Tổng quan nghiên cứu

Ngành xây dựng là một trong những ngành công nghiệp lớn nhất trên thế giới, đóng góp quan trọng vào sự phát triển kinh tế - xã hội và bảo vệ tài sản quốc gia. Tại Thành phố Hồ Chí Minh, với tốc độ đô thị hóa nhanh và quy mô các dự án xây dựng ngày càng tăng, việc nâng cao hiệu quả quản lý và vận hành các công trình trở thành thách thức lớn. Theo ước tính, tỷ lệ thất thoát và tranh chấp trong quản lý hợp đồng xây dựng hiện chiếm khoảng 15-20% tổng chi phí dự án, gây ảnh hưởng tiêu cực đến tiến độ và chất lượng công trình.

Luận văn thạc sĩ này tập trung nghiên cứu ứng dụng hợp đồng thông minh (smart contract) trong ngành xây dựng nhằm giải quyết các vấn đề về minh bạch, tin cậy và tự động hóa quy trình quản lý hợp đồng. Mục tiêu cụ thể là phân loại, đánh giá các yếu tố ảnh hưởng đến việc áp dụng hợp đồng thông minh trong lĩnh vực xây dựng tại khu vực Thành phố Hồ Chí Minh, đồng thời đề xuất giải pháp ứng dụng phù hợp trong bối cảnh cách mạng công nghiệp 4.0. Phạm vi nghiên cứu bao gồm các công ty quản lý dự án, nhà thầu thi công, nhà thầu cung cấp và các bên liên quan trong chuỗi cung ứng xây dựng tại Thành phố Hồ Chí Minh trong giai đoạn 2020-2021.

Nghiên cứu có ý nghĩa quan trọng trong việc nâng cao hiệu quả quản lý dự án xây dựng, giảm thiểu rủi ro tranh chấp, tăng cường tính minh bạch và tin cậy trong giao dịch, góp phần thúc đẩy chuyển đổi số và ứng dụng công nghệ blockchain trong ngành xây dựng.

Cơ sở lý thuyết và phương pháp nghiên cứu

Khung lý thuyết áp dụng

Luận văn dựa trên hai khung lý thuyết chính: công nghệ blockchain và hợp đồng thông minh (smart contract). Blockchain được hiểu là một sổ cái phân tán, ghi lại các giao dịch một cách minh bạch, không thể thay đổi và được xác thực bởi mạng lưới ngang hàng. Ba loại blockchain phổ biến gồm blockchain công khai, blockchain riêng và blockchain liên hợp, mỗi loại có đặc điểm về quyền truy cập, bảo mật và hiệu suất khác nhau.

Hợp đồng thông minh là các đoạn mã máy tính tự động thực thi các điều khoản hợp đồng khi các điều kiện được đáp ứng, giúp giảm thiểu sự can thiệp thủ công và tăng tính minh bạch. Các khái niệm chính bao gồm: tính bất biến, tự động hóa, minh bạch, và giảm thiểu rủi ro gian lận.

Ngoài ra, mô hình phân tích nhân tố khám phá (Exploratory Factor Analysis - EFA) được sử dụng để phân nhóm các yếu tố ảnh hưởng đến việc áp dụng hợp đồng thông minh trong ngành xây dựng. Các yếu tố được phân thành 4 nhóm chính: Dự án (DA), Nhà thầu (NT), Phối hợp các bên (PH), và Cung ứng hàng hóa (HH).

Phương pháp nghiên cứu

Nguồn dữ liệu chính được thu thập thông qua khảo sát bằng bảng câu hỏi với 32 yếu tố ảnh hưởng được đánh giá trên thang đo Likert 5 điểm, gửi đến 170 người làm việc trong ngành xây dựng tại Thành phố Hồ Chí Minh. Sau khi loại bỏ các phiếu không hợp lệ, 160 phiếu được sử dụng để phân tích.

Phương pháp phân tích dữ liệu bao gồm thống kê mô tả, kiểm định độ tin cậy Cronbach’s Alpha (giá trị trên 0.8 cho thấy độ tin cậy cao), và phân tích nhân tố khám phá EFA với phép xoay Promax nhằm xác định cấu trúc các nhóm yếu tố. Cỡ mẫu 160 được lựa chọn dựa trên nguyên tắc mẫu phải lớn gấp 4-5 lần số biến quan sát, đảm bảo tính đại diện và độ tin cậy của kết quả.

Quá trình nghiên cứu được thực hiện trong khoảng thời gian từ tháng 9/2020 đến tháng 1/2021, tập trung khảo sát các công ty quản lý dự án, nhà thầu thi công, nhà thầu cung cấp và các bên liên quan tại Thành phố Hồ Chí Minh.

