I. Tổng Quan Về Phương Pháp Nêu Vấn Đề và Tình Huống
Việc nâng cao chất lượng dạy học lý luận chính trị (LLCT) là một yêu cầu cấp thiết trong bối cảnh hiện nay. Một trong những phương pháp hiệu quả để đạt được điều này là vận dụng phương pháp nêu vấn đề và phương pháp tình huống. Các phương pháp này không chỉ giúp học viên nắm vững kiến thức mà còn phát huy tính tích cực, chủ động và sáng tạo trong học tập. Việc lựa chọn và áp dụng phù hợp các phương pháp dạy học, đặc biệt là phương pháp giảng dạy tích cực, đóng vai trò quan trọng trong việc nâng cao hiệu quả dạy học lý luận chính trị. Giáo dục LLCT là nhiệm vụ quan trọng trong công tác tư tưởng của Đảng, nhằm bồi dưỡng lý luận, truyền đạt chỉ thị, nghị quyết, pháp luật, bồi dưỡng kiến thức và nghiệp vụ xây dựng Đảng, quản lý Nhà nước cho cán bộ, đảng viên, góp phần nâng cao năng lực lãnh đạo và phẩm chất đạo đức.
1.1. Bản Chất của Phương Pháp Nêu Vấn Đề trong Giảng Dạy
Phương pháp nêu vấn đề là một hình thức dạy học mà ở đó giáo viên tạo ra một tình huống có vấn đề, kích thích học viên suy nghĩ, tìm tòi và giải quyết vấn đề. Đây là một phương pháp dạy học đổi mới phương pháp dạy học hiệu quả, giúp học viên phát triển tư duy phản biện và khả năng giải quyết vấn đề. Phương pháp này dựa trên quy luật lĩnh hội tri thức và cách thức hoạt động sáng tạo, bao gồm sự kết hợp các phương pháp dạy và học có những nét cơ bản của sự tìm tòi khoa học. PGS.TS Nguyễn Ngọc Bảo nhận định phương pháp giúp học sinh lĩnh hội vững chắc những cơ sở khoa học, phát triển tính tích cực, tính tự lực và năng lực sáng tạo.
1.2. Ứng Dụng Phương Pháp Tình Huống để Tăng Tính Thuyết Phục
Phương pháp tình huống là phương pháp sử dụng các tình huống thực tế, gần gũi với đời sống và công việc của học viên để minh họa cho các khái niệm, nguyên lý lý luận Mác - Lênin và tư tưởng Hồ Chí Minh. Thông qua việc phân tích và giải quyết các tình huống này, học viên có thể hiểu sâu sắc hơn về bản chất của vấn đề và vận dụng kiến thức vào thực tiễn. Giáo viên phải cung cấp các tình huống đa dạng, các khía cạnh lý thú của một kỹ năng cụ thể cũng như các mục rèn luyện lý thú. Các tình huống trong đó học sinh có thể sử dụng kỹ năng hay kiến thức trong các giai đoạn học tập khác, các mục rèn luyện có liên hệ với những kinh nghiệm và hứng thú của học sinh.
II. Thực Trạng và Thách Thức Dạy Học Lý Luận Chính Trị
Mặc dù công tác dạy học lý luận chính trị đã có nhiều tiến bộ, song vẫn còn tồn tại một số hạn chế. Một trong những hạn chế đó là phương pháp dạy học còn mang tính truyền thống, ít chú trọng đến việc phát huy tính tích cực của học viên. Nội dung chương trình đôi khi còn khô khan, trừu tượng, khó tiếp thu. Việc kiểm tra, đánh giá chưa thực sự phản ánh được năng lực vận dụng kiến thức vào thực tiễn của học viên. Việc đào tạo, bồi dưỡng tại các Trung tâm bồi dưỡng chính trị cấp huyện còn gặp không ít khó khăn. Học viên do ảnh hưởng từ phương pháp dạy học truyền thống, thường là ''đọc- chép'' nên ngại phát biểu ý kiến và nói lên những chứng kiến, suy nghĩ của mình để trao đổi, thảo luận, nhất là khi gặp vấn đề khó.
2.1. Những Khó Khăn Trong Đổi Mới Phương Pháp Dạy Học Hiện Nay
Một trong những khó khăn lớn nhất là sự thay đổi trong nhận thức của cả giáo viên và học viên. Nhiều giáo viên vẫn quen với phương pháp giảng dạy truyền thống và chưa sẵn sàng áp dụng các phương pháp mới. Học viên cũng có thể cảm thấy khó khăn khi phải chủ động tham gia vào quá trình học tập. Về giáo trình dạy học, đối với bộ môn LLCT thường ''khô khan'', trừu tượng, nội dung bài học thường kết cấu dài nên ảnh hưởng đến tâm lý người dạy sợ ''cháy giáo án''. Mặt khác, trong nội dung bài lại thường có nhiều thuật ngữ học viên ít được tiếp cận nên khó hiểu, buộc giáo viên phải dành nhiều thời gian để phân tích, giải thích.
