Tổng quan nghiên cứu

Trong bối cảnh đổi mới căn bản, toàn diện giáo dục theo Nghị quyết 29/NQTW ngày 04/11/2013, việc phát triển năng lực người học được đặt lên hàng đầu, thay thế cho phương pháp truyền thụ kiến thức thụ động. Từ năm học 2020-2021, chương trình Giáo dục phổ thông 2018 chính thức áp dụng, nhấn mạnh phát triển toàn diện phẩm chất và năng lực cho học sinh tiểu học. Kỹ năng viết, đặc biệt là viết văn kể chuyện, giữ vai trò then chốt trong việc phát triển năng lực ngôn ngữ và tư duy sáng tạo của học sinh lớp 4. Tuy nhiên, thực tế cho thấy nhiều học sinh còn gặp khó khăn do hạn chế về vốn sống, vốn từ và kỹ năng lập luận trong viết văn kể chuyện.

Luận văn tập trung nghiên cứu vận dụng mô hình học tập trải nghiệm của David A. Kolb vào dạy viết văn kể chuyện cho học sinh lớp 4 tại một số trường tiểu học quận Dương Kinh, thành phố Hải Phòng trong năm học 2023-2024. Mục tiêu chính là đề xuất qui trình và biện pháp dạy học nhằm phát triển năng lực viết văn kể chuyện, đồng thời đánh giá hiệu quả thực nghiệm sư phạm. Nghiên cứu có ý nghĩa quan trọng trong việc đổi mới phương pháp dạy học Tiếng Việt, góp phần nâng cao chất lượng giáo dục tiểu học, phát huy tính chủ động, sáng tạo của học sinh thông qua hoạt động trải nghiệm.

Cơ sở lý thuyết và phương pháp nghiên cứu

Khung lý thuyết áp dụng

Mô hình học tập trải nghiệm của David A. Kolb (1984) là nền tảng lý thuyết chính của nghiên cứu. Mô hình này mô tả quá trình học tập như một chu trình tuần hoàn gồm bốn giai đoạn: trải nghiệm cụ thể, quan sát phản ánh, trừu tượng hóa khái niệm và thử nghiệm tích cực. Quá trình này giúp người học chuyển đổi kinh nghiệm thành kiến thức mới, phát triển năng lực tư duy và sáng tạo. Lý thuyết này kế thừa từ các nhà tâm lý học và giáo dục như John Dewey, Kurt Lewin, Jean Piaget và Lev Vygotsky, nhấn mạnh vai trò trung tâm của kinh nghiệm trong học tập.

Ngoài ra, nghiên cứu còn dựa trên các khái niệm về văn kể chuyện và dạy viết văn kể chuyện trong giáo dục tiểu học. Văn kể chuyện được hiểu là hoạt động nghệ thuật tái hiện chuỗi sự kiện có liên kết chặt chẽ, giúp học sinh phát triển kỹ năng ngôn ngữ, tư duy logic và bồi dưỡng nhân cách. Việc vận dụng mô hình học tập trải nghiệm vào dạy viết văn kể chuyện nhằm tạo môi trường học tập tích cực, phát huy sự chủ động, sáng tạo của học sinh.

Phương pháp nghiên cứu

Nghiên cứu sử dụng phương pháp kết hợp giữa lý thuyết và thực tiễn. Phương pháp phân tích - tổng hợp được áp dụng để hệ thống hóa các tài liệu liên quan đến mô hình học tập trải nghiệm và dạy viết văn kể chuyện. Phương pháp so sánh - đối chiếu giúp đánh giá sự khác biệt trước và sau khi áp dụng mô hình trong thực nghiệm.

Phương pháp điều tra - khảo sát được tiến hành với 12 giáo viên và 420 học sinh lớp 4 tại ba trường tiểu học thuộc quận Dương Kinh, Hải Phòng. Các công cụ khảo sát gồm phỏng vấn, bảng hỏi và dự giờ tiết học. Phương pháp thực nghiệm sư phạm được sử dụng để tổ chức dạy học thử nghiệm nhằm kiểm chứng tính khả thi và hiệu quả của qui trình, biện pháp đề xuất. Cỡ mẫu thực nghiệm gồm lớp thực nghiệm và lớp đối chứng với số lượng học sinh tương đương, được chọn theo tiêu chí ngẫu nhiên có chủ đích nhằm đảm bảo tính đại diện và khách quan.

Kết quả nghiên cứu và thảo luận

Những phát hiện chính

  1. Thực trạng viết văn kể chuyện của học sinh lớp 4:

    • 75% học sinh xác định đúng yêu cầu bài viết.
    • 58,3% học sinh nêu được nhân vật và các sự việc trong câu chuyện.
    • Tuy nhiên, chỉ 25% học sinh lập dàn ý trước khi viết và 8,3% biết sử dụng biện pháp nghệ thuật trong bài viết.
    • 50,3% học sinh có hiện tượng sao chép văn mẫu, phản ánh hạn chế về vốn từ và kỹ năng sáng tạo.

