Vai Trò Của Người Bào Chữa Trong Các Vụ Án Hình Sự

Dưới góc độ khoa học Luật TTHS, khái niệm về người bào chữa trong Luật TTHS được hiểu như sau: “NBC trong Luật TTHS là người đáp ứng các tiêu chuẩn, điều kiện do pháp luật quy định, được CQTHTT cấp giấy chứng nhận, tham gia tố tụng theo yêu cầu của cá nhân, cơ quan, tổ chức để chứng minh sự vô tội hoặc làm giảm nhẹ TNHS của người bị bắt, NBTG, bị can, bị cáo, người bị kết án và giúp đỡ các chủ thể đó về mặt pháp lý trong các vụ án hình sự nhằm bảo vệ quyền và lợi ích hợp pháp của họ”. Điều này nhấn mạnh đến vai trò chủ động của NBC trong việc bảo vệ quyền lợi của thân chủ.

Căn cứ vào hướng dẫn của Hội đồng Thẩm phán Tòa án nhân dân tối cao, một người được coi là BCVND khi người đó được Ủy ban Mặt trận Tổ quốc Việt Nam cử bào chữa cho thành viên của tổ chức mình. Phạm vi tham gia bào chữa của BCVND hẹp hơn so với NBC là luật sư, giới hạn trong thành viên của tổ chức mình. Tuy nhiên, sự tham gia của họ vẫn đóng vai trò quan trọng trong việc bảo vệ quyền lợi của những người yếu thế, đặc biệt là những người không có khả năng tài chính để thuê luật sư.

Điều 76 Bộ luật Tố tụng hình sự năm 2015 quy định trường hợp người bị buộc tội, người đại diện hoặc người thân thích của họ không mời người bào chữa thì cơ quan có thẩm quyền tiến hành tố tụng phải bắt buộc chỉ định người bào chữa cho họ là: Bị can, bị cáo về tội mà Bộ luật hình sự quy định mức cao nhất của khung hình phạt là 20 năm tù, tù chung thân, tử hình. Công ước CEDAW, CRC và ICCPR được nhà nước ta nội luật hóa trong pháp luật Việt Nam. Điều này thể hiện sự quan tâm đặc biệt của nhà nước ta đến việc bảo vệ quyền con người, đặc biệt là quyền được bào chữa.

Trong giai đoạn điều tra, vai trò của luật sư là vô cùng quan trọng. Luật sư có quyền tham gia hỏi cung bị can, thu thập chứng cứ, và đưa ra các yêu cầu, đề nghị để bảo vệ quyền lợi cho thân chủ. Tuy nhiên, trên thực tế, vai trò của luật sư trong giai đoạn này còn hạn chế do nhiều nguyên nhân, như sự thiếu phối hợp của cơ quan điều tra, sự hạn chế về thời gian và nguồn lực, và sự thiếu hiểu biết của người dân về quyền được bào chữa.

Đạo đức nghề nghiệp là yếu tố quan trọng hàng đầu đối với một luật sư bào chữa. Luật sư phải luôn đặt lợi ích của khách hàng lên trên hết, tuân thủ pháp luật, và giữ gìn uy tín của nghề luật sư. Bất kỳ hành vi vi phạm đạo đức nào cũng sẽ ảnh hưởng nghiêm trọng đến sự tín nhiệm của khách hàng và của xã hội đối với nghề luật sư.

Mối quan hệ giữa luật sư và thân chủ là mối quan hệ đặc biệt, dựa trên sự tin tưởng và tôn trọng lẫn nhau. Luật sư phải lắng nghe, thấu hiểu, và tôn trọng ý kiến của thân chủ. Đồng thời, luật sư cũng phải giải thích rõ ràng cho thân chủ về quyền và nghĩa vụ của họ, cũng như các rủi ro có thể xảy ra trong quá trình tố tụng.

Người bào chữa có vai trò quan trọng trong việc thu thập, kiểm tra, đánh giá chứng cứ để bảo vệ quyền lợi cho thân chủ. Người bào chữa có quyền yêu cầu cơ quan điều tra cung cấp thông tin, tài liệu liên quan đến vụ án, có quyền tự mình thu thập chứng cứ (theo quy định của pháp luật) và có quyền đưa ra ý kiến, đề xuất về việc đánh giá chứng cứ.

Có nhiều án lệ thể hiện rõ vai trò quan trọng của người bào chữa trong việc bảo vệ quyền lợi của bị can, bị cáo. Ví dụ, trong một vụ án giết người, nhờ có sự bào chữa sắc bén của luật sư, bị cáo đã được giảm nhẹ hình phạt vì luật sư đã chứng minh được rằng bị cáo phạm tội trong tình trạng bị kích động mạnh về tinh thần do hành vi trái pháp luật của nạn nhân.

Việc tìm kiếm luật sư bào chữa giỏi là vô cùng quan trọng để đảm bảo quyền lợi của người bị buộc tội. Có nhiều cách để tìm kiếm dịch vụ luật sư bào chữa, như thông qua Đoàn luật sư, các tổ chức trợ giúp pháp lý, hoặc thông qua giới thiệu của người quen. Điều quan trọng là phải lựa chọn được luật sư có kinh nghiệm, uy tín, và có chuyên môn phù hợp với vụ án.

Cần tiếp tục hoàn thiện pháp luật về quyền bào chữa trong tố tụng hình sự, đảm bảo phù hợp với các tiêu chuẩn quốc tế về quyền con người. Cần cụ thể hóa các quy định về quyền của người bào chữa, trách nhiệm của các cơ quan tiến hành tố tụng trong việc bảo đảm quyền bào chữa, và cơ chế giám sát việc thực hiện quyền bào chữa.

Cần tăng cường trợ giúp pháp lý cho người nghèo, người dân tộc thiểu số, và các đối tượng yếu thế khác để đảm bảo họ có cơ hội tiếp cận với dịch vụ bào chữa. Cần mở rộng mạng lưới tổ chức trợ giúp pháp lý, nâng cao chất lượng đội ngũ luật sư trợ giúp pháp lý, và đơn giản hóa thủ tục tiếp cận dịch vụ trợ giúp pháp lý.

Ứng dụng công nghệ trong hoạt động bào chữa giúp luật sư nâng cao hiệu quả công việc, tiết kiệm thời gian và chi phí. Các công cụ như phần mềm quản lý vụ án, phần mềm phân tích chứng cứ, và hệ thống videoconference giúp luật sư làm việc hiệu quả hơn, đặc biệt là trong các vụ án phức tạp.

Đào tạo luật sư hình sự giỏi là yếu tố then chốt để nâng cao chất lượng dịch vụ bào chữa. Các chương trình đào tạo cần tập trung vào việc trang bị cho luật sư kiến thức pháp luật vững vàng, kỹ năng hành nghề thành thạo, và đạo đức nghề nghiệp cao. Đồng thời, cần tạo điều kiện để luật sư được học hỏi kinh nghiệm từ các luật sư giỏi và tham gia các khóa đào tạo chuyên sâu.