Tổng quan nghiên cứu

Trong bối cảnh cách mạng công nghiệp 4.0 và sự phát triển mạnh mẽ của công nghệ thông tin, việc đổi mới phương pháp dạy học nhằm phát triển năng lực tự học (NLTH) cho học sinh trở thành yêu cầu cấp thiết. Theo ước tính, hơn 70% học sinh THPT tại một số địa phương đã sử dụng mạng xã hội Facebook trong học tập và giao tiếp, tuy nhiên việc khai thác hiệu quả các công cụ này trong dạy học còn hạn chế. Luận văn tập trung nghiên cứu vận dụng mô hình Blended Learning (BL) trong tổ chức dạy học chủ đề “Một số lực trong thực tiễn” thuộc chương trình Vật lí 10, với sự hỗ trợ của Facebook nhằm phát triển NLTH cho học sinh trường THPT Phan Châu Trinh, thành phố Đà Nẵng trong năm học 2021-2022.

Mục tiêu nghiên cứu là xây dựng tiến trình dạy học theo mô hình BL kết hợp Facebook để nâng cao khả năng tự học, tự chủ và phát triển kỹ năng vận dụng kiến thức vật lí vào thực tiễn. Phạm vi nghiên cứu bao gồm nội dung kiến thức chủ đề “Một số lực trong thực tiễn” và đối tượng là học sinh lớp 10 tại trường THPT Phan Châu Trinh. Ý nghĩa nghiên cứu thể hiện qua việc góp phần đổi mới phương pháp dạy học Vật lí, phát huy vai trò của công nghệ số trong giáo dục, đồng thời tạo môi trường học tập linh hoạt, tương tác cao, giúp học sinh phát triển năng lực tự học bền vững.

Cơ sở lý thuyết và phương pháp nghiên cứu

Khung lý thuyết áp dụng

Luận văn dựa trên các lý thuyết và mô hình sau:

  • Lý thuyết năng lực tự học (NLTH): NLTH được cấu trúc gồm bốn thành tố chính: xác định động cơ và mục tiêu học tập, lập kế hoạch học tập, thực hiện kế hoạch và đánh giá điều chỉnh quá trình học. Các biểu hiện hành vi của NLTH bao gồm thái độ tích cực, kỹ năng tự quản lý, khả năng tìm kiếm và xử lý thông tin, cũng như sự kiên trì trong học tập.

  • Mô hình Blended Learning (BL): BL là sự kết hợp giữa dạy học trực tuyến và trực tiếp, tận dụng ưu điểm của cả hai hình thức để tăng cường hiệu quả học tập. Mô hình này bao gồm năm thành phần chính: hoạt động đồng bộ (Live Event), tự học theo tiến độ (Self-Paced Learning), hợp tác (Collaboration), đánh giá (Assessment) và tài liệu hỗ trợ (Performance Support Materials). Các kiểu dạy học trong BL gồm trạm xoay vòng, lớp học đảo ngược, mô hình linh hoạt, tự kết hợp và học ảo.

  • Vai trò của Facebook trong BL: Facebook được sử dụng như một nền tảng hỗ trợ tương tác, chia sẻ tài liệu, tổ chức thảo luận và đánh giá học sinh. Các tính năng như tải file, đăng chủ đề, bình luận, cập nhật thông tin, chia sẻ và khảo sát giúp tạo môi trường học tập trực tuyến hiệu quả, linh hoạt và thân thiện với học sinh.

Phương pháp nghiên cứu

  • Nguồn dữ liệu: Dữ liệu được thu thập từ khảo sát 145 học sinh và 58 giáo viên trường THPT Phan Châu Trinh, cùng với kết quả thực nghiệm sư phạm trên nhóm học sinh lớp 10 trong năm học 2021-2022.

  • Phương pháp chọn mẫu: Mẫu được chọn theo phương pháp chọn mẫu ngẫu nhiên có chủ đích nhằm đảm bảo tính đại diện cho học sinh và giáo viên tham gia nghiên cứu.

  • Phương pháp phân tích: Sử dụng phương pháp thống kê mô tả để tổng hợp kết quả khảo sát, phân tích định lượng kết quả kiểm tra học tập và đánh giá năng lực tự học trước và sau thực nghiệm. Phương pháp phân tích định tính được áp dụng để đánh giá thái độ, nhận thức và phản hồi của học sinh, giáo viên về mô hình BL và việc sử dụng Facebook trong dạy học.

  • Timeline nghiên cứu: Nghiên cứu được tiến hành từ tháng 8/2021 đến tháng 7/2022, bao gồm giai đoạn khảo sát thực trạng, thiết kế tiến trình dạy học, thực nghiệm sư phạm và đánh giá kết quả.

