực, phát triển kỹ năng giải quyết vấn đề và tư duy phản biện.

  3. Nhà nghiên cứu và chuyên gia giáo dục: Cung cấp cơ sở lý luận và thực tiễn về phương pháp tình huống trong giáo dục đại học, đặc biệt trong lĩnh vực quốc phòng, an ninh, làm nền tảng cho các nghiên cứu tiếp theo.

  4. Các cơ quan, tổ chức đào tạo quân sự và an ninh: Áp dụng các giải pháp và quy trình vận dụng phương pháp tình huống để nâng cao hiệu quả đào tạo, phù hợp với đặc thù và yêu cầu thực tiễn.

Câu hỏi thường gặp

  1. Phương pháp tình huống là gì và tại sao nên áp dụng trong dạy học môn Công tác quốc phòng, an ninh?
    Phương pháp tình huống là cách tổ chức dạy học dựa trên việc cung cấp các tình huống có vấn đề để sinh viên phân tích và giải quyết, giúp lĩnh hội kiến thức mới và phát triển kỹ năng. Áp dụng phương pháp này giúp sinh viên chủ động, sáng tạo và liên hệ thực tiễn tốt hơn, nâng cao hiệu quả học tập.

  2. Quy trình vận dụng phương pháp tình huống trong dạy học gồm những bước nào?
    Quy trình gồm các bước: xây dựng tình huống phù hợp, giới thiệu tình huống cho sinh viên, tổ chức thảo luận nhóm, phân tích và giải quyết tình huống, tổng kết và đánh giá kết quả học tập. Mỗi bước được thực hiện theo nguyên tắc đảm bảo tính Đảng, tính hệ thống, tính thực tiễn và hiệu quả.

  3. Những khó khăn thường gặp khi áp dụng phương pháp tình huống là gì?
    Khó khăn gồm: sĩ số lớp học lớn gây khó khăn trong tổ chức thảo luận nhóm; cơ sở vật chất chưa đáp ứng yêu cầu; giảng viên chưa thành thạo kỹ năng xây dựng và vận dụng tình huống; sinh viên chưa quen với phương pháp học tích cực, còn thụ động.

  4. Làm thế nào để khắc phục những khó khăn khi áp dụng phương pháp tình huống?
    Khắc phục bằng cách đào tạo bồi dưỡng giảng viên, cải thiện cơ sở vật chất, giảm sĩ số lớp hoặc tổ chức phân nhóm, phát triển tài liệu và tình huống thực tế, đồng thời khuyến khích sinh viên tích cực tham gia học tập và thảo luận.

  5. Phương pháp tình huống có thể áp dụng cho những môn học nào khác ngoài Công tác quốc phòng, an ninh?
    Phương pháp tình huống có tính đa năng, có thể áp dụng trong nhiều lĩnh vực như quản lý, y dược, luật, kinh doanh, giáo dục công dân và các môn học đại học khác nhằm phát triển kỹ năng giải quyết vấn đề và tư duy phản biện của người học.

Kết luận

  • Phương pháp tình huống là công cụ hiệu quả giúp nâng cao chất lượng dạy học môn Công tác quốc phòng, an ninh tại Trung tâm Giáo dục quốc phòng và an ninh - Đại học Thái Nguyên, phát huy tính tích cực và sáng tạo của sinh viên.
  • Việc vận dụng phương pháp này góp phần phát triển kỹ năng làm việc nhóm, tư duy phản biện và khả năng liên hệ thực tiễn của sinh viên.
  • Nghiên cứu đã đề xuất quy trình vận dụng phương pháp tình huống phù hợp với đặc thù của Trung tâm, đồng thời chỉ ra các điều kiện và giải pháp nâng cao hiệu quả.
  • Các khó khăn về cơ sở vật chất, sĩ số lớp học và năng lực giảng viên cần được khắc phục để phát huy tối đa lợi ích của phương pháp.
  • Đề nghị các cấp quản lý, giảng viên và sinh viên tích cực triển khai các giải pháp đổi mới phương pháp dạy học, hướng tới nâng cao chất lượng giáo dục quốc phòng, an ninh trong thời gian tới.

Tổ chức các khóa đào tạo giảng viên, cải thiện cơ sở vật chất và triển khai thực nghiệm mở rộng phương pháp tình huống trong các khóa học tiếp theo. Đề nghị các đơn vị liên quan phối hợp thực hiện để đạt hiệu quả bền vững.