Tổng quan nghiên cứu

Trong bối cảnh công cuộc đổi mới toàn diện của đất nước, việc nâng cao chất lượng đội ngũ cán bộ cơ sở đóng vai trò then chốt trong sự phát triển kinh tế - xã hội. Theo ước tính, đội ngũ cán bộ cấp xã, huyện chiếm tỷ lệ lớn trong hệ thống chính trị, trực tiếp triển khai các chủ trương, chính sách của Đảng và Nhà nước. Tuy nhiên, việc đào tạo, bồi dưỡng lý luận chính trị (LLCT) cho cán bộ, đảng viên tại các Trung tâm bồi dưỡng chính trị cấp huyện còn nhiều hạn chế, đặc biệt trong phương pháp giảng dạy truyền thống, gây khó khăn trong việc phát huy tính tích cực, sáng tạo của học viên. Luận văn tập trung nghiên cứu vận dụng phương pháp nêu vấn đề và sử dụng tình huống trong dạy học LLCT tại Trung tâm bồi dưỡng chính trị huyện Vũ Thư, tỉnh Thái Bình trong giai đoạn 2016-2017 nhằm nâng cao hiệu quả tiếp thu kiến thức và khả năng vận dụng thực tiễn của học viên.

Mục tiêu nghiên cứu cụ thể gồm: phân tích cơ sở lý luận của hai phương pháp trên; đánh giá thực trạng vận dụng tại Trung tâm; thực nghiệm sư phạm để kiểm chứng hiệu quả; đề xuất quy trình và biện pháp nâng cao hiệu quả vận dụng. Phạm vi nghiên cứu tập trung vào chương trình LLCT dành cho cán bộ, đảng viên tại Trung tâm bồi dưỡng chính trị huyện Vũ Thư, tỉnh Thái Bình. Ý nghĩa nghiên cứu thể hiện qua việc góp phần đổi mới phương pháp dạy học, nâng cao chất lượng đào tạo cán bộ cơ sở, đáp ứng yêu cầu phát triển kinh tế - xã hội và công tác xây dựng Đảng.

Cơ sở lý thuyết và phương pháp nghiên cứu

Khung lý thuyết áp dụng

Luận văn dựa trên nền tảng lý luận của Chủ nghĩa Mác - Lênin, tư tưởng Hồ Chí Minh và quan điểm của Đảng Cộng sản Việt Nam về giáo dục và đào tạo. Các lý thuyết về phương pháp dạy học cổ điển và hiện đại, đặc biệt là lý luận của chủ nghĩa duy vật biện chứng về vận dụng phương pháp, được kế thừa và phát triển.

Hai phương pháp trọng tâm được nghiên cứu là:

  • Phương pháp nêu vấn đề: Dựa trên nguyên tắc tạo ra tình huống có vấn đề để kích thích học viên tự lực phát hiện, phân tích và giải quyết vấn đề, từ đó lĩnh hội kiến thức và phát triển năng lực tư duy sáng tạo. Phương pháp này được phát triển từ các nhà giáo dục cổ đại như Xôcrates, Khổng Tử và các nhà khoa học hiện đại như V.O Kôn, Lecne.

  • Phương pháp sử dụng tình huống: Là phương pháp dạy học dựa trên các tình huống thực tế hoặc giả định có tính điển hình, giúp học viên vận dụng kiến thức lý luận vào giải quyết các vấn đề thực tiễn. Phương pháp này phát triển dựa trên thuyết kiến tạo của J.Piaget và được ứng dụng rộng rãi trong giảng dạy khoa học xã hội, pháp luật và kinh doanh.

Các khái niệm chính bao gồm: tình huống có vấn đề, giả thuyết giải quyết vấn đề, dạy học tích cực, năng lực tự học và sáng tạo của học viên.