Kết quả nghiên cứu và thảo luận

Những phát hiện chính

  1. Phân nhóm các yếu tố ảnh hưởng: Phân tích EFA cho thấy 32 yếu tố ảnh hưởng được phân thành 4 nhóm chính gồm Dự án (DA), Nhà thầu (NT), Phối hợp các bên (PH), và Cung ứng hàng hóa (HH). Mỗi nhóm có các yếu tố đặc trưng riêng, phản ánh các khía cạnh quan trọng trong việc áp dụng hợp đồng thông minh.

  2. Đánh giá mức độ ảnh hưởng: Trong số 32 yếu tố, nhóm Dự án và Phối hợp các bên được đánh giá có mức độ ảnh hưởng cao nhất với trung bình điểm trên 4.0 (rất ảnh hưởng đến cực kỳ ảnh hưởng), chiếm khoảng 60% tổng số yếu tố được khảo sát. Nhóm Nhà thầu và Cung ứng hàng hóa có mức độ ảnh hưởng trung bình từ 3.5 đến 4.0.

  3. Đặc điểm người tham gia khảo sát: 58.1% người tham gia là quản lý dự án, 18.5% là nhà thầu thi công, 14% là chủ đầu tư, 5% nhà thầu cung cấp và 4.4% giám sát. Về kinh nghiệm, 70% có trên 5 năm làm việc trong ngành xây dựng, đảm bảo độ tin cậy của dữ liệu thu thập.

  4. Độ tin cậy và phù hợp của dữ liệu: Kiểm định Cronbach’s Alpha cho toàn bộ bảng câu hỏi đạt 0.92, cho thấy độ tin cậy rất cao. Chỉ số KMO = 0.85 và kiểm định Bartlett’s Test có giá trị p < 0.001, chứng tỏ dữ liệu phù hợp để phân tích nhân tố khám phá.

Thảo luận kết quả

Kết quả nghiên cứu cho thấy việc áp dụng hợp đồng thông minh trong ngành xây dựng chịu ảnh hưởng đa chiều từ các yếu tố liên quan đến dự án, nhà thầu, sự phối hợp giữa các bên và chuỗi cung ứng hàng hóa. Nhóm yếu tố Dự án và Phối hợp các bên có vai trò quyết định, phản ánh tầm quan trọng của việc quản lý dự án chặt chẽ và sự hợp tác hiệu quả giữa các bên liên quan.

So sánh với các nghiên cứu quốc tế, kết quả tương đồng với báo cáo của các chuyên gia trong ngành xây dựng tại Anh và các nghiên cứu về blockchain trong xây dựng, nhấn mạnh vai trò của công nghệ blockchain và hợp đồng thông minh trong việc nâng cao tính minh bạch, giảm thiểu tranh chấp và tăng hiệu quả quản lý.

Dữ liệu có thể được trình bày qua biểu đồ cột thể hiện mức độ ảnh hưởng trung bình của từng nhóm yếu tố, bảng phân tích nhân tố với hệ số tải nhân tố (factor loading) và bảng thống kê mô tả đặc điểm người tham gia khảo sát.

Đề xuất và khuyến nghị

  1. Tăng cường đào tạo và nâng cao nhận thức: Tổ chức các khóa đào tạo chuyên sâu về hợp đồng thông minh và công nghệ blockchain cho đội ngũ quản lý dự án và nhà thầu nhằm nâng cao hiểu biết và khả năng áp dụng. Mục tiêu đạt 80% nhân sự chủ chốt được đào tạo trong vòng 12 tháng.

  2. Xây dựng khung pháp lý và tiêu chuẩn áp dụng: Phối hợp với các cơ quan quản lý xây dựng để xây dựng và hoàn thiện các quy định pháp luật, tiêu chuẩn kỹ thuật liên quan đến hợp đồng thông minh trong xây dựng, đảm bảo tính pháp lý và khả năng thực thi. Thời gian đề xuất hoàn thành trong 18 tháng.

  3. Phát triển nền tảng công nghệ tích hợp: Đầu tư phát triển nền tảng blockchain tích hợp với hệ thống quản lý dự án và BIM (Building Information Modeling) để hỗ trợ tự động hóa quy trình hợp đồng, thanh toán và giám sát tiến độ. Mục tiêu triển khai thử nghiệm trong 24 tháng.

  4. Thúc đẩy hợp tác đa bên trong chuỗi cung ứng: Khuyến khích các bên liên quan trong chuỗi cung ứng xây dựng áp dụng hợp đồng thông minh để tăng cường minh bạch, giảm thiểu rủi ro và tranh chấp. Thiết lập các nhóm hợp tác thử nghiệm tại các dự án trọng điểm trong vòng 12 tháng.