Kết quả nghiên cứu và thảo luận

Những phát hiện chính

  1. Khả năng tự học của học sinh: Kết quả khảo sát cho thấy 75% học sinh thường xuyên hoặc luôn luôn đặt mục tiêu học tập cho bản thân; 63,5% học sinh thường xuyên tìm kiếm thông tin để hiểu bài; 77,3% nhận ra sai sót khi làm bài; 72,4% nhận biết khả năng tiếp thu nội dung bài học của bản thân. Điều này chứng tỏ học sinh đã có ý thức và kỹ năng tự học tương đối tốt.

  2. Sử dụng Facebook trong học tập: 66% học sinh thường xuyên hoặc rất thường xuyên sử dụng Facebook để tìm kiếm, trao đổi và tải thông tin phục vụ học tập. 35,1% giáo viên thường xuyên chia sẻ tài nguyên học tập trên Facebook. Facebook được đánh giá là công cụ hỗ trợ hiệu quả trong việc tạo môi trường học tập tương tác, linh hoạt.

  3. Hiệu quả mô hình Blended Learning kết hợp Facebook: Sau thực nghiệm sư phạm, điểm trung bình môn Vật lí của học sinh tăng từ khoảng 6,5 lên 7,8, với tỷ lệ học sinh đạt điểm trên trung bình tăng 25%. Đánh giá năng lực tự học qua rubric cho thấy sự cải thiện rõ rệt ở các chỉ số như lập kế hoạch học tập, tự quản lý và đánh giá kết quả học tập.

  4. Phản hồi của giáo viên và học sinh: 69% giáo viên đồng ý rằng Facebook giúp tăng cường tương tác và quản lý học sinh hiệu quả; 78% học sinh cảm thấy hứng thú và chủ động hơn trong học tập khi áp dụng mô hình BL với sự hỗ trợ của Facebook.

Thảo luận kết quả

Kết quả nghiên cứu khẳng định mô hình BL kết hợp Facebook tạo điều kiện thuận lợi cho học sinh phát triển NLTH thông qua việc kết hợp học trực tuyến và trực tiếp, tận dụng ưu điểm của từng hình thức. Việc sử dụng Facebook giúp tăng cường tương tác, trao đổi thông tin và hỗ trợ học sinh tự học mọi lúc mọi nơi, phù hợp với xu hướng giáo dục hiện đại.

So sánh với các nghiên cứu trước đây, kết quả tương đồng với báo cáo của ngành về hiệu quả của BL trong phát triển kỹ năng tự học và giải quyết vấn đề. Tuy nhiên, việc áp dụng Facebook còn gặp một số hạn chế như sự phân tán chú ý do tính chất mạng xã hội, đòi hỏi giáo viên phải có kỹ năng quản lý và thiết kế bài giảng phù hợp.

Dữ liệu có thể được trình bày qua biểu đồ phân phối điểm kiểm tra trước và sau thực nghiệm, bảng tổng hợp đánh giá năng lực tự học và biểu đồ tần suất sử dụng Facebook trong học tập để minh họa rõ nét sự thay đổi và tác động tích cực của mô hình.

Đề xuất và khuyến nghị

  1. Tăng cường đào tạo giáo viên về công nghệ và thiết kế bài giảng BL: Tổ chức các khóa tập huấn kỹ năng sử dụng công nghệ thông tin, thiết kế học liệu điện tử và quản lý lớp học trực tuyến trên Facebook nhằm nâng cao năng lực chuyên môn và ứng dụng hiệu quả mô hình BL. Thời gian thực hiện: trong vòng 6 tháng; chủ thể: Sở GD&ĐT và các trường THPT.

  2. Xây dựng và phổ biến tiến trình dạy học chủ đề “Một số lực trong thực tiễn” theo mô hình BL: Cung cấp tài liệu hướng dẫn chi tiết, mẫu tiến trình dạy học kết hợp Facebook để giáo viên dễ dàng áp dụng, đồng thời khuyến khích chia sẻ kinh nghiệm giữa các giáo viên. Thời gian: 3 tháng; chủ thể: Ban giám hiệu trường THPT.

  3. Phát triển hạ tầng công nghệ và hỗ trợ thiết bị học tập: Đầu tư nâng cấp hệ thống mạng internet, trang bị thiết bị CNTT cho học sinh và giáo viên nhằm đảm bảo điều kiện học tập trực tuyến thuận lợi, đặc biệt tại các khu vực khó khăn. Thời gian: 1 năm; chủ thể: Sở GD&ĐT, nhà trường và các đơn vị tài trợ.

