I. Tổng Quan Về Mô Hình Kinh Tế Đánh Giá Tác Động Thiên Tai
Biến đổi khí hậu (BĐKH) đang tạo ra những thách thức to lớn đối với các quốc gia trên toàn thế giới. Sự thay đổi đáng kể trong khí hậu, như nhiệt độ và lượng mưa, kéo dài trong nhiều thập kỷ, gây ảnh hưởng nghiêm trọng đến sản xuất, đời sống và môi trường. Trong những năm gần đây, do tác động của BĐKH, các loại hình thiên tai như bão, lũ lụt, hạn hán, xâm ngập mặn và các hiện tượng thời tiết cực đoan khác ngày càng khốc liệt và diễn biến thất thường cả về tần suất và cường độ. Việt Nam, với đường bờ biển dài và nền kinh tế còn nhiều khó khăn, là một trong những quốc gia dễ bị tổn thương nhất do BĐKH. Thiên tai và BĐKH có ảnh hưởng rõ ràng nhất tới các hoạt động nuôi trồng thủy sản, tác động đến các hệ sinh thái biển, ven biển và nước ngọt, dẫn đến thay đổi cơ cấu mùa vụ và giảm năng suất, chất lượng thủy sản nuôi trồng.
1.1. Khái Niệm và Phân Loại Thiên Tai Ảnh Hưởng Nuôi Trồng
Thiên tai là hiệu ứng của một tai biến tự nhiên như lũ lụt, bão, phun trào núi lửa, động đất hay sạt lở đất có thể ảnh hưởng tới môi trường và dẫn tới những thiệt hại về tài chính, môi trường và/hay con người. Thiệt hại do thảm hoạ tự nhiên phụ thuộc vào khả năng chống đỡ và phục hồi của con người với thảm hoạ. Theo luật Phòng chống thiên tai số 33, Quốc hội 13 (2013) thì “Thiên tai” được định nghĩa là hiện tượng tự nhiên bất thường có thể gây thiệt hại về người, tài sản, môi trường, điều kiện sống và các hoạt động kinh tế - xã hội, bao gồm: Bão, áp thấp nhiệt đới, lốc, sét, mưa lớn, lũ, lũ quét, ngập lụt, sạt lở đất do mưa lũ hoặc dòng chảy, sụt lún đất do mưa lũ hoặc dòng chảy, nước dâng, xâm nhập mặn, nắng nóng, hạn hán, rét hại, mưa đá, sương muối, động đất, sóng thần và các loại thiên tai khác.
1.2. Đặc Điểm và Tác Động Của Thiên Tai Đến Thủy Sản Nghệ An
Thiên tai được phân loại bao gồm: Bão, áp thấp nhiệt đới, lốc, sét, mưa lớn, lũ, lũ quét, ngập lụt, sạt lở đất do mưa lũ hoặc dòng chảy, sụt lún đất do mưa lũ hoặc dòng chảy, nước dâng, xâm nhập mặn, nắng nóng, hạn hán, rét hại, mưa đá, sương muối, động đất, sóng thần và các loại thiên tai khác. Trong phạm vi đề tài này tập trung đánh giá ba hiện tượng thiên tai quan trọng tác động trực tiếp tới Nghệ An: Bão, hạn, xâm nhập mặn. Bão là một dạng thiên tai rất thường xuyên ở Việt Nam, ảnh hưởng của bão và áp thấp nhiệt đới đối với nước ta diễn ra từ tháng 3 đến tháng 12, bão ảnh hưởng tập trung từ tháng 6 đến tháng 11 và nhiều nhất trong hai tháng (tháng 9 và tháng l0).
II. Thách Thức Tác Động Thiên Tai Đến Doanh Thu Thủy Sản
Nghệ An là tỉnh ven biển miền Trung, có đường bờ biển kéo dài 82km; một trong số những địa phương “nhạy cảm” với biến đổi khí hậu, các hiện tượng thời tiết cực đoan với tần suất và mức độ khốc liệt ngày càng cao như bão, áp thấp nhiệt đới, lũ lụt, hạn hán, úng hạn và xâm nhập mặn, ảnh hưởng không nhỏ đến sản xuất của người nông dân. Trong những năm qua ở Nghệ An đã có những biểu hiện nhiệt độ trung bình có xu hướng tăng lên, mỗi năm bình quân có tới 8-10 đợt nắng nóng, lượng mưa nhiều vùng đã giảm rõ rệt (10-15%) làm cho hạn hán ngày càng trầm trọng hơn, nước mặn lấn sâu hơn. Trong hai thập kỷ qua, số lượng cơn bão tác động đến Bắc Trung Bộ là 38 cơn bão, trong đó trực tiếp vào Nghệ An là 10 cơn bão (chiếm 26%).