Đối tượng nên tham khảo luận văn

  1. Quản lý dự án xây dựng: Giúp hiểu rõ các yếu tố ảnh hưởng đến việc áp dụng hợp đồng thông minh, từ đó nâng cao hiệu quả quản lý, giảm thiểu rủi ro và tranh chấp trong dự án.

  2. Nhà thầu thi công và cung cấp: Cung cấp kiến thức về lợi ích và thách thức khi áp dụng hợp đồng thông minh, hỗ trợ tối ưu hóa quy trình làm việc và tăng cường sự phối hợp với các bên liên quan.

  3. Cơ quan quản lý nhà nước và hoạch định chính sách: Là tài liệu tham khảo để xây dựng khung pháp lý, tiêu chuẩn kỹ thuật và chính sách thúc đẩy ứng dụng công nghệ blockchain trong ngành xây dựng.

  4. Các nhà nghiên cứu và sinh viên chuyên ngành quản lý xây dựng, công nghệ thông tin: Cung cấp cơ sở lý thuyết, phương pháp nghiên cứu và kết quả phân tích thực tiễn về ứng dụng hợp đồng thông minh trong xây dựng, mở rộng hướng nghiên cứu trong lĩnh vực công nghệ và quản lý dự án.

Câu hỏi thường gặp

  1. Hợp đồng thông minh là gì và có gì khác biệt so với hợp đồng truyền thống?
    Hợp đồng thông minh là các đoạn mã máy tính tự động thực thi các điều khoản khi điều kiện được đáp ứng, giúp giảm thiểu sự can thiệp thủ công, tăng tính minh bạch và giảm rủi ro gian lận so với hợp đồng giấy truyền thống.

  2. Blockchain đóng vai trò gì trong hợp đồng thông minh?
    Blockchain cung cấp nền tảng phân tán, bảo mật và bất biến cho hợp đồng thông minh, đảm bảo các giao dịch được ghi nhận minh bạch, không thể thay đổi và được xác thực bởi mạng lưới ngang hàng.

  3. Những yếu tố nào ảnh hưởng đến việc áp dụng hợp đồng thông minh trong xây dựng?
    Theo nghiên cứu, các yếu tố chính gồm đặc điểm dự án, năng lực nhà thầu, mức độ phối hợp giữa các bên và chuỗi cung ứng hàng hóa, trong đó yếu tố dự án và phối hợp các bên có ảnh hưởng lớn nhất.

  4. Làm thế nào để triển khai hợp đồng thông minh hiệu quả trong các dự án xây dựng?
    Cần có sự phối hợp đồng bộ giữa đào tạo nhân sự, xây dựng khung pháp lý, phát triển nền tảng công nghệ tích hợp và thúc đẩy hợp tác đa bên trong chuỗi cung ứng để đảm bảo triển khai thành công.

  5. Ứng dụng hợp đồng thông minh có thể giúp giảm thiểu tranh chấp như thế nào?
    Hợp đồng thông minh tự động thực thi các điều khoản, ghi nhận giao dịch minh bạch và bất biến trên blockchain, giúp giảm sai sót, gian lận và tranh chấp do hiểu nhầm hoặc vi phạm hợp đồng, đồng thời tăng tính minh bạch và trách nhiệm giải trình.

Kết luận

  • Nghiên cứu đã xác định và phân nhóm 32 yếu tố ảnh hưởng đến việc áp dụng hợp đồng thông minh trong ngành xây dựng tại Thành phố Hồ Chí Minh thành 4 nhóm chính: Dự án, Nhà thầu, Phối hợp các bên và Cung ứng hàng hóa.
  • Kết quả phân tích nhân tố khám phá (EFA) và kiểm định độ tin cậy cho thấy dữ liệu thu thập có độ tin cậy cao và phù hợp để phân tích.
  • Việc áp dụng hợp đồng thông minh được đánh giá có tiềm năng lớn trong việc nâng cao hiệu quả quản lý dự án, giảm thiểu tranh chấp và tăng tính minh bạch trong ngành xây dựng.
  • Đề xuất các giải pháp thực tiễn bao gồm đào tạo, xây dựng khung pháp lý, phát triển nền tảng công nghệ và thúc đẩy hợp tác đa bên nhằm thúc đẩy ứng dụng hợp đồng thông minh.
  • Các bước tiếp theo là triển khai thử nghiệm tại các dự án trọng điểm, hoàn thiện chính sách pháp luật và mở rộng nghiên cứu ứng dụng công nghệ blockchain trong quản lý xây dựng.

Call-to-action: Các nhà quản lý dự án, nhà thầu và cơ quan quản lý nên chủ động tìm hiểu và áp dụng hợp đồng thông minh để nâng cao hiệu quả và tính cạnh tranh trong ngành xây dựng hiện đại.