Phương pháp nghiên cứu

Luận văn sử dụng phương pháp luận chủ nghĩa duy vật biện chứng và lịch sử để phân tích, tổng hợp các quan điểm lý luận. Các phương pháp nghiên cứu cụ thể gồm:

  • Phương pháp lịch sử - logic: Nghiên cứu quá trình phát triển và cơ sở lý luận của các phương pháp dạy học.

  • Phương pháp phân tích, tổng hợp và so sánh, thống kê: Đánh giá thực trạng vận dụng phương pháp tại Trung tâm bồi dưỡng chính trị huyện Vũ Thư.

  • Phương pháp điều tra xã hội học, phỏng vấn, quan sát: Thu thập dữ liệu về nhận thức và thực hành của giáo viên, học viên.

  • Thực nghiệm sư phạm: Thực hiện thực nghiệm vận dụng phương pháp nêu vấn đề kết hợp với phương pháp sử dụng tình huống trong dạy học LLCT tại Trung tâm trong năm 2016-2017.

Cỡ mẫu thực nghiệm gồm 250 học viên và đội ngũ giáo viên kiêm chức, được chọn theo phương pháp chọn mẫu thuận tiện nhằm đảm bảo tính đại diện cho đối tượng nghiên cứu. Phân tích dữ liệu sử dụng thống kê mô tả và so sánh tỷ lệ phần trăm nhằm đánh giá hiệu quả vận dụng phương pháp.

Kết quả nghiên cứu và thảo luận

Những phát hiện chính

  1. Thực trạng vận dụng phương pháp dạy học tại Trung tâm: Kết quả khảo sát cho thấy 100% giáo viên thường xuyên sử dụng phương pháp thuyết trình, 44,8% sử dụng phương pháp vấn đáp, 44,6% sử dụng thảo luận nhóm, trong khi chỉ khoảng 11,8% áp dụng phương pháp dạy học tình huống. Phương pháp nêu vấn đề và sử dụng tình huống chưa được phổ biến rộng rãi, đặc biệt trong đội ngũ giáo viên kiêm chức.

  2. Đặc điểm học viên và ảnh hưởng đến phương pháp dạy học: Khoảng 39,6% học viên cho rằng nội dung LLCT nặng tính lý luận, khô khan; 46% nhận thức chưa đầy đủ về vai trò học tập LLCT; chỉ 54% học viên học tập với mục đích nâng cao trình độ và vận dụng thực tiễn. Học viên thường thiếu tập trung do phải xử lý công việc song song với học tập, dẫn đến tâm lý học đối phó.

  3. Hiệu quả thực nghiệm vận dụng phương pháp nêu vấn đề và sử dụng tình huống: Qua thực nghiệm sư phạm, học viên lớp thực nghiệm có sự chuyển biến tích cực về thái độ học tập, tăng tính chủ động, sáng tạo và khả năng vận dụng kiến thức vào thực tế công việc. So với lớp đối chứng, tỷ lệ học viên tích cực tham gia thảo luận tăng khoảng 35%, điểm trung bình kiểm tra kiến thức tăng khoảng 20%.

  4. Khó khăn trong vận dụng phương pháp: Giáo viên kiêm chức hạn chế về thời gian chuẩn bị bài giảng, tâm lý ngại đổi mới phương pháp; lớp học đông, thời gian tập huấn ngắn; học viên đa dạng về trình độ, tuổi tác gây khó khăn trong tổ chức hoạt động nhóm và thảo luận.

Thảo luận kết quả

Kết quả thực nghiệm khẳng định sự cần thiết và hiệu quả của việc vận dụng phương pháp nêu vấn đề kết hợp với phương pháp sử dụng tình huống trong dạy học LLCT. Việc tạo ra các tình huống có vấn đề giúp học viên phát huy tính tích cực, chủ động trong học tập, đồng thời tăng cường khả năng tư duy phản biện và vận dụng kiến thức vào thực tiễn công tác. So sánh với các nghiên cứu trong nước và quốc tế, kết quả phù hợp với quan điểm của các nhà giáo dục về dạy học tích cực và phương pháp tình huống.

