Vai Trò Của Nhà Nước Trong Quá Trình Hình Thành Và Phát Triển Thị Trường Chứng Khoán Việt Nam

Thị trường chứng khoán (TTCK) là nơi diễn ra các hoạt động phát hành, giao dịch, mua bán chứng khoán theo quy định của pháp luật. TTCK có ba đặc điểm chính: tính tài chính trực tiếp, gần với thị trường cạnh tranh hoàn hảo, và tính liên tục sau khi chứng khoán được phát hành trên thị trường sơ cấp. Xét theo tiêu chí lưu thông chứng khoán, TTCK được chia thành thị trường sơ cấp và thị trường thứ cấp. Xét theo phương thức tổ chức và giao dịch, TTCK được chia thành TTCK tập trung và TTCK phi tập trung (OTC). TTCK hoạt động theo các nguyên tắc cạnh tranh tự do, công khai, trung gian mua bán chứng khoán, và nguyên tắc đấu giá.

Môi trường kinh tế vĩ mô là nền tảng cho sự phát triển của TTCK. Sự phát triển của các công ty cổ phần có ảnh hưởng quan trọng đến sự hình thành, phát triển và ổn định của TTCK. Sự phát triển của các định chế tài chính như công ty chứng khoán, tổ chức dịch vụ thị trường và quỹ đầu tư cũng tác động thường xuyên đến các hoạt động chứng khoán. Môi trường chính trị - xã hội thể hiện sự bảo hộ của xã hội đối với quyền sở hữu tài sản và quyền hưởng lợi của nhà đầu tư. Trình độ nhận thức về chứng khoán của người dân cũng là yếu tố quan trọng. Nhà nước quản lý TTCK thông qua luật pháp, và môi trường pháp lý phù hợp sẽ kích thích TTCK phát triển.

Sự phát triển của TTCK đi từ thấp đến cao, từ hoạt động mang tính tự do đến hoạt động có tổ chức thông qua sự can thiệp của Nhà nước. Việc định hướng (chuyển dịch) nền kinh tế, chuẩn bị về cơ sở vật chất, đội ngũ, việc xây dựng chiến lược, lộ trình và lựa chọn mô hình phù hợp cho hoạt động phát triển TTCK là không thể thiếu vai trò Nhà nước.

Nhà nước hỗ trợ TTCK phát triển bằng việc lập ra các chính sách: Khuyến khích các công ty cổ phần ra niêm yết; Hỗ trợ các công ty chứng khoán thiết lập cơ sở vật chất và duy trì hoạt động; Cân đối mối quan hệ giữa tích lũy với tiêu dùng; Hỗ trợ tuyên truyền cho các đợt phát hành; Chính sách tiền tệ và tỷ giá để thu hút đầu tư nước ngoài; Mở rộng hoặc thu hẹp khả năng đầu tư của các định chế tài chính qua việc quy định các điều kiện kinh doanh bắt buộc.

Nhà nước có vai trò bảo trợ để cho TTCK được ổn định phát triển bền vững và tăng trưởng nhanh. Nhà nước quản lý TTCK bằng pháp luật như: Luật công ty, Luật ngân hàng, Luật thương mại, Luật dân sự và hình sự. Nhưng căn bản nhất là Luật Chứng khoán.

Sau Đại hội Đảng toàn quốc lần thứ VI (12/1986), nền kinh tế nước ta chuyển sang cơ chế thị trường có sự quản lý vĩ mô của Nhà nước. Đất nước dần chuẩn bị về mọi mặt, ngày 20/07/2000 TTGDCK đầu tiên được thiết lập tại TP. Hồ Chí Minh, và đến tháng 3/2004 TTGDCK Hà Nội đã ra đời. Về cơ cấu sự cho sự ra đời của TTCK. Giai đoạn 2: Hình thành TTCK. Giai đoạn 3: Phát triển TTCK.

