I. Tổng Quan Về Vận Dụng Dạy Học Giải Quyết Vấn Đề KTPL 10
Chất lượng giáo dục và đào tạo là mối quan tâm hàng đầu của mỗi quốc gia. Trong bối cảnh hội nhập quốc tế, việc nâng cao chất lượng nguồn nhân lực trở nên cấp thiết. Việt Nam chú trọng đầu tư phát triển giáo dục để nâng cao dân trí và bồi dưỡng nhân tài. Cấp trung học phổ thông và môn Giáo dục kinh tế và pháp luật lớp 10 (GDKT&PL 10) có vai trò quan trọng trong việc hình thành phẩm chất, năng lực của công dân. Đổi mới phương pháp dạy và học theo hướng phát huy tính tích cực, chủ động, sáng tạo và vận dụng kiến thức, kỹ năng của người học là yêu cầu quan trọng. Việc này đòi hỏi cách tân phương pháp dạy học (PPDH) theo hướng lấy phát triển năng lực người học làm cơ sở. Dạy học giải quyết vấn đề (DH GQVĐ) là một trong những phương pháp được quan tâm và nghiên cứu.
1.1. Các công trình nghiên cứu về Dạy học giải quyết vấn đề
DH GQVĐ là một trong những PPDH tích cực được nhiều tác giả quan tâm. Thuật ngữ “dạy học nêu vấn đề” có thể gây hiểu lầm là giáo viên (GV) chỉ nêu ra vấn đề. Ngày nay, thuật ngữ “dạy học giải quyết vấn đề” được sử dụng phổ biến. Về bản chất, DH GQVĐ và dạy học nêu vấn đề thống nhất về mục đích, cách thức. Các công trình nghiên cứu về dạy học nêu vấn đề là tài liệu hữu ích để xây dựng khái niệm công cụ liên quan đến đề tài.
1.2. Nghiên cứu về Dạy học giải quyết vấn đề KTPL 10
Các công trình nghiên cứu tập trung luận giải phương thức đưa học sinh (HS) vào hoạt động tìm tòi tri thức, hình thành năng lực nhận thức. HS là chủ thể khám phá, tìm kiếm tri thức mới. Vào những năm 50, “dạy học nêu vấn đề” hay DH GQVĐ chính thức ra đời. PPDH này được nhiều nhà giáo dục quan tâm nghiên cứu và vận dụng. Mackmutov đã đưa ra khái niệm tình huống có vấn đề và đặt cơ sở lý luận cho việc hình thành quan niệm về DH GQVĐ. Khalamôp đề cập đến PPDH nêu và GQVĐ, tuy nhiên, ông mới đề cập tới khái niệm, sự cần thiết vận dụng DH GQVĐ.
II. Thách Thức Vận Dụng Phương Pháp Dạy Học KTPL 10 Tại Thái Nguyên
Việc tiếp cận và triển khai chương trình GDKT&PL lớp 10 ở các trường THPT huyện Đại Từ, Thái Nguyên, dù bước đầu đã tạo ra sự chuyển biến tích cực, vẫn đối diện với nhiều khó khăn. Thói quen dạy học thuyết trình, tâm lý ngại đổi mới, hình thức hóa và sự lúng túng trước yêu cầu đa dạng hóa các PPDH tích cực của GV là những rào cản lớn. Năng lực học sinh được xác định nhưng chuỗi hoạt động được thiết kế chưa phù hợp, làm giảm hiệu quả của kế hoạch bài dạy. Kỹ năng sử dụng phương pháp theo hướng phát triển năng lực HS còn hạn chế. PPDH giải quyết vấn đề được GV sử dụng với các tình huống thực tiễn, nhưng cách thức định hướng và tổ chức để phát triển năng lực cho HS chưa được chú trọng đúng mức.
2.1. Hạn chế về kỹ năng Dạy học tích cực KTPL 10 của giáo viên
Kỹ năng tổ chức dạy học giải quyết vấn đề của GV chưa thuần thục, chủ yếu dừng lại ở việc GV nêu câu hỏi/tình huống, HS thảo luận, trao đổi, đàm thoại, trả lời phát vấn. Kỹ năng tiếp cận vấn đề, nhận diện ý tưởng mới, phát hiện và làm rõ yêu cầu cần giải quyết, đề xuất, lựa chọn giải pháp một cách sáng tạo của HS chưa được xem là đích đến của việc thiết kế chuỗi hoạt động trong DH GQVĐ của GV. Cần nâng cao năng lực cho GV trong việc thiết kế các hoạt động, sử dụng các kĩ thuật dạy học tích cực.
2.2. Thiếu tài liệu và Giáo án KTPL 10 giải quyết vấn đề
Thiếu tài liệu tham khảo, giáo án KTPL 10 giải quyết vấn đề được thiết kế bài bản, phù hợp với đặc điểm của HS và điều kiện dạy học ở địa phương. Cần có sự đầu tư và hỗ trợ từ các cấp quản lý giáo dục trong việc biên soạn và cung cấp tài liệu tham khảo, giáo án mẫu cho GV. Đồng thời, cần khuyến khích GV tự học tập, bồi dưỡng để nâng cao năng lực chuyên môn và nghiệp vụ.
III. Cách Vận Dụng Hiệu Quả Dạy Học Giải Quyết Vấn Đề KTPL Lớp 10
Để khắc phục những khó khăn và hạn chế, cần đổi mới hình thức và PPDH. Vận dụng dạy học giải quyết vấn đề trong GDKT&PL lớp 10 đòi hỏi GV phải có sự chuẩn bị kỹ lưỡng về nội dung, phương pháp và kỹ thuật dạy học. GV cần tạo ra các tình huống có vấn đề, kích thích sự tò mò và ham muốn khám phá của HS. Đồng thời, GV cần hướng dẫn HS cách tiếp cận vấn đề, phân tích thông tin, đề xuất giải pháp và đánh giá kết quả. Cần khai thác tối đa bài tập tình huống KTPL 10 để tăng tính thực tiễn
3.1. Xây dựng tình huống Bài tập tình huống KTPL 10 phù hợp
Tình huống phải gắn liền với thực tiễn cuộc sống, có tính thời sự và phù hợp với trình độ nhận thức của HS. Tình huống cần kích thích sự tò mò, ham muốn khám phá của HS.GV cần lựa chọn và xây dựng bài tập tình huống KTPL 10 sao cho nó chứa đựng mâu thuẫn nhận thức, đòi hỏi HS phải vận dụng kiến thức và kỹ năng đã học để giải quyết. VD: Xây dựng tình huống về việc một doanh nghiệp xả thải gây ô nhiễm môi trường, yêu cầu HS phân tích các khía cạnh pháp lý và đạo đức của vấn đề.
3.2. Hướng dẫn kỹ năng Giải quyết vấn đề KTPL cho học sinh
GV cần hướng dẫn HS cách tiếp cận vấn đề, phân tích thông tin, xác định các yếu tố liên quan, đề xuất các giải pháp khả thi và đánh giá kết quả. Cần rèn luyện cho HS các kỹ năng giải quyết vấn đề KTPL như: kỹ năng tư duy phản biện, kỹ năng làm việc nhóm, kỹ năng giao tiếp, kỹ năng ra quyết định. Cần tạo cơ hội cho HS được thực hành giải quyết vấn đề trong các hoạt động học tập trên lớp, ở nhà và trong cộng đồng.
IV. Ứng Dụng Dạy Học Giải Quyết Vấn Đề KTPL 10 Tại Thái Nguyên
Việc vận dụng DH GQVĐ trong GDKT&PL lớp 10 ở Thái Nguyên cần được thực hiện một cách linh hoạt và sáng tạo, phù hợp với điều kiện thực tế của từng trường, từng lớp. GV cần chủ động tìm tòi, học hỏi kinh nghiệm từ đồng nghiệp và các nguồn tài liệu khác nhau. Đồng thời, GV cần phối hợp với phụ huynh và cộng đồng để tạo môi trường học tập tốt nhất cho HS. Sở Giáo dục và Đào tạo Thái Nguyên cần quan tâm đến việc bồi dưỡng nâng cao năng lực cho đội ngũ GV.
4.1. Chia sẻ kinh nghiệm Đổi mới phương pháp dạy học KTPL
Tổ chức các buổi hội thảo, tập huấn, sinh hoạt chuyên môn để GV có cơ hội chia sẻ kinh nghiệm về đổi mới phương pháp dạy học KTPL. Khuyến khích GV tham gia các diễn đàn trực tuyến, mạng xã hội để trao đổi, học hỏi kinh nghiệm từ đồng nghiệp trong và ngoài tỉnh. Xây dựng các câu lạc bộ chuyên môn để GV có thể cùng nhau nghiên cứu, thiết kế các bài dạy GDKT&PL theo hướng DH GQVĐ.