Việc áp dụng hai phương pháp này góp phần khắc phục hạn chế của phương pháp thuyết trình truyền thống, giảm bớt tính khô khan, trừu tượng của chương trình LLCT. Dữ liệu có thể được trình bày qua biểu đồ so sánh tỷ lệ sử dụng các phương pháp dạy học và bảng phân tích điểm số kiểm tra giữa lớp thực nghiệm và lớp đối chứng để minh họa hiệu quả thực nghiệm.

Tuy nhiên, để phát huy tối đa hiệu quả, cần khắc phục các khó khăn về nguồn lực, thời gian và năng lực giáo viên, đồng thời xây dựng môi trường học tập thân thiện, hỗ trợ học viên phát triển kỹ năng làm việc nhóm và tư duy sáng tạo.

Đề xuất và khuyến nghị

  1. Đào tạo, bồi dưỡng nâng cao năng lực giáo viên: Tổ chức các khóa tập huấn chuyên sâu về phương pháp nêu vấn đề và sử dụng tình huống, kỹ năng tổ chức hoạt động nhóm, kỹ năng ứng dụng công nghệ thông tin trong giảng dạy. Mục tiêu nâng tỷ lệ giáo viên vận dụng thành thạo hai phương pháp này lên trên 70% trong vòng 1-2 năm. Chủ thể thực hiện: Ban Giám đốc Trung tâm phối hợp với Sở Giáo dục và Đào tạo.

  2. Xây dựng và cập nhật tài liệu, tình huống dạy học phù hợp: Phát triển hệ thống tình huống điển hình, sát thực tế địa phương, cập nhật thường xuyên theo các chủ trương, chính sách mới của Đảng và Nhà nước. Thời gian thực hiện: liên tục hàng năm. Chủ thể: Tổ biên soạn giáo trình và giáo viên Trung tâm.

  3. Đổi mới hình thức tổ chức lớp học: Áp dụng mô hình lớp học tương tác, tăng cường hoạt động thảo luận nhóm, phân công vai trò rõ ràng cho học viên, tạo điều kiện cho học viên phát huy kinh nghiệm thực tiễn. Mục tiêu tăng tỷ lệ học viên tham gia tích cực lên trên 60% trong 1 năm. Chủ thể: Giáo viên và Ban tổ chức lớp học.

  4. Đầu tư cơ sở vật chất, trang thiết bị dạy học hiện đại: Trang bị máy chiếu, màn hình, hệ thống âm thanh, phòng học tiện nghi để hỗ trợ phương pháp dạy học tích cực. Thời gian thực hiện: 1-3 năm. Chủ thể: Lãnh đạo Trung tâm và cấp trên.

  5. Xây dựng quy trình kiểm tra, đánh giá đa dạng: Kết hợp kiểm tra viết, vấn đáp, thảo luận nhóm để đánh giá toàn diện năng lực học viên, tránh chỉ kiểm tra ghi nhớ. Mục tiêu nâng cao chất lượng đánh giá, phản ánh đúng năng lực học viên trong 1 năm. Chủ thể: Giáo viên và Ban kiểm tra Trung tâm.

Đối tượng nên tham khảo luận văn

  1. Giáo viên và giảng viên các Trung tâm bồi dưỡng chính trị cấp huyện: Nắm bắt phương pháp dạy học tích cực, áp dụng hiệu quả trong giảng dạy LLCT, nâng cao chất lượng đào tạo cán bộ cơ sở.

  2. Cán bộ quản lý giáo dục chính trị và đào tạo: Tham khảo để xây dựng chính sách, kế hoạch đào tạo, bồi dưỡng phù hợp với thực tiễn và yêu cầu đổi mới phương pháp giảng dạy.

  3. Học viên cao học chuyên ngành Lý luận và Phương pháp dạy học bộ môn LLCT: Sử dụng luận văn làm tài liệu nghiên cứu, tham khảo về phương pháp dạy học tích cực và thực nghiệm sư phạm.

