Tội phạm quốc tế và vai trò của Tòa án hình sự quốc tế

Tội ác quốc tế là những hành vi vi phạm nghiêm trọng luật pháp quốc tế, đe dọa hòa bình, an ninh, và phúc lợi của nhân loại. Chúng bao gồm các hành vi diệt chủng, tội ác chống lại loài người, tội ác chiến tranh, và tội xâm lược. Các tội ác này không chỉ gây ra hậu quả nghiêm trọng cho nạn nhân mà còn ảnh hưởng đến trật tự pháp lý quốc tế. Các cá nhân phạm tội ác quốc tế phải chịu trách nhiệm trước cộng đồng quốc tế, bất kể vị trí hay chức vụ của họ. Hình luật quốc tế cần được củng cố để ngăn chặn và trừng trị hiệu quả các hành vi này. Theo Điều 5 của Quy chế Rome, ICC có thẩm quyền đối với các tội ác này.

Tội ác chống lại loài người bao gồm các hành vi tấn công có hệ thống hoặc trên diện rộng nhằm vào dân thường, bao gồm giết người, hủy diệt, nô dịch, trục xuất, giam cầm, tra tấn, cưỡng hiếp, và các hành vi vô nhân đạo khác. Các hành vi này thường được thực hiện như một phần của chính sách nhà nước hoặc tổ chức. Việc truy tố tội ác chống lại loài người đòi hỏi sự hợp tác quốc tế và các biện pháp pháp lý mạnh mẽ. Theo Quy chế Rome, ICC có thẩm quyền xét xử các tội ác chống lại loài người khi các quốc gia không có khả năng hoặc không sẵn sàng truy tố. Việc bảo vệ quyền con người là nền tảng để ngăn ngừa loại tội phạm này.

Thẩm quyền tài phán của ICC được giới hạn trong các tội ác quốc tế nghiêm trọng nhất, bao gồm tội diệt chủng, tội ác chống lại loài người, tội ác chiến tranh, và tội xâm lược. ICC chỉ can thiệp khi các quốc gia thành viên không có khả năng hoặc không sẵn sàng điều tra và truy tố các tội phạm này. Nguyên tắc bổ trợ là nền tảng của thẩm quyền ICC. Jurisdiction ICC không thay thế mà bổ sung cho hệ thống tư pháp quốc gia. Điều 12 của Quy chế Rome quy định về các điều kiện thẩm quyền của ICC.

Công tố viên ICC đóng vai trò trung tâm trong việc điều tra và truy tố các tội ác quốc tế. Công tố viên có quyền tự khởi tố điều tra dựa trên thông tin đáng tin cậy về việc tội ác đã xảy ra. Công tố viên ICC phải tuân thủ các quy tắc về tính khách quan, công bằng, và độc lập trong quá trình điều tra và truy tố. Cơ chế cho phép Công tố viên tiến hành điều tra hiệu quả và đưa ra xét xử công bằng. Theo Điều 15 của Quy chế Rome, Công tố viên có trách nhiệm thu thập và đánh giá chứng cứ.

ICC có cơ cấu tổ chức bao gồm các phòng xét xử, phòng tiền xét xử, phòng phúc thẩm, và văn phòng công tố. Mỗi phòng có thẩm quyền riêng biệt trong quá trình xét xử. Cơ chế hoạt động của ICC được quy định chi tiết trong Quy chế Rome và các quy tắc tố tụng. Tòa án đảm bảo quyền của bị cáo và nạn nhân trong suốt quá trình tố tụng. Fair trial là một nguyên tắc then chốt trong hoạt động của ICC. Theo Điều 39 của Quy chế Rome, ICC bảo đảm quyền có luật sư bào chữa cho bị cáo.

Quy chế Rome có mối liên hệ chặt chẽ với các điều ước quốc tế đa phương về luật hình sự quốc tế, như Công ước của Liên hợp quốc về ngăn ngừa và trừng trị tội diệt chủng 1948, bốn Công ước Geneva về bảo hộ nạn nhân chiến tranh năm 1949. Các Công ước này có mối quan hệ chặt chẽ với Quy chế Rome, bởi nhiều khái niệm cũng như hành vi cấu thành các tội thuộc quyền tài phán của Tòa được Quy chế Rome sử dụng từ những Công ước này. Theo Khoá luận, Quy chế Rome sử dụng định nghĩa tội diệt chủng trong Công ước về ngăn ngừa và trừng trị tội diệt chủng 1948.