2.2. Ảnh Hưởng Của Thực Tiễn Việt Nam Đến Dạy và Học
Việc gắn lý luận với thực tiễn là một yêu cầu quan trọng trong dạy học lý luận chính trị. Tuy nhiên, việc lựa chọn và phân tích các vấn đề thực tiễn sao cho phù hợp với nội dung bài giảng và trình độ của học viên là một thách thức không nhỏ. Giáo trình thường mang tính ổn định, ít thay đổi trong nhiều năm liền, trong đó các thông tin cập nhật thay đổi nhanh buộc người dạy phải không ngừng cập nhật thông tin để bổ sung vào bài dạy. Hơn nữa, đối tượng học viên cũng mang tính ổn định nên hàng năm thường tham gia tập huấn và năm nào cũng học cùng chương trình đó nếu giáo viên thiếu cập nhật, đổi mới dễ gây nhàm chán.
III. Cách Vận Dụng Phương Pháp Nêu Vấn Đề Hiệu Quả Nhất
Để vận dụng phương pháp nêu vấn đề hiệu quả, giáo viên cần chuẩn bị kỹ lưỡng về nội dung bài giảng, xây dựng các tình huống có vấn đề phù hợp, và tạo điều kiện cho học viên thảo luận, tranh luận. Quan trọng là giáo viên phải là người hướng dẫn, gợi mở, chứ không phải là người đưa ra câu trả lời cuối cùng. Giáo viên cần khơi dậy yếu tố của học viên để cùng giải quyết vấn đề bài học, đồng thời có thể phát huy được tính tích cực của người học để qua đó bản thân người giáo viên cũng thu được thông tin ngược từ học viên.
3.1. Xây Dựng Tình Huống Có Vấn Đề Khơi Gợi Hứng Thú Học Tập
Tình huống có vấn đề phải đảm bảo tính thực tế, gần gũi với đời sống và công việc của học viên. Đồng thời, tình huống phải có tính thách thức, kích thích học viên suy nghĩ, tìm tòi. Tình huống cần liên hệ với đường lối, chính sách, biện pháp kinh tế của Đảng và Nhà nước, đáp ứng yêu cầu của sự phát triển kinh tế - xã hội đối với việc đào tạo nguồn nhân lực trong giai đoạn mới. Khổng Tử (551 - 399 TCN) đã tạo điều kiện cho học trò tự tìm ra chân lý: “Không tức giận vì muốn biết; thì không truyền mở cho, không tức giận vì không nói rõ ra được, thì không bày vẽ cho.”
3.2. Kỹ Năng Tổ Chức Thảo Luận và Tranh Luận Hiệu Quả
Giáo viên cần tạo ra một không khí cởi mở, thoải mái để học viên tự tin trình bày ý kiến của mình. Giáo viên cần biết cách điều khiển thảo luận, gợi ý các hướng suy nghĩ khác nhau, và khuyến khích học viên phản biện lẫn nhau. Quá trình thảo luận phải đảm bảo dân chủ, tôn trọng sự khác biệt, và hướng đến mục tiêu tìm ra giải pháp tốt nhất.
3.3. Tối ưu sử dụng Phương tiện dạy học hiện đại
Giáo viên cần làm chủ các phương tiện hiện đại như máy chiếu, âm thanh, giúp tăng tính trực quan của bài giảng. Sử dụng các phần mềm, ứng dụng hỗ trợ giảng dạy để tăng tính tương tác và hấp dẫn. Bên cạnh đó, cần phối hợp sử dụng các công cụ trực tuyến, video, đồ họa, bảng tương tác,… để tăng tính hấp dẫn, kích thích hứng thú và sự chủ động tham gia vào bài học của học viên. Điều này góp phần tạo nên buổi học lý thú, hiệu quả, giúp học viên chủ động tiếp thu kiến thức.
IV. Phương Pháp Sử Dụng Tình Huống Trong Dạy Học LLCT
Sử dụng tình huống trong dạy học lý luận chính trị không chỉ là cách minh họa cho kiến thức mà còn là phương tiện để học viên vận dụng lý luận vào giải quyết các vấn đề thực tiễn. Giáo viên cần lựa chọn các tình huống phù hợp với nội dung bài giảng và trình độ của học viên, đồng thời hướng dẫn học viên phân tích, đánh giá tình huống một cách khách quan, khoa học.