2.1. Ảnh Hưởng Của Biến Đổi Khí Hậu Đến Nuôi Trồng Thủy Sản
Sản xuất nông nghiệp ở Việt Nam còn phụ thuộc rất nhiều vào thời tiết, khi nhiệt độ tăng, tính biến động dị thường của thời tiết và khí hậu càng làm các ảnh hưởng tới sản xuất nông nghiệp trở nên nghiêm trọng hơn. Sự bất thường về chu kì khí hậu không chỉ dẫn tới sự ra tăng về dịch bệnh, dịch hại và sự giảm sút năng suất mùa màng mà còn gây ra các rủi ro nghiêm trọng khác. Biến đổi khí hậu (BĐKH) là một trong những thách thức to lớn đối với mỗi quốc gia. Đó là sự thay đổi đáng kể trong khí hậu như nhiệt độ hay mưa kéo dài trong một khoảng thời gian, thường là nhiều thập kỷ, dù là do thay đổi tự nhiên hoặc hoạt động của con người [1]. BĐKH sẽ tác động nghiêm trọng đến sản xuất, đời sống và môi trường trên phạm vi toàn thế giới.
2.2. Rủi Ro Thiên Tai và Khả Năng Ứng Phó Của Nông Dân Nghệ An
Do tác động của biến đổi khí hậu, dự báo trong tương lai gần số lượng cơn bão có cường độ mạnh sẽ gia tăng và khó dự báo sớm. Chính vì thế cần có các giải pháp sớm, phù hợp nhằm phòng tránh và giảm thiểu thiệt hại do bão gây ra. Rủi ro thiên tai không chỉ đến từ cường độ và tần suất của các hiện tượng thời tiết cực đoan, mà còn phụ thuộc vào khả năng ứng phó và thích ứng của cộng đồng và hệ thống sản xuất. Việc đánh giá chính xác mức độ ảnh hưởng và xác định các giải pháp hiệu quả là vô cùng quan trọng để bảo vệ doanh thu nuôi trồng thủy sản và đảm bảo sinh kế bền vững cho người dân.
III. Ứng Dụng Mô Hình Kinh Tế Lượng Hóa Tác Động Thiên Tai
Đề tài "Ứng dụng mô hình kinh tế lượng để lượng hóa tác động của thiên tai đến doanh thu nuôi trồng thủy sản trên địa bàn tỉnh Nghệ An có xét đến biến đổi khí hậu" là một đề tài cấp thiết cả về mặt lý luận và thực tiễn. Đề tài cung cấp thêm thông tin nhằm đánh giá và dự báo tác động của thiên tai và biến đổi khí hậu, hoạch định các giải pháp ứng phó với biến đổi khí hậu tại địa phương kịp thời, có những giải pháp hỗ trợ kinh tế nông nghiệp phát triển bền vững.
3.1. Phương Pháp Nghiên Cứu và Dữ Liệu Sử Dụng Trong Mô Hình
Luận văn sử dụng phương pháp nghiên cứu định tính kết hợp nghiên cứu định lượng chủ yếu như sau: Phương pháp phân tích và tổng hợp: Tổng hợp tổng quan nghiên cứu của các nghiên cứu đã thực hiện có liên quan từ đó phân tích, đánh giá và tìm ra khoảng trống nghiên cứu của Luận văn. Phương pháp thu thập và xử lý dữ liệu: Luận văn thu thập dữ liệu và thực hiện xử lý dữ liệu trên phần mềm Stata. Phương pháp nghiên cứu định lượng: Luận văn sử dụng mô hình Ricardo dạng dữ liệu chéo để lượng hoá tác động của thiên tai và biến đổi khí hậu tới doanh thu nuôi trồng thủy sản đối với hộ nông dân tại Nghệ An.
3.2. Xây Dựng Biến Số và Mối Tương Quan Trong Mô Hình Kinh Tế
Mục tiêu cụ thể của đề tài bao gồm: Xây dựng được các biến số và mối tương quan giữa các tác động của thiên tai (bão, hạn, mặn) đến nuôi trồng thủy sản của các hộ nông dân tại Nghệ An. Nghiên cứu lựa chọn mô hình kinh tế phù hợp để lượng hóa tác động của các yếu tố do thiên tai (bão, hạn, mặn) đến nuôi trồng thủy sản của các hộ nông dân tại Nghệ An có xét đến yếu tố biến đổi khí hậu. Tính toán các thiệt hại về doanh thu hoạt động nuôi trồng thủy sản của các hộ nông dân theo các kịch bản biến đổi khí hậu khác nhau ở Nghệ An.