  4. Tăng cường quản lý và định hướng sử dụng Facebook trong học tập: Xây dựng quy định, hướng dẫn sử dụng Facebook một cách khoa học, hạn chế tác động tiêu cực như mất tập trung, đồng thời phát triển các nhóm học tập, diễn đàn hỗ trợ học sinh tự học hiệu quả. Thời gian: liên tục; chủ thể: giáo viên chủ nhiệm, nhà trường.

Đối tượng nên tham khảo luận văn

  1. Giáo viên Vật lí THPT: Nắm bắt phương pháp dạy học BL kết hợp Facebook để đổi mới phương pháp giảng dạy, nâng cao hiệu quả phát triển năng lực tự học cho học sinh.

  2. Nhà quản lý giáo dục: Tham khảo để xây dựng chính sách, kế hoạch đào tạo và hỗ trợ ứng dụng công nghệ trong dạy học, góp phần nâng cao chất lượng giáo dục phổ thông.

  3. Sinh viên, nghiên cứu sinh ngành Sư phạm Vật lí: Là tài liệu tham khảo quý giá về ứng dụng mô hình BL và công nghệ mạng xã hội trong giảng dạy môn Vật lí.

  4. Phụ huynh học sinh: Hiểu rõ hơn về phương pháp học tập hiện đại, hỗ trợ con em trong việc sử dụng mạng xã hội một cách hiệu quả và an toàn phục vụ học tập.

Câu hỏi thường gặp

  1. Mô hình Blended Learning là gì và có ưu điểm gì trong dạy học Vật lí?
    Blended Learning là mô hình kết hợp dạy học trực tuyến và trực tiếp, giúp học sinh chủ động học tập, tăng tương tác và phát triển kỹ năng thực hành. Ưu điểm nổi bật là linh hoạt về thời gian, không gian và tăng hiệu quả phát triển năng lực tự học.

  2. Tại sao Facebook được chọn làm công cụ hỗ trợ trong mô hình BL?
    Facebook phổ biến, dễ sử dụng, có nhiều tính năng hỗ trợ tải tài liệu, thảo luận, chia sẻ và đánh giá, giúp giáo viên và học sinh tương tác hiệu quả mọi lúc mọi nơi, tiết kiệm chi phí và thời gian.

  3. Làm thế nào để giáo viên thiết kế bài giảng theo mô hình BL với Facebook?
    Giáo viên cần phân chia nội dung bài học thành phần học trực tuyến và trực tiếp, xây dựng nhóm học tập trên Facebook, sử dụng các tính năng đăng tải tài liệu, tổ chức thảo luận, giao nhiệm vụ và đánh giá qua nhóm để hỗ trợ học sinh tự học.

  4. Những khó khăn nào khi áp dụng mô hình BL kết hợp Facebook?
    Khó khăn gồm hạn chế về thiết bị và mạng internet, học sinh chưa quen với tự học, giáo viên thiếu kỹ năng công nghệ, và sự phân tán chú ý do tính chất mạng xã hội. Cần có sự hỗ trợ và đào tạo phù hợp để khắc phục.

  5. Mô hình BL kết hợp Facebook có thể áp dụng cho môn học nào khác?
    Mô hình này phù hợp với nhiều môn học có tính tương tác và thực hành như Hóa học, Sinh học, Ngoại ngữ, và các môn xã hội, giúp phát triển kỹ năng tự học, tư duy phản biện và hợp tác nhóm.

Kết luận

  • Luận văn đã xây dựng thành công tiến trình dạy học chủ đề “Một số lực trong thực tiễn” theo mô hình Blended Learning với sự hỗ trợ của Facebook, góp phần phát triển năng lực tự học cho học sinh lớp 10.
  • Kết quả thực nghiệm cho thấy sự cải thiện rõ rệt về điểm số và năng lực tự học của học sinh sau khi áp dụng mô hình.
  • Facebook được đánh giá là công cụ hỗ trợ hiệu quả, tạo môi trường học tập linh hoạt, tương tác cao và thân thiện với học sinh.
  • Các đề xuất về đào tạo giáo viên, phát triển hạ tầng công nghệ và quản lý sử dụng Facebook được đưa ra nhằm nâng cao hiệu quả ứng dụng mô hình.
  • Tiếp theo, cần mở rộng nghiên cứu áp dụng mô hình BL kết hợp Facebook cho các chủ đề khác và môn học khác, đồng thời phát triển các công cụ hỗ trợ đánh giá năng lực tự học tự động và chính xác hơn.

Hành động ngay: Các nhà giáo dục và quản lý giáo dục nên xem xét áp dụng mô hình này để nâng cao chất lượng dạy học, đồng thời khuyến khích giáo viên và học sinh tích cực tham gia vào môi trường học tập số hiện đại.