Trong 6 năm hình thành và phát triển, TTCK Việt Nam đã đạt được bước khởi động và tăng trưởng đáng kể, đã chứng tỏ là kênh huy động và đầu tư vốn không thể thiếu. Tuy nhiên, quy mô của hiện nay còn quá nhỏ (bình quân đạt doanh số giao dịch 7-10 triệu USD/ngày), chỉ số VN-Index còn lên xuống bất thường, tốc độ phát triển chưa được như mong muốn; cơ chế hoạt động chưa thực sự hoàn chỉnh; cơ sở hạ tầng kỹ thuật cũng như năng lực trình độ của cán bộ quản lý còn chưa đáp ứng được yêu cầu phát triển lâu dài của thị trường.

Công tác tạo hàng cho thị trường còn gặp nhiều khó khăn mặc dù Chính phủ, Bộ Tài chính đã có chỉ đạo cụ thể và quyết liệt, tuy nhiên một số Bộ, ngành, tổng công ty, doanh nghiệp còn e ngại tham gia thị trường, chưa có kế hoạch cụ thể cho việc niêm yết, đăng ký giao dịch; công tác quản lý, giám sát thị trường còn có sự bất cập do văn bản pháp lý, cơ chế chưa đầy đủ, đồng bộ; hệ thống công nghệ chưa đáp ứng được yêu cầu về giám sát tự động và thêm nữa trình độ và kinh nghiệm của cán bộ quản lý, giám sát hoạt động thị trường còn có những hạn chế. Việc đào tạo phổ cập kiến thức về chứng khoán và TTCK cho công chúng đã thực hiện nhưng vẫn còn ít do kinh phí hạn hẹp.

Môi trường kinh tế vĩ mô ổn định là yếu tố then chốt để thu hút đầu tư và phát triển TTCK. Nhà nước cần có chính sách điều hành kinh tế linh hoạt, kiểm soát lạm phát, ổn định tỷ giá hối đoái, và tạo điều kiện cho doanh nghiệp phát triển.

Khung pháp lý đầy đủ, minh bạch và hiệu quả là điều kiện tiên quyết để TTCK hoạt động lành mạnh và bền vững. Nhà nước cần tiếp tục rà soát, sửa đổi, bổ sung các văn bản pháp luật liên quan đến TTCK, đảm bảo tính đồng bộ, khả thi và phù hợp với thông lệ quốc tế.

Để TTCK phát triển bền vững, cần có sự cân bằng giữa cung và cầu. Nhà nước cần có chính sách khuyến khích các doanh nghiệp niêm yết trên TTCK, đồng thời tạo điều kiện cho các nhà đầu tư tham gia thị trường.

Nhật Bản đã thành công trong việc xây dựng TTCK hiện đại nhờ sự can thiệp mạnh mẽ của Nhà nước, đặc biệt trong giai đoạn đầu phát triển. Nhà nước Nhật Bản đã có chính sách hỗ trợ doanh nghiệp niêm yết, khuyến khích đầu tư, và kiểm soát rủi ro.

Hàn Quốc cũng có kinh nghiệm tương tự Nhật Bản, với sự can thiệp tích cực của Nhà nước trong việc định hướng và quản lý TTCK. Nhà nước Hàn Quốc đã tập trung vào việc phát triển các công ty lớn, tạo ra nguồn cung chứng khoán chất lượng cao.

Trung Quốc đã có những bước tiến vượt bậc trong việc phát triển TTCK trong những năm gần đây. Nhà nước Trung Quốc đã thực hiện các cải cách thị trường, mở cửa cho nhà đầu tư nước ngoài, và tăng cường giám sát thị trường.

TTCK Việt Nam đang đứng trước nhiều cơ hội và thách thức. Cơ hội đến từ sự tăng trưởng kinh tế, quá trình cổ phần hóa doanh nghiệp nhà nước, và sự quan tâm của nhà đầu tư nước ngoài. Thách thức đến từ sự biến động của thị trường tài chính thế giới, rủi ro hệ thống, và năng lực quản lý còn hạn chế.

Đến năm 2030, TTCK Việt Nam cần trở thành một thị trường hiện đại, minh bạch, và hiệu quả, đáp ứng nhu cầu huy động vốn cho phát triển kinh tế - xã hội. Nhà nước cần tiếp tục đóng vai trò quan trọng trong việc định hướng và quản lý thị trường.