I. Tổng Quan Thanh Tra Ngân Sách Nhà Nước Tại Quảng Nam
Thanh tra, kiểm tra tài chính đóng vai trò quan trọng trong việc nâng cao hiệu lực, hiệu quả quản lý nhà nước và ngăn ngừa các hành vi vi phạm trong lĩnh vực tài chính. Trong bối cảnh kinh tế thị trường, việc quản lý ngân sách nhà nước (NSNN) đối mặt với nhiều thách thức, bao gồm nguy cơ tham ô, lãng phí, thất thoát. Do đó, việc phòng chống tham nhũng, lãng phí là nhiệm vụ quan trọng để bảo vệ sự tồn vong của Đảng, Nhà nước và dân tộc. Hoạt động thanh tra, kiểm tra tài chính góp phần quan trọng vào việc đạt được các mục tiêu kinh tế - xã hội. Tuy nhiên, công tác này vẫn còn nhiều hạn chế, đòi hỏi sự cải tiến và hoàn thiện. Theo [1], ngân sách là dự toán và thực hiện mọi khoản thu nhập và chi tiêu trong một khoảng thời gian nhất định.
1.1. Khái niệm và Bản Chất của Ngân Sách Nhà Nước
Ngân sách nhà nước (NSNN) là toàn bộ các khoản thu, chi của Nhà nước đã được cơ quan nhà nước có thẩm quyền quyết định và được thực hiện trong một năm để đảm bảo thực hiện các chức năng, nhiệm vụ của Nhà nước [2]. NSNN được sử dụng để phân phối một bộ phận của cải xã hội nhằm đảm bảo yêu cầu thực hiện các chức năng quản lý và điều hành nền kinh tế xã hội của Nhà nước. Quyền lực về NSNN thuộc về nhà nước. Quan hệ trong tạo lập và sử dụng NSNN mang tính pháp lý cao. Bên ngoài, NSNN là bảng dự toán thu chi bằng tiền hoặc bảng quyết toán các khoản thu chi của Nhà nước.
1.2. Đặc Điểm Hoạt Động Thanh Tra Kiểm Tra Thu Chi NSNN
Thanh tra, kiểm tra thu chi NSNN cần đánh giá các mối quan hệ kinh tế, quan hệ lợi ích giữa các chủ thể trong xã hội khi Nhà nước tham gia phân phối nguồn lực tài chính quốc gia. Lợi ích phải được thanh tra đánh giá, xem xét dưới các góc độ khác nhau cả về khía cạnh kinh tế cũng như xã hội. Khi tiến hành thanh tra, kiểm tra NSNN cần phải sử dụng các phương pháp, kỹ thuật thanh tra khác nhau để đánh giá độc lập từ bên ngoài theo những mục tiêu thanh tra nhất định nhằm tăng cường tính minh bạch, tính kinh tế, tính hiệu quả, tính hiệu lực, tính đúng đắn, tính trung thực trong việc quản lý điều hành và sử dụng ngân sách.
II. Phương Pháp Kiểm Toán Trong Thanh Tra Thu Chi Tại Quảng Nam
Hoạt động thanh tra là kiểm soát, xem xét tại chỗ việc làm của địa phương, cơ quan, xí nghiệp [3]. Thanh tra nhà nước là hoạt động xem xét, đánh giá, xử lý theo trình tự, thủ tục do pháp luật quy định của cơ quan nhà nước có thẩm quyền đối với việc thực hiện chính sách, pháp luật, nhiệm vụ, quyền hạn của cơ quan, tổ chức, cá nhân. Theo Luật Thanh tra năm 2010, thanh tra có 3 đặc điểm cơ bản: gắn liền với quản lý nhà nước, mang tính quyền lực nhà nước, và có tính độc lập tương đối. Luật Thanh tra năm 2010 cũng phân loại thanh tra nhà nước thành thanh tra hành chính và thanh tra chuyên ngành. Thanh tra chuyên ngành là hoạt động thanh tra của cơ quan nhà nước có thẩm quyền theo ngành, lĩnh vực đối với cơ quan, tổ chức, cá nhân trong việc chấp hành pháp luật chuyên ngành.
2.1. Mục Tiêu và Nguyên Tắc Thanh Tra Kiểm Tra Thu Chi NSNN
Mục đích của thanh tra, kiểm tra thu chi NSNN bao gồm: xem xét việc lập dự toán, chấp hành, quyết toán ngân sách; phát hiện và kết luận những sai phạm trong công tác quản lý tài chính; chỉ ra những sai phạm, phân tích nguyên nhân, quy kết trách nhiệm; đề xuất kiến nghị xử lý sai phạm và các giải pháp; phát hiện những quy định chưa phù hợp và kiến nghị sửa đổi. Cụ thể là phát hiện và kết luận được những sai phạm trong việc chấp hành các chế độ nhà nước về phân cấp và quản lý ngân sách, sai phạm trong việc thực hiện dự toán chi ngân sách. Việc tuân thủ các quy định của Luật NSNN và các quy định khác của nhà nước là vô cùng quan trọng.
2.2. Nội Dung Cơ Bản Của Thanh Tra Thu Chi Ngân Sách Nhà Nước
Thanh tra, kiểm tra thu chi NSNN tập trung vào các nội dung chính sau: (1) Thanh tra việc chấp hành pháp luật, chế độ, chính sách, tiêu chuẩn, định mức của Nhà nước trong quản lý và sử dụng NSNN; (2) Thanh tra việc thực hiện dự toán thu, chi NSNN; (3) Thanh tra việc quản lý vốn đầu tư XDCB từ NSNN; (4) Thanh tra việc quản lý các quỹ tài chính nhà nước; (5) Thanh tra việc thực hiện nghĩa vụ nộp NSNN của các tổ chức, cá nhân; (6) Thanh tra việc quản lý tài sản công. Công tác thanh tra cần chú trọng vào việc quản lý vốn đầu tư và sử dụng nguồn vốn hiệu quả.
III. Vận Dụng Kỹ Thuật Kiểm Toán Vào Thanh Tra Ngân Sách Tại QN
Kiểm toán là quá trình thu thập và đánh giá bằng chứng về các thông tin đã được định lượng của một đơn vị kinh tế để xác định và báo cáo về mức độ phù hợp giữa các thông tin đó với các chuẩn mực đã được thiết lập [4]. Phương pháp kiểm toán bao gồm kiểm tra chứng từ, kiểm kê, quan sát, phỏng vấn, xác nhận, tính toán lại, phân tích. Kỹ thuật kiểm toán là các thủ tục chi tiết được kiểm toán viên sử dụng để thu thập bằng chứng kiểm toán. Việc vận dụng phương pháp và kỹ thuật kiểm toán vào thanh tra, kiểm tra thu chi NSNN có thể giúp nâng cao hiệu quả và chất lượng công tác thanh tra.
3.1. Ưu Điểm Vận Dụng Phương Pháp Kiểm Toán Vào Thanh Tra
Việc vận dụng phương pháp, kỹ thuật kiểm toán mang lại nhiều ưu điểm so với phương pháp thanh tra truyền thống. Các kỹ thuật kiểm toán như phân tích rủi ro, đánh giá hệ thống kiểm soát nội bộ giúp xác định trọng điểm thanh tra, tập trung nguồn lực vào các lĩnh vực có rủi ro cao. Bên cạnh đó, các kỹ thuật như phỏng vấn, xác nhận giúp thu thập thông tin khách quan, tin cậy từ nhiều nguồn khác nhau. Quan trọng nhất, việc áp dụng các chuẩn mực kiểm toán giúp đảm bảo tính khách quan, độc lập của kết quả thanh tra.
3.2. Các Phương Pháp Kỹ Thuật Kiểm Toán Có Thể Áp Dụng
Một số phương pháp, kỹ thuật kiểm toán có thể vận dụng vào thanh tra, kiểm tra thu chi NSNN bao gồm: (1) Kỹ thuật phân tích: Phân tích xu hướng, tỷ suất tài chính để phát hiện các dấu hiệu bất thường; (2) Kỹ thuật kiểm tra chứng từ: Kiểm tra tính hợp lệ, hợp pháp của chứng từ gốc; (3) Kỹ thuật kiểm kê: Kiểm kê tài sản, hàng tồn kho để xác định sự phù hợp với sổ sách kế toán; (4) Kỹ thuật phỏng vấn: Phỏng vấn cán bộ quản lý, nhân viên để thu thập thông tin; (5) Kỹ thuật xác nhận: Gửi thư xác nhận đến các bên liên quan để xác minh thông tin.
3.3. Đánh Giá Hệ Thống Kiểm Soát Nội Bộ Trong Thanh Tra NSNN
Việc đánh giá hệ thống kiểm soát nội bộ (HTKSNB) của đơn vị được thanh tra là một bước quan trọng. HTKSNB yếu kém có thể dẫn đến sai phạm, gian lận trong quản lý NSNN. Các kỹ thuật đánh giá HTKSNB bao gồm: (1) Tìm hiểu về môi trường kiểm soát, quy trình kiểm soát, hoạt động kiểm soát, thông tin và truyền thông, giám sát; (2) Kiểm tra tính tuân thủ các quy trình, quy định; (3) Phỏng vấn cán bộ quản lý, nhân viên để đánh giá hiệu quả của HTKSNB. Kết quả đánh giá HTKSNB giúp xác định phạm vi và trọng tâm thanh tra.
IV. Thực Trạng Thanh Tra Thu Chi Ngân Sách Tại Tỉnh Quảng Nam
Thanh tra tỉnh Quảng Nam là cơ quan thực hiện chức năng thanh tra hành chính và thanh tra chuyên ngành trên địa bàn tỉnh. Trong những năm qua, Thanh tra tỉnh đã thực hiện nhiều cuộc thanh tra, kiểm tra thu chi NSNN tại các cơ quan, đơn vị trực thuộc tỉnh. Qua thanh tra, đã phát hiện nhiều sai phạm trong quản lý và sử dụng NSNN, kiến nghị thu hồi nộp NSNN hàng tỷ đồng. Tuy nhiên, công tác thanh tra vẫn còn nhiều hạn chế, đòi hỏi sự đổi mới và hoàn thiện.
4.1. Quy Trình Thanh Tra Kiểm Tra Thu Chi Ngân Sách Hiện Tại
Quy trình thanh tra, kiểm tra thu chi NSNN tại Thanh tra tỉnh Quảng Nam thường bao gồm các bước sau: (1) Chuẩn bị thanh tra: Thu thập thông tin, xác định mục tiêu, phạm vi, nội dung thanh tra; (2) Ra quyết định thanh tra; (3) Tiến hành thanh tra: Thu thập bằng chứng, kiểm tra chứng từ, phỏng vấn; (4) Lập báo cáo thanh tra; (5) Kết luận thanh tra; (6) Xử lý sau thanh tra: Thu hồi nộp NSNN, xử lý vi phạm. Quy trình này cần được rà soát và cải tiến để nâng cao hiệu quả.
4.2. Đánh Giá Hiệu Quả Thanh Tra Thu Chi Ngân Sách
Việc đánh giá hiệu quả công tác thanh tra, kiểm tra thu chi NSNN cần dựa trên các tiêu chí như: (1) Số lượng cuộc thanh tra đã thực hiện; (2) Số lượng sai phạm đã phát hiện; (3) Số tiền đã thu hồi nộp NSNN; (4) Mức độ tuân thủ pháp luật sau thanh tra; (5) Mức độ hài lòng của người dân. Cần có hệ thống đánh giá hiệu quả thanh tra khách quan, minh bạch để xác định những điểm mạnh, điểm yếu và đề xuất giải pháp cải thiện.
V. Giải Pháp Vận Dụng Phương Pháp Kiểm Toán Cho Quảng Nam
Để nâng cao hiệu quả công tác thanh tra, kiểm tra thu chi NSNN tại Thanh tra tỉnh Quảng Nam, cần có các giải pháp đồng bộ, bao gồm: (1) Tăng cường đào tạo, bồi dưỡng nghiệp vụ cho thanh tra viên về phương pháp, kỹ thuật kiểm toán; (2) Xây dựng quy trình thanh tra dựa trên phương pháp tiếp cận rủi ro; (3) Trang bị các công cụ, phần mềm hỗ trợ thanh tra; (4) Tăng cường phối hợp với các cơ quan chức năng; (5) Nâng cao tính độc lập, khách quan của thanh tra viên. Việc triển khai các giải pháp này cần có sự quyết tâm cao từ lãnh đạo Thanh tra tỉnh và sự ủng hộ từ các cấp, các ngành.
5.1. Kiến Nghị Vận Dụng Kỹ Thuật Kiểm Toán Cụ Thể
Một số kiến nghị cụ thể về vận dụng kỹ thuật kiểm toán vào công tác thanh tra tại Thanh tra tỉnh Quảng Nam: (1) Vận dụng kỹ thuật phân tích dữ liệu để phát hiện các giao dịch bất thường; (2) Vận dụng kỹ thuật chọn mẫu thống kê để kiểm tra chứng từ; (3) Vận dụng kỹ thuật phỏng vấn chuyên sâu để thu thập thông tin; (4) Xây dựng hệ thống checklist kiểm tra chi tiết cho từng lĩnh vực; (5) Áp dụng các phần mềm kiểm toán để nâng cao năng suất.
5.2. Đào Tạo và Phát Triển Nguồn Nhân Lực Thanh Tra
Để vận dụng hiệu quả phương pháp, kỹ thuật kiểm toán, cần chú trọng đào tạo, bồi dưỡng nghiệp vụ cho thanh tra viên. Nội dung đào tạo cần bao gồm: (1) Các chuẩn mực kiểm toán Việt Nam và quốc tế; (2) Các kỹ thuật kiểm toán cơ bản và nâng cao; (3) Sử dụng các phần mềm kiểm toán; (4) Kỹ năng phân tích dữ liệu, đánh giá rủi ro. Ngoài ra, cần tạo điều kiện cho thanh tra viên tham gia các khóa đào tạo, hội thảo chuyên ngành để nâng cao trình độ.
VI. Triển Vọng và Tương Lai Của Thanh Tra NSNN Tại Quảng Nam
Việc vận dụng phương pháp, kỹ thuật kiểm toán vào công tác thanh tra, kiểm tra thu chi NSNN tại Thanh tra tỉnh Quảng Nam là xu hướng tất yếu để nâng cao hiệu quả và chất lượng công tác thanh tra. Với sự quyết tâm cao từ lãnh đạo Thanh tra tỉnh và sự ủng hộ từ các cấp, các ngành, công tác thanh tra NSNN tại Quảng Nam sẽ ngày càng phát triển, góp phần quan trọng vào việc quản lý và sử dụng hiệu quả nguồn lực tài chính của tỉnh.
6.1. Ứng Dụng Công Nghệ Thông Tin Vào Thanh Tra Ngân Sách
Ứng dụng công nghệ thông tin (CNTT) là một yếu tố quan trọng để nâng cao hiệu quả công tác thanh tra. Cần xây dựng hệ thống thông tin quản lý thanh tra, cho phép theo dõi, quản lý các cuộc thanh tra từ khâu chuẩn bị đến khâu kết thúc. Ngoài ra, cần sử dụng các phần mềm phân tích dữ liệu, khai thác dữ liệu lớn để phát hiện các dấu hiệu bất thường. Ứng dụng CNTT giúp tăng cường tính minh bạch, giảm thiểu thời gian và chi phí thanh tra.
6.2. Hoàn Thiện Cơ Chế Phối Hợp Giữa Các Cơ Quan Chức Năng
Để công tác thanh tra đạt hiệu quả cao, cần có sự phối hợp chặt chẽ giữa các cơ quan chức năng như: Thanh tra tỉnh, Kiểm toán Nhà nước, Công an, Viện Kiểm sát. Cần xây dựng quy chế phối hợp rõ ràng, quy định trách nhiệm của từng cơ quan trong việc cung cấp thông tin, điều tra, xử lý vi phạm. Phối hợp hiệu quả giúp phát hiện, xử lý kịp thời các hành vi vi phạm pháp luật trong lĩnh vực tài chính, ngân sách.