  4. Các nhà nghiên cứu giáo dục và chính trị học: Tìm hiểu cơ sở lý luận, thực trạng và giải pháp đổi mới phương pháp dạy học LLCT tại địa phương, góp phần phát triển nghiên cứu khoa học trong lĩnh vực.

Câu hỏi thường gặp

  1. Phương pháp nêu vấn đề là gì và có ưu điểm gì trong dạy học LLCT?
    Phương pháp nêu vấn đề là cách tổ chức dạy học tạo ra tình huống có vấn đề để học viên tự phát hiện và giải quyết, giúp phát huy tính tích cực, sáng tạo. Ví dụ, học viên được đặt câu hỏi thực tiễn để phân tích, từ đó lĩnh hội kiến thức sâu sắc hơn.

  2. Phương pháp sử dụng tình huống khác gì so với phương pháp truyền thống?
    Phương pháp sử dụng tình huống dựa trên các tình huống thực tế hoặc giả định có tính điển hình, giúp học viên vận dụng kiến thức vào giải quyết vấn đề cụ thể, thay vì chỉ nghe giảng thụ động. Ví dụ, học viên thảo luận về tình huống liên quan đến chính sách địa phương để rèn kỹ năng phân tích.

  3. Khó khăn chính khi áp dụng hai phương pháp này tại Trung tâm bồi dưỡng chính trị là gì?
    Khó khăn gồm thời gian chuẩn bị bài giảng hạn chế, tâm lý ngại đổi mới của giáo viên kiêm chức, lớp học đông và học viên đa dạng về trình độ, gây khó khăn trong tổ chức hoạt động nhóm và thảo luận.

  4. Làm thế nào để nâng cao hiệu quả vận dụng phương pháp nêu vấn đề và sử dụng tình huống?
    Cần đào tạo nâng cao năng lực giáo viên, xây dựng tài liệu phù hợp, đổi mới hình thức tổ chức lớp học, đầu tư cơ sở vật chất và đa dạng hóa hình thức kiểm tra đánh giá.

  5. Phương pháp này có phù hợp với đối tượng học viên là cán bộ, đảng viên không?
    Rất phù hợp vì học viên là những người có kinh nghiệm thực tiễn, việc vận dụng tình huống giúp họ liên hệ kiến thức với công việc thực tế, nâng cao năng lực lãnh đạo và giải quyết vấn đề tại cơ sở.

Kết luận

  • Luận văn đã phân tích cơ sở lý luận và thực trạng vận dụng phương pháp nêu vấn đề và sử dụng tình huống trong dạy học LLCT tại Trung tâm bồi dưỡng chính trị huyện Vũ Thư, tỉnh Thái Bình.
  • Thực nghiệm sư phạm cho thấy sự kết hợp hai phương pháp này nâng cao tính tích cực, sáng tạo và hiệu quả học tập của học viên.
  • Đề xuất quy trình, giải pháp cụ thể nhằm nâng cao hiệu quả vận dụng phương pháp, phù hợp với đặc điểm học viên và điều kiện thực tế.
  • Kết quả nghiên cứu góp phần đổi mới phương pháp dạy học LLCT, nâng cao chất lượng đào tạo cán bộ cơ sở, đáp ứng yêu cầu phát triển kinh tế - xã hội và công tác xây dựng Đảng.
  • Các bước tiếp theo gồm triển khai đào tạo giáo viên, xây dựng tài liệu tình huống, đổi mới tổ chức lớp học và đầu tư cơ sở vật chất, nhằm thực hiện đồng bộ giải pháp trong 1-3 năm tới.

Hành động ngay hôm nay để đổi mới phương pháp dạy học LLCT, nâng cao chất lượng đào tạo cán bộ cơ sở, góp phần xây dựng đội ngũ cán bộ vững mạnh, đáp ứng yêu cầu phát triển đất nước!