4.2. Phối hợp giữa nhà trường gia đình và cộng đồng
Nhà trường cần phối hợp với gia đình và cộng đồng để tạo môi trường học tập tốt nhất cho HS. Gia đình cần quan tâm, động viên, tạo điều kiện cho HS học tập. Cộng đồng cần tạo ra các hoạt động thực tiễn để HS có cơ hội vận dụng kiến thức và kỹ năng đã học vào cuộc sống. Tổ chức các hoạt động ngoại khóa, tham quan thực tế, các cuộc thi về GDKT&PL để tạo sân chơi bổ ích cho HS.
V. Đánh Giá Hiệu Quả Vận Dụng Dạy Học Giải Quyết Vấn Đề KTPL 10
Việc đánh giá hiệu quả vận dụng DH GQVĐ trong GDKT&PL lớp 10 cần được thực hiện một cách khách quan, toàn diện và thường xuyên. Cần đánh giá cả về kiến thức, kỹ năng và thái độ của HS. Đồng thời, cần đánh giá cả về quá trình và kết quả dạy học. Cần sử dụng nhiều hình thức đánh giá khác nhau như: kiểm tra trắc nghiệm, tự luận, thực hành, quan sát, phỏng vấn.
5.1. Các tiêu chí Đánh giá kết quả dạy học KTPL
Các tiêu chí đánh giá kết quả dạy học KTPL cần bao gồm: mức độ nắm vững kiến thức, kỹ năng vận dụng kiến thức vào thực tiễn, thái độ học tập tích cực, khả năng tư duy phản biện, kỹ năng làm việc nhóm, kỹ năng giao tiếp, kỹ năng ra quyết định. Cần có bảng điểm chi tiết cho từng tiêu chí để đảm bảo tính khách quan và công bằng trong đánh giá.
5.2. Phương pháp Đánh giá kết quả dạy học KTPL đa dạng
Sử dụng nhiều phương pháp đánh giá kết quả dạy học KTPL khác nhau như: kiểm tra trắc nghiệm, tự luận, thực hành, quan sát, phỏng vấn, làm việc nhóm, thuyết trình, viết báo cáo, xây dựng dự án. Kết hợp giữa đánh giá định kỳ và đánh giá thường xuyên để theo dõi sự tiến bộ của HS. Tạo cơ hội cho HS tự đánh giá và đánh giá lẫn nhau để nâng cao ý thức tự học và tinh thần hợp tác.
VI. Triển Vọng Phát Triển Dạy Học Giải Quyết Vấn Đề KTPL 10 Tại Thái Nguyên
Với sự quan tâm của các cấp quản lý giáo dục, sự nỗ lực của đội ngũ GV và sự hưởng ứng của HS, việc vận dụng DH GQVĐ trong GDKT&PL lớp 10 ở Thái Nguyên hứa hẹn sẽ có nhiều triển vọng phát triển. Việc nâng cao hiệu quả dạy học KTPL sẽ góp phần vào việc đào tạo ra những công dân có phẩm chất, năng lực tốt, đáp ứng yêu cầu của sự nghiệp xây dựng và bảo vệ Tổ quốc. Cần đầu tư hơn nữa vào Tài liệu KTPL 10 Thái Nguyên
6.1. Đầu tư vào Tài liệu KTPL 10 Thái Nguyên
Nên đầu tư vào Tài liệu KTPL 10 Thái Nguyên chất lượng, cập nhật, phù hợp với đặc điểm của địa phương và HS. Xây dựng thư viện số với đầy đủ các loại tài liệu tham khảo, giáo án, bài giảng, video clip về GDKT&PL. Khuyến khích GV tự biên soạn tài liệu dạy học theo hướng DH GQVĐ.
6.2. Phát triển tư duy phản biện KTPL cho học sinh
Tạo điều kiện để HS được tham gia vào các hoạt động tranh luận, phản biện về các vấn đề kinh tế, pháp luật. Khuyến khích HS đặt câu hỏi, tìm kiếm thông tin, phân tích các quan điểm khác nhau và đưa ra chính kiến của mình. Cần có các hoạt động để HS làm quen với việc Phát triển tư duy phản biện KTPL từ đó có cái nhìn khách quan hơn về pháp luật. Tổ chức các cuộc thi về hùng biện, tranh biện về các vấn đề GDKT&PL.