4.1. Lựa Chọn Ví Dụ Vận Dụng Phương Pháp Tình Huống Phù Hợp
Các tình huống nên lấy từ thực tế công tác, sinh hoạt của học viên, hoặc từ các vấn đề thời sự đang được xã hội quan tâm. Tình huống cần có tính điển hình, phản ánh được bản chất của vấn đề, và có khả năng khơi gợi sự suy nghĩ, tìm tòi của học viên.Ví dụ, tình huống về xử lý các vấn đề tham nhũng ở địa phương, hay các vấn đề liên quan đến chính sách đất đai.
4.2. Phân Tích và Đánh Giá Tình Huống Khách Quan Khoa Học
Giáo viên cần hướng dẫn học viên phân tích tình huống từ nhiều góc độ khác nhau, sử dụng các công cụ lý luận để đánh giá tình huống một cách khách quan, khoa học. Cần chú trọng đến việc phân tích nguyên nhân, hậu quả của tình huống, và đề xuất các giải pháp khả thi. M.Machiuskin đã phân tích về các tình huống có vấn đề trong tư duy và trong dạy học rất sâu sắc, từ đó ông đã đưa ra quy trình dạy học nêu vấn đề.
V. Ứng Dụng Thực Tiễn và Đánh Giá Hiệu Quả Dạy Học
Việc đánh giá hiệu quả phương pháp dạy học cần dựa trên nhiều tiêu chí khác nhau, bao gồm: mức độ nắm vững kiến thức của học viên, khả năng vận dụng kiến thức vào thực tiễn, mức độ tích cực tham gia vào quá trình học tập, và sự thay đổi trong tư duy và hành vi của học viên. cần có sự kết hợp giữa đánh giá định kỳ và đánh giá thường xuyên, giữa đánh giá của giáo viên và tự đánh giá của học viên. Việc đánh giá ''sản phẩm'' của quá trình dạy học đã được ''hấp thụ'', ''chuyển hóa'' qua người học chưa được phát huy mà mới chỉ dừng lại chủ yếu là kiểm tra mang tính chất ghi nhớ.
5.1. Kỹ Năng Sư Phạm Cần Thiết Để Vận Dụng Thành Công
Giáo viên cần có kiến thức sâu rộng về lý luận Mác - Lênin, tư tưởng Hồ Chí Minh, đường lối của Đảng, chính sách của Nhà nước, và có khả năng truyền đạt kiến thức một cách dễ hiểu, hấp dẫn. Đồng thời, giáo viên cần có kỹ năng sư phạm tốt, biết cách tạo ra một môi trường học tập tích cực, cởi mở, và khuyến khích học viên chủ động tham gia vào quá trình học tập.
5.2. Kết Quả Nghiên Cứu và Kinh Nghiệm Triển Khai
Cần có những nghiên cứu cụ thể về hiệu quả của việc vận dụng phương pháp nêu vấn đề và phương pháp tình huống trong dạy học lý luận chính trị. Các nghiên cứu này cần dựa trên các số liệu thực tế, và có sự so sánh với các phương pháp dạy học truyền thống. Cần chia sẻ kinh nghiệm giữa các giáo viên, các trung tâm bồi dưỡng chính trị để nâng cao hiệu quả công tác.
VI. Kết Luận và Định Hướng Phát Triển Phương Pháp Dạy Học
Vận dụng phương pháp nêu vấn đề và phương pháp tình huống là một hướng đi đúng đắn để nâng cao hiệu quả dạy học lý luận chính trị. Tuy nhiên, để đạt được kết quả tốt nhất, cần có sự đổi mới đồng bộ từ nội dung chương trình, phương pháp giảng dạy, đến cơ sở vật chất và đội ngũ giáo viên.Việc đổi mới phương pháp dạy học có ý nghĩa quan trọng và có tính quyết định đến việc nâng cao chất lượng dạy học, chất lượng đào tạo, bồi dưỡng cán bộ cơ sở.
6.1. Nâng Cao Chất Lượng Bài Giảng Lý Luận Chính Trị
Nội dung bài giảng cần được cập nhật thường xuyên, phản ánh được những vấn đề mới của thực tiễn. Cần tăng cường tính liên hệ giữa lý luận và thực tiễn, giữa kiến thức và kinh nghiệm. Bài giảng cần được trình bày một cách logic, dễ hiểu, và có tính hấp dẫn.
6.2. Phát Triển Đội Ngũ Giảng Viên LLCT Chuyên Nghiệp
Cần có chính sách đào tạo, bồi dưỡng đội ngũ giảng viên LLCT một cách bài bản, chuyên nghiệp. Giảng viên cần được trang bị kiến thức sâu rộng, kỹ năng sư phạm tốt, và có tâm huyết với nghề. TS. Trần Thị Mai Phương đã chỉ rõ sự cần thiết phải đổi mới dạy học KTCT theo phương pháp tích cực, theo đó đòi hỏi việc dạy học KTCT phải gắn với thực tiễn đời sống kinh tế - xã hội.