3.3. Ứng Dụng Mô Hình Kinh Tế Lượng Đánh Giá Tác Động
Luận văn nghiên cứu tác động của thiên tai và biến đổi khí hậu tới doanh thu nuôi trồng thủy sản tại Nghệ An. Thiên tai: Trong 21 loại hình thiên tai, đề tài lựa chọn tập trung vào 03 loại hình thiên tai chính là bão, hạn và mặn. Đây là ba loại hình thiên tai điển hình với tần suất xuất hiện nhiều tại khu vực Miền Trung; Biến đổi khí hậu: Có xét đến biến đổi khí hậu (khí tượng, nhiệt độ, mưa, nước biển dâng, yếu tố cực đoan) ứng với các kịch bản biến đổi khí hậu do Bộ Tài nguyên và Môi trường công bố.
IV. Kết Quả Đánh Giá Tác Động Thiên Tai Đến Doanh Thu
Kết quả nghiên cứu của đề tài sẽ đóng góp vào cơ sở lý luận về nghiên cứu tác động kinh tế của thiên tai, biến đổi khí hậu đến doanh thu nuôi trồng thủy sản đối với hộ nông dân trong điều kiện của tỉnh Nghệ An. Việc đánh giá, lượng hóa các tác động kinh tế của thiên tai (bão, hạn, mặn) và các yếu tố biến đổi khí hậu đến doanh thu nuôi trồng thủy sản đối với hộ nông dân sẽ là cơ sở để đề xuất các chính sách hợp lý góp phần mang lại hiệu quả kinh tế - xã hội và môi trường trong việc phòng chống, ứng phó và giảm nhẹ các tác động của thiên tai, biến đổi gây ra.
4.1. Ước Tính Thiệt Hại Do Biến Đổi Khí Hậu Theo Kịch Bản
Theo kịch bản BĐKH của Bộ Tài nguyên & Môi trường thì chỉ đưa ra kịch bản là trung bình (RCP 4.5) và cao (RCP 8.5), không có kịch bản thấp (RCP 2.6) Đề tài tập trung vào hai yếu tố đặc trưng cơ bản nhất của biến đổi khí hậu là nhiệt độ và lượng mưa. Đối tượng con nuôi thủy sản: Tôm. Số mẫu khảo sát: 151 hộ nuôi tôm.
4.2. Phân Tích Chi Phí Lợi Ích Của Các Biện Pháp Phòng Chống
Kết quả nghiên cứu của đề tài có thể tham khảo áp dụng phục vụ công tác quản lý nhằm phòng chống, ứng phó và giảm thiểu tác động của thiên tai, biến đổi khí hậu cho tỉnh Nghệ An chịu ảnh hưởng của thiên tai và biến đổi khí hậu đối với hộ nông dân. Kết quả dự kiến đạt được: Hệ thống hóa được cơ sở lý thuyết về thiên tai và biến đổi khí hậu, xây dựng được các biến số và mối tương quan giữa các tác động của thiên tai (bão, hạn, mặn) và biến đổi khí hậu đến nuôi trồng thủy sản của các hộ nông dân tại Nghệ An.
V. Giải Pháp Giảm Thiểu Tác Động Thiên Tai Đến Thủy Sản
Đề xuất một số giải pháp và kiến nghị nhằm giảm thiểu tác động của thiên tai và biến đổi khí hậu tới doanh thu nuôi trồng thủy sản của các hộ nông dân tại Nghệ An. Đề xuất một số giải pháp kiến nghị chủ yếu nhằm giảm thiểu tác động của thiên tai và biến đổi khí hậu tới doanh thu nuôi trồng thủy sản của các hộ nông dân tại Nghệ An.
5.1. Chính Sách Hỗ Trợ Nuôi Trồng Thủy Sản Bền Vững
Việc đánh giá, lượng hóa các tác động kinh tế của thiên tai (bão, hạn, mặn) và các yếu tố biến đổi khí hậu đến doanh thu nuôi trồng thủy sản đối với hộ nông dân sẽ là cơ sở để đề xuất các chính sách hợp lý góp phần mang lại hiệu quả kinh tế - xã hội và môi trường trong việc phòng chống, ứng phó và giảm nhẹ các tác động của thiên tai, biến đổi gây ra.
5.2. Bảo Hiểm Rủi Ro Thiên Tai Cho Ngành Thủy Sản Nghệ An
Kết quả nghiên cứu của đề tài có thể tham khảo áp dụng phục vụ công tác quản lý nhằm phòng chống, ứng phó và giảm thiểu tác động của thiên tai, biến đổi khí hậu cho tỉnh Nghệ An chịu ảnh hưởng của thiên tai và biến đổi khí hậu đối với hộ nông dân.
