Tổng quan nghiên cứu

Bảo hiểm xã hội (BHXH) là trụ cột chính của hệ thống an sinh xã hội tại Việt Nam, đóng vai trò quan trọng trong việc bảo đảm quyền lợi của người lao động (NLĐ) và người sử dụng lao động (NSDLĐ). Tính đến năm 2019, BHXH Việt Nam đặt mục tiêu mở rộng đối tượng tham gia với khoảng 17,5 triệu người tham gia BHXH, tăng 19% so với năm 2018; 15,3 triệu người tham gia bảo hiểm thất nghiệp (BHTN), tăng 21%; và 88,7 triệu người tham gia bảo hiểm y tế (BHYT), tăng 11%, với tỷ lệ bao phủ BHYT đạt 90,8% dân số. Tuy nhiên, việc tổ chức kế toán tại các đơn vị BHXH, đặc biệt là tại BHXH tỉnh Hà Nam, còn gặp nhiều khó khăn do sự thay đổi trong chế độ kế toán theo Thông tư số 102/2018/TT-BTC, áp dụng từ năm 2019. Cán bộ kế toán còn lúng túng trong thực hiện chế độ mới, báo cáo chưa cân đối và chưa kịp thời, ảnh hưởng đến hiệu quả quản lý tài chính.

Mục tiêu nghiên cứu của luận văn là phân tích thực trạng tổ chức kế toán tại BHXH tỉnh Hà Nam, từ đó đề xuất các giải pháp hoàn thiện nhằm nâng cao hiệu quả công tác kế toán, đáp ứng yêu cầu quản lý tài chính và báo cáo theo quy định hiện hành. Phạm vi nghiên cứu tập trung vào tổ chức kế toán tài chính tại BHXH tỉnh Hà Nam trong năm 2019, không bao gồm các đơn vị BHXH cấp huyện. Nghiên cứu có ý nghĩa quan trọng trong việc nâng cao chất lượng quản lý tài chính, bảo toàn và phát triển các quỹ BHXH, BHTN, BHYT, góp phần đảm bảo quyền lợi NLĐ và sự minh bạch trong hoạt động của cơ quan BHXH.

Cơ sở lý thuyết và phương pháp nghiên cứu

Khung lý thuyết áp dụng

Luận văn dựa trên các lý thuyết và mô hình sau:

  • Lý thuyết tổ chức kế toán: Tổ chức kế toán là việc thiết lập mối liên hệ giữa các yếu tố của hệ thống kế toán gồm nhân sự, chứng từ, tài khoản, sổ sách và báo cáo nhằm thực hiện chức năng quản lý tài chính hiệu quả. Tổ chức kế toán phải tuân thủ các nguyên tắc như phù hợp, thống nhất, tiết kiệm, hiệu quả và bất kiêm nhiệm.

  • Mô hình quản lý tài chính công: Quản lý tài chính tại cơ quan BHXH bao gồm lập kế hoạch thu, chi, tổ chức thu chi và lập báo cáo quyết toán theo quy định của pháp luật, đảm bảo công khai, minh bạch và hiệu quả.

  • Khái niệm chính: Tổ chức bộ máy kế toán, hệ thống chứng từ kế toán, hệ thống tài khoản kế toán, hệ thống sổ kế toán, báo cáo tài chính và kiểm tra kế toán.

Phương pháp nghiên cứu

  • Nguồn dữ liệu:

    • Dữ liệu sơ cấp: Quan sát trực tiếp quy trình làm việc giữa các bộ phận kế toán tại BHXH tỉnh Hà Nam, phỏng vấn cán bộ phụ trách kế toán.
    • Dữ liệu thứ cấp: Thu thập từ các văn bản pháp luật (Luật BHXH 2014, Luật Việc làm 2013, Luật BHYT 2014), các Thông tư hướng dẫn của Bộ Tài chính, tài liệu nội bộ BHXH, các báo cáo tài chính, luận văn liên quan và tài liệu học thuật.

  • Phương pháp phân tích:

    • Phân tích định tính và định lượng dựa trên số liệu thu thập được.
    • So sánh, đối chiếu giữa lý luận và thực tiễn để phát hiện tồn tại, hạn chế.
    • Sử dụng thống kê mô tả để đánh giá hiệu quả tổ chức kế toán.

  • Cỡ mẫu và chọn mẫu: Tập trung nghiên cứu tại BHXH tỉnh Hà Nam, khảo sát toàn bộ bộ phận kế toán và các quy trình liên quan trong năm 2019.

  • Timeline nghiên cứu: Thu thập và phân tích dữ liệu trong năm 2019, hoàn thiện luận văn năm 2021.

Kết quả nghiên cứu và thảo luận

Những phát hiện chính

  1. Tổ chức bộ máy kế toán: BHXH tỉnh Hà Nam áp dụng mô hình tổ chức kế toán vừa tập trung vừa phân tán, gồm phòng Kế hoạch Tài chính và các bộ phận kế toán chuyên trách. Tuy nhiên, bộ máy còn cồng kềnh, chưa tối ưu hóa nhân lực, dẫn đến hiệu quả công việc chưa cao.

  2. Hệ thống chứng từ kế toán: BHXH tỉnh sử dụng 68 loại chứng từ kế toán theo quy định, trong đó có 34 chