Tổng quan nghiên cứu

Giáo dục và đào tạo được xác định là quốc sách hàng đầu, đóng vai trò then chốt trong việc đào tạo nguồn nhân lực, góp phần phát triển kinh tế - xã hội. Môn Ngữ văn lớp 6 là một trong những môn học nền tảng nhằm phát triển toàn diện năng lực ngôn ngữ, tư duy và phẩm chất nhân cách cho học sinh trung học cơ sở. Tuy nhiên, thực trạng dạy học môn Ngữ văn 6 tại trường THCS Ngô Quyền, thành phố Rạch Giá, tỉnh Kiên Giang cho thấy nhiều học sinh còn thụ động, thiếu hứng thú, chủ yếu tiếp nhận kiến thức qua phương pháp truyền thống như thuyết trình (65,22% giáo viên sử dụng rất thường xuyên) và đàm thoại (54,35%). Tỷ lệ vận dụng phương pháp dạy học tích cực như đóng vai chỉ chiếm khoảng 4,35% rất thường xuyên, cho thấy sự cần thiết đổi mới phương pháp dạy học.

Mục tiêu nghiên cứu nhằm vận dụng phương pháp dạy học đóng vai cho môn Ngữ văn 6 tại trường THCS Ngô Quyền, góp phần nâng cao chất lượng dạy học, phát triển kỹ năng nghe, nói, đọc, viết, tư duy sáng tạo và năng lực giải quyết vấn đề cho học sinh. Nghiên cứu thực hiện trong năm học 2016-2017 tại trường THCS Ngô Quyền, với đối tượng là học sinh lớp 6 và giáo viên giảng dạy môn Ngữ văn.

Việc đổi mới phương pháp dạy học theo Nghị quyết số 29-NQ/TW ngày 4/11/2013 nhấn mạnh “Học phải đi đôi với hành, lý luận phải gắn với thực tiễn; giáo dục nhà trường kết hợp với giáo dục gia đình và xã hội”. Vận dụng phương pháp đóng vai được kỳ vọng sẽ tạo môi trường học tập tích cực, phát huy tính chủ động, sáng tạo của học sinh, đồng thời giúp các em vận dụng kiến thức vào thực tiễn cuộc sống.

Cơ sở lý thuyết và phương pháp nghiên cứu

Khung lý thuyết áp dụng

Phương pháp dạy học đóng vai (Role play) là phương pháp dạy học tích cực, trong đó học sinh nhập vai vào các tình huống giả định để trải nghiệm, thực hành và rút ra bài học nhận thức, kỹ năng sống. Phương pháp này dựa trên cơ sở lý luận về quá trình dạy học tích cực, lấy học sinh làm trung tâm, phát huy tính tự giác, sáng tạo và khả năng vận dụng kiến thức vào thực tiễn.

Khung lý thuyết bao gồm:

  • Quan điểm dạy học hiện đại: Nhấn mạnh sự phối hợp giữa người dạy và người học, trong đó người học là chủ thể tích cực trong quá trình lĩnh hội kiến thức.
  • Lý thuyết về phương pháp dạy học tích cực: Phương pháp đóng vai giúp học sinh phát triển kỹ năng giao tiếp, tư duy phản biện, làm việc nhóm và giải quyết vấn đề.
  • Đặc điểm tâm sinh lý học sinh THCS: Lứa tuổi 11-15 có tính cách phát triển phức tạp, cần phương pháp dạy học linh hoạt, kích thích sự hứng thú và phát triển toàn diện.

Các khái niệm chính gồm: phương pháp dạy học đóng vai, kỹ thuật dạy học, quá trình dạy học, năng lực ngôn ngữ, kỹ năng giao tiếp, tư duy sáng tạo.

Phương pháp nghiên cứu

Nguồn dữ liệu được thu thập từ:

  • Khảo sát ý kiến 46 giáo viên và 164 học sinh lớp 6 tại trường THCS Ngô Quyền và một số trường THCS khác tại thành phố Rạch Giá.
  • Quan sát dự giờ, phỏng vấn giáo viên và học sinh.
  • Thực nghiệm sư phạm trên lớp 6/4 (lớp thực nghiệm) và lớp 6/3 (lớp đối chứng), mỗi lớp 40 học sinh.

Phương pháp phân tích:

  • Phân tích định tính qua quan sát, phỏng vấn, đánh giá thái độ, hứng thú và kỹ năng của học sinh.
  • Phân tích định lượng qua thống kê điểm kiểm tra, so sánh kết quả giữa lớp thực nghiệm và lớp đối chứng.
  • Kiểm định thống kê t-test để đánh giá sự khác biệt điểm số giữa hai lớp.