  2. Hiểu biết và vận dụng mô hình học tập trải nghiệm của giáo viên:

    • 75% giáo viên chưa từng hoặc rất ít khi áp dụng mô hình học tập trải nghiệm trong dạy viết văn kể chuyện.
    • 91,7% giáo viên gặp khó khăn do trình độ học sinh không đồng đều và vốn từ hạn chế.
    • 100% giáo viên cho biết việc chuẩn bị bài giảng và hướng dẫn luyện tập tốn nhiều thời gian và công sức.

  3. Hiệu quả thực nghiệm sư phạm:

    • Kết quả học tập của lớp thực nghiệm tăng trung bình 20% so với lớp đối chứng sau khi áp dụng qui trình dạy học trải nghiệm.
    • Học sinh lớp thực nghiệm thể hiện sự tiến bộ rõ rệt trong kỹ năng lập dàn ý, sử dụng từ ngữ và sáng tạo nội dung.
    • Giáo viên đánh giá cao sự hứng thú và chủ động của học sinh trong quá trình học tập.

Thảo luận kết quả

Kết quả cho thấy mô hình học tập trải nghiệm của Kolb phù hợp với đặc điểm tâm lý và nhận thức của học sinh lớp 4, giúp các em phát triển kỹ năng viết văn kể chuyện một cách toàn diện. Việc tổ chức các hoạt động trải nghiệm thực tế, kết hợp với phản ánh và thử nghiệm tích cực đã tạo điều kiện cho học sinh vận dụng kiến thức vào thực tiễn, nâng cao khả năng tư duy sáng tạo và biểu đạt cảm xúc.

So sánh với các nghiên cứu trước đây, kết quả thực nghiệm phù hợp với quan điểm của Kolb về chu trình học tập trải nghiệm và các nghiên cứu về dạy học trải nghiệm trong giáo dục tiểu học. Việc áp dụng mô hình này đã khắc phục được một số hạn chế trong phương pháp dạy học truyền thống, đặc biệt là tình trạng học sinh sao chép và thiếu sáng tạo.

Dữ liệu có thể được trình bày qua biểu đồ so sánh kết quả học tập trước và sau thực nghiệm, bảng tổng hợp mức độ sử dụng phương pháp dạy học trải nghiệm của giáo viên, và biểu đồ thể hiện các khó khăn gặp phải trong quá trình dạy học. Những biểu đồ này minh họa rõ nét sự chuyển biến tích cực về năng lực viết văn kể chuyện của học sinh khi áp dụng mô hình học tập trải nghiệm.

Đề xuất và khuyến nghị

  1. Tăng cường đào tạo, bồi dưỡng giáo viên về mô hình học tập trải nghiệm:

    • Tổ chức các khóa tập huấn chuyên sâu về lý thuyết và thực hành mô hình Kolb.
    • Mục tiêu: 100% giáo viên lớp 4 nắm vững và vận dụng thành thạo trong 1 năm học.
    • Chủ thể thực hiện: Sở Giáo dục và Đào tạo phối hợp với các trường đại học sư phạm.

  2. Xây dựng và phát triển tài liệu, giáo án dạy viết văn kể chuyện theo mô hình trải nghiệm:

    • Soạn thảo bộ giáo án mẫu, phiếu học tập, và các hoạt động trải nghiệm minh họa.
    • Mục tiêu: Cung cấp tài liệu cho 100% trường tiểu học trong quận Dương Kinh trong 6 tháng.
    • Chủ thể thực hiện: Ban biên soạn chương trình và các chuyên gia giáo dục.

  3. Tăng cường tổ chức các hoạt động trải nghiệm thực tế gắn với nội dung viết văn:

    • Tổ chức tham quan, dã ngoại, hoạt động nhóm để học sinh có vốn sống phong phú.
    • Mục tiêu: Ít nhất 2 hoạt động trải nghiệm mỗi học kỳ cho học sinh lớp 4.
    • Chủ thể thực hiện: Giáo viên chủ nhiệm phối hợp với phụ huynh và nhà trường.

  4. Đổi mới phương pháp đánh giá năng lực viết văn kể chuyện:

    • Áp dụng đánh giá quá trình, tự đánh giá và đánh giá đồng đẳng bên cạnh đánh giá sản phẩm.
    • Mục tiêu: Nâng cao chất lượng đánh giá, phản ánh đúng năng lực học sinh trong 1 năm học.
    • Chủ thể thực hiện: Giáo viên bộ môn và tổ chuyên môn.

Đối tượng nên tham khảo luận văn

  1. Giáo viên Tiếng Việt tiểu học:

    • Lợi ích: Nắm bắt phương pháp dạy học trải nghiệm, nâng cao kỹ năng tổ chức hoạt động viết văn kể chuyện.
    • Use case: Thiết kế bài giảng, tổ chức hoạt động trải nghiệm phù hợp với đặc điểm học sinh lớp 4.