Khác với quy chế về thành lập một số cơ quan tài phán quốc tế, như Quy chế của Tòa án Công lý Quốc tế, hay Quy chế Tòa án quốc tế về Luật biển, Quy chế Rome có giá trị pháp lý của một điều ước quốc tế đa phương. Quy chế vừa là cơ sở pháp lý cho sự ra đời và hoạt động của ICC, vừa đưa ra các tội danh, yếu tố cấu thành tội phạm, biện pháp xử phạt như quy định của Bộ luật hình sự, cũng như trình tự điều tra, truy tố, xét xử như các quy định của pháp luật Tố tụng hình sự. International law có mối liên hệ mật thiết với Quy chế Rome.

Để áp dụng nguyên tắc bổ trợ, ICC phải chứng minh rằng các quốc gia thành viên không có khả năng hoặc không sẵn sàng điều tra và truy tố các tội ác quốc tế. Sự không có khả năng có thể do thiếu cơ sở hạ tầng pháp lý, nguồn lực, hoặc năng lực kỹ thuật. Sự không sẵn sàng có thể do thiếu ý chí chính trị, ảnh hưởng bên ngoài, hoặc thiên vị. Effective investigation là một yếu tố quan trọng để xác định khả năng và sự sẵn sàng của quốc gia. Điều 17 của Quy chế Rome quy định về các yếu tố để xác định tính bổ trợ.

R2P là một nguyên tắc quốc tế khẳng định rằng các quốc gia có trách nhiệm bảo vệ dân số của mình khỏi tội diệt chủng, tội ác chiến tranh, tội ác chống lại loài người, và tội ác xâm lược. Nếu một quốc gia không thể hoặc không sẵn sàng thực hiện trách nhiệm này, cộng đồng quốc tế có quyền can thiệp, bao gồm cả thông qua ICC. R2P và nguyên tắc bổ trợ có mối quan hệ chặt chẽ trong việc bảo vệ dân thường khỏi các tội ác quốc tế. Liên hệ giữa Human rights và R2P là không thể phủ nhận.

Hội đồng Bảo an Liên Hợp Quốc có vai trò quan trọng trong việc hỗ trợ ICC thực hiện nhiệm vụ của mình. Hội đồng Bảo an có thể chuyển các tình huống liên quan đến tội ác quốc tế cho ICC điều tra, ngay cả khi tình huống đó xảy ra ở một quốc gia không phải là thành viên của Quy chế Rome. Hội đồng Bảo an cũng có thể yêu cầu ICC tạm dừng hoặc trì hoãn điều tra trong một số trường hợp nhất định. Theo Khoá luận, hiệu quả hoạt động của hai Toà án quốc tế vẫn chưa đạt được mục đích thực thi công lý.

Dẫn độ tội phạm quốc tế cho ICC là một thách thức lớn, đặc biệt khi các quốc gia thành viên có quan điểm khác nhau về các vấn đề pháp lý và chính trị. Một số quốc gia có thể từ chối dẫn độ tội phạm với lý do bảo vệ chủ quyền quốc gia hoặc vì lo ngại về việc xét xử không công bằng. Extradition phụ thuộc vào luật pháp quốc gia và các điều ước quốc tế song phương và đa phương. International cooperation là cần thiết để vượt qua các thách thức này.

ICC đã tiến hành nhiều cuộc điều tra và truy tố thành công các tội phạm quốc tế tại nhiều quốc gia trên thế giới. ICC đã đưa ra các phán quyết quan trọng góp phần làm rõ các quy định của luật hình sự quốc tế. Sự tồn tại của ICC đã gửi một thông điệp mạnh mẽ đến những kẻ phạm tội rằng họ sẽ phải chịu trách nhiệm trước công lý. International Criminal Justice đang ngày càng được củng cố.

Để nâng cao hiệu quả hoạt động, ICC cần tăng cường năng lực điều tra và truy tố, cải thiện quy trình tố tụng, và tăng cường hợp tác quốc tế. ICC cũng cần tập trung vào việc bảo vệ quyền của nạn nhân và đảm bảo xét xử công bằng cho tất cả các bên liên quan. Cần có sự đầu tư vào effective investigation và xây dựng lòng tin của cộng đồng quốc tế vào ICC. International Tribunal cần được cải tổ để đáp ứng những thách thức mới.