Timeline nghiên cứu: Thực nghiệm từ tháng 10 đến tháng 12 năm 2016, đánh giá kết quả và phân tích dữ liệu trong năm học 2016-2017.

Kết quả nghiên cứu và thảo luận

Những phát hiện chính

  1. Thực trạng phương pháp dạy học hiện tại: 65,22% giáo viên sử dụng phương pháp thuyết trình rất thường xuyên, 54,35% sử dụng đàm thoại, trong khi chỉ 4,35% sử dụng phương pháp đóng vai rất thường xuyên. Học sinh còn thụ động, 68% chưa chủ động trong giờ học, chỉ 21,95% tích cực tham gia học tập.

  2. Mức độ hứng thú học tập: Sau khi vận dụng phương pháp đóng vai, 92,5% học sinh lớp thực nghiệm rất thích học môn Ngữ văn, so với 42,5% ở lớp đối chứng. Tỷ lệ học sinh thích học tăng lên rõ rệt.

  3. Phát triển kỹ năng: Lớp thực nghiệm có tỷ lệ học sinh rất thành thạo kỹ năng nghe, nói, đọc, viết đạt 20%, cao hơn lớp đối chứng 12,5%. Kỹ năng thuyết trình trước tập thể tăng từ 2,5% lên 22,5% ở lớp thực nghiệm.

  4. Kết quả học tập: Điểm trung bình lớp thực nghiệm là 7,5 điểm, cao hơn lớp đối chứng 6,1 điểm. Phân bố điểm tập trung ở mức cao hơn, với 32,5% học sinh đạt điểm 9 ở lớp thực nghiệm, trong khi lớp đối chứng tập trung ở điểm 5.

Thảo luận kết quả

Phương pháp dạy học đóng vai đã tạo ra môi trường học tập tích cực, kích thích sự chủ động, sáng tạo và phát triển kỹ năng giao tiếp, tư duy phản biện cho học sinh. Việc học sinh được nhập vai, thảo luận và trình bày giúp các em hiểu sâu sắc nội dung bài học, vận dụng kiến thức vào thực tiễn.

So với phương pháp truyền thống chủ yếu là thuyết trình và đàm thoại, phương pháp đóng vai giúp giảm tính thụ động, tăng sự hứng thú và khả năng vận dụng kiến thức. Kết quả kiểm tra và khảo sát cho thấy sự khác biệt có ý nghĩa thống kê giữa lớp thực nghiệm và lớp đối chứng, khẳng định hiệu quả của phương pháp.

Tuy nhiên, việc vận dụng phương pháp này đòi hỏi giáo viên phải có kỹ năng sư phạm tốt, chuẩn bị kỹ lưỡng kịch bản, phân công vai diễn phù hợp và có điều kiện cơ sở vật chất hỗ trợ. Một số hạn chế như thời gian thực nghiệm ngắn, phạm vi hẹp cũng được ghi nhận, cần nghiên cứu mở rộng.

Dữ liệu có thể được trình bày qua biểu đồ mức độ hứng thú, bảng so sánh kỹ năng và biểu đồ phân bố điểm kiểm tra để minh họa rõ ràng sự khác biệt giữa hai nhóm học sinh.

Đề xuất và khuyến nghị

  1. Tăng cường bồi dưỡng chuyên môn cho giáo viên: Tổ chức các khóa tập huấn nâng cao kỹ năng vận dụng phương pháp đóng vai, kỹ năng xây dựng kịch bản và tổ chức hoạt động nhóm. Mục tiêu đạt 80% giáo viên Ngữ văn 6 thành thạo phương pháp trong 1 năm, do Sở GD&ĐT phối hợp với các trường đại học thực hiện.

  2. Xây dựng kế hoạch dạy học linh hoạt: Giáo viên cần lựa chọn các văn bản phù hợp để vận dụng phương pháp đóng vai, không áp dụng đại trà. Thời gian chuẩn bị và thực hiện kịch bản cần được phân bổ hợp lý trong từng học kỳ.

  3. Cải thiện cơ sở vật chất và trang thiết bị: Nhà trường cần đầu tư phòng học rộng rãi, trang bị âm thanh, máy chiếu, đạo cụ hỗ trợ để tạo điều kiện thuận lợi cho hoạt động đóng vai. Mục tiêu hoàn thiện cơ sở vật chất trong 2 năm tới.

  4. Khuyến khích học sinh tích cực tham gia: Tạo môi trường thân thiện, khích lệ học sinh mạnh dạn thể hiện bản thân, phát huy năng khiếu và sáng tạo trong các hoạt động đóng vai.