  2. Cán bộ quản lý giáo dục:

    • Lợi ích: Hiểu rõ thực trạng và giải pháp đổi mới phương pháp dạy học Tiếng Việt theo hướng phát triển năng lực.
    • Use case: Xây dựng kế hoạch đào tạo, hỗ trợ giáo viên và triển khai chương trình giáo dục phổ thông mới.

  3. Sinh viên, nghiên cứu sinh ngành Giáo dục Tiểu học:

    • Lợi ích: Tham khảo mô hình nghiên cứu thực nghiệm, phương pháp vận dụng lý thuyết học tập trải nghiệm trong thực tiễn.
    • Use case: Phát triển đề tài nghiên cứu, luận văn thạc sĩ, luận án tiến sĩ liên quan đến dạy học trải nghiệm.

  4. Phụ huynh học sinh:

    • Lợi ích: Hiểu về phương pháp học tập trải nghiệm và vai trò của viết văn kể chuyện trong phát triển năng lực con em.
    • Use case: Hỗ trợ con em trong việc tham gia các hoạt động trải nghiệm và rèn luyện kỹ năng viết tại nhà.

Câu hỏi thường gặp

  1. Mô hình học tập trải nghiệm của David Kolb là gì?
    Mô hình này mô tả quá trình học tập gồm bốn giai đoạn: trải nghiệm cụ thể, quan sát phản ánh, trừu tượng hóa khái niệm và thử nghiệm tích cực. Người học chuyển đổi kinh nghiệm thành kiến thức mới qua chu trình tuần hoàn này, giúp phát triển tư duy và kỹ năng thực tiễn.

  2. Tại sao viết văn kể chuyện lại quan trọng đối với học sinh lớp 4?
    Viết văn kể chuyện giúp học sinh phát triển kỹ năng ngôn ngữ, tư duy logic, sáng tạo và biểu đạt cảm xúc. Đây cũng là phương tiện để các em bồi dưỡng nhân cách, lòng nhân ái và khả năng giao tiếp hiệu quả trong cuộc sống.

  3. Những khó khăn phổ biến khi dạy viết văn kể chuyện cho học sinh lớp 4 là gì?
    Học sinh thường gặp khó khăn về vốn từ hạn chế, chưa biết lập dàn ý, thiếu kỹ năng sử dụng biện pháp nghệ thuật và dễ sao chép văn mẫu. Giáo viên cũng gặp khó khăn do thời gian chuẩn bị bài giảng và tổ chức hoạt động trải nghiệm tốn nhiều công sức.

  4. Làm thế nào để vận dụng mô hình học tập trải nghiệm vào dạy viết văn kể chuyện?
    Giáo viên cần thiết kế các hoạt động học tập gắn với trải nghiệm thực tế, khuyến khích học sinh quan sát, suy ngẫm, rút ra bài học và áp dụng kiến thức vào thực tiễn. Việc tổ chức tham quan, thảo luận nhóm và viết nhật ký trải nghiệm là những phương pháp hiệu quả.

  5. Hiệu quả của việc áp dụng mô hình học tập trải nghiệm trong dạy viết văn kể chuyện được thể hiện như thế nào?
    Qua thực nghiệm sư phạm, học sinh có sự tiến bộ rõ rệt về kỹ năng lập dàn ý, sử dụng từ ngữ và sáng tạo nội dung. Các em hứng thú hơn, chủ động tham gia và thể hiện được cảm xúc trong bài viết, góp phần nâng cao chất lượng dạy học môn Tiếng Việt.

Kết luận

  • Mô hình học tập trải nghiệm của David A. Kolb là cơ sở lý thuyết vững chắc để đổi mới phương pháp dạy viết văn kể chuyện cho học sinh lớp 4.
  • Thực trạng dạy và học viết văn kể chuyện tại một số trường tiểu học Hải Phòng còn nhiều hạn chế, đặc biệt về vốn từ và kỹ năng sáng tạo của học sinh.
  • Qui trình và biện pháp vận dụng mô hình học tập trải nghiệm đã được xây dựng và thực nghiệm thành công, nâng cao hiệu quả học tập của học sinh.
  • Các giải pháp đề xuất tập trung vào đào tạo giáo viên, phát triển tài liệu, tổ chức hoạt động trải nghiệm và đổi mới đánh giá năng lực học sinh.
  • Nghiên cứu mở ra hướng đi mới cho việc phát triển năng lực viết văn kể chuyện, góp phần nâng cao chất lượng giáo dục tiểu học theo chương trình Giáo dục phổ thông 2018.

Hành động tiếp theo: Các trường tiểu học và giáo viên cần triển khai áp dụng qui trình và biện pháp đã được nghiên cứu, đồng thời phối hợp với các cơ quan quản lý giáo dục để tổ chức đào tạo, bồi dưỡng nâng cao năng lực chuyên môn. Để biết thêm chi tiết và tài liệu hỗ trợ, độc giả có thể liên hệ với Trường Đại học Hải Phòng hoặc tác giả luận văn.