  5. Đổi mới phương pháp đánh giá: Áp dụng đa dạng hình thức đánh giá quá trình học tập, chú trọng đánh giá kỹ năng giao tiếp, tư duy và làm việc nhóm thay vì chỉ kiểm tra kiến thức lý thuyết.

Đối tượng nên tham khảo luận văn

  1. Giáo viên Ngữ văn trung học cơ sở: Nắm bắt phương pháp dạy học đóng vai để đổi mới phương pháp giảng dạy, nâng cao hiệu quả giờ học, phát triển kỹ năng mềm cho học sinh.

  2. Cán bộ quản lý giáo dục: Lập kế hoạch đào tạo, bồi dưỡng giáo viên, đầu tư cơ sở vật chất phù hợp với xu hướng đổi mới phương pháp dạy học tích cực.

  3. Sinh viên ngành Sư phạm Ngữ văn: Tham khảo cơ sở lý luận và thực tiễn vận dụng phương pháp đóng vai trong giảng dạy môn Ngữ văn, chuẩn bị cho công tác giảng dạy tương lai.

  4. Nhà nghiên cứu giáo dục: Nghiên cứu thêm về hiệu quả các phương pháp dạy học tích cực, phát triển mô hình dạy học phù hợp với đặc điểm tâm sinh lý học sinh THCS.

Câu hỏi thường gặp

1. Phương pháp dạy học đóng vai là gì?
Phương pháp dạy học đóng vai là hình thức học sinh nhập vai vào các tình huống giả định để trải nghiệm, thực hành và rút ra bài học nhận thức, kỹ năng sống. Phương pháp này giúp phát triển tư duy sáng tạo, kỹ năng giao tiếp và làm việc nhóm.

2. Tại sao nên vận dụng phương pháp đóng vai trong dạy Ngữ văn 6?
Phương pháp này giúp học sinh chủ động tiếp nhận kiến thức, tăng hứng thú học tập, phát triển kỹ năng nghe, nói, đọc, viết và khả năng giải quyết vấn đề thực tiễn, phù hợp với đặc điểm tâm sinh lý lứa tuổi THCS.

3. Những khó khăn khi áp dụng phương pháp đóng vai là gì?
Khó khăn gồm: giáo viên cần kỹ năng tổ chức và chuẩn bị kỹ lưỡng; học sinh cần sự tự tin và sáng tạo; cơ sở vật chất chưa đầy đủ; thời gian chuẩn bị kịch bản có thể hạn chế.

4. Làm thế nào để đánh giá hiệu quả của phương pháp đóng vai?
Có thể đánh giá qua mức độ hứng thú học tập, sự tham gia tích cực của học sinh, kết quả kiểm tra kiến thức và kỹ năng, cũng như phản hồi từ giáo viên và học sinh.

5. Phương pháp đóng vai có thể áp dụng cho những môn học nào khác?
Ngoài Ngữ văn, phương pháp đóng vai còn hiệu quả trong các môn khoa học xã hội, giáo dục công dân, lịch sử, địa lý, giúp học sinh phát triển kỹ năng thực hành và tư duy phản biện.

Kết luận

  • Phân tích cơ sở lý luận và thực trạng dạy học môn Ngữ văn 6 tại trường THCS Ngô Quyền cho thấy phương pháp đóng vai là giải pháp đổi mới hiệu quả.
  • Thực nghiệm sư phạm với 6 văn bản thuộc 3 thể loại truyện đã chứng minh phương pháp đóng vai nâng cao hứng thú, phát triển kỹ năng và cải thiện kết quả học tập.
  • Kết quả kiểm tra cho thấy lớp thực nghiệm có điểm trung bình 7,5, cao hơn lớp đối chứng 6,1 điểm với sự khác biệt có ý nghĩa thống kê.
  • Phương pháp đóng vai góp phần phát triển tư duy sáng tạo, kỹ năng giao tiếp, làm việc nhóm và năng lực giải quyết vấn đề cho học sinh THCS.
  • Đề xuất các giải pháp bồi dưỡng giáo viên, cải thiện cơ sở vật chất, đổi mới đánh giá và khuyến khích học sinh tham gia tích cực nhằm phát huy hiệu quả phương pháp.

Các trường THCS nên triển khai tập huấn cho giáo viên về phương pháp đóng vai, xây dựng kế hoạch dạy học phù hợp và đầu tư cơ sở vật chất hỗ trợ. Giáo viên cần chủ động áp dụng và sáng tạo trong tổ chức các hoạt động đóng vai để nâng cao chất lượng dạy học Ngữ văn.

Hãy bắt đầu đổi mới phương pháp dạy học Ngữ văn ngay hôm nay để tạo nên những giờ học sinh động, hiệu quả và phát triển toàn diện năng lực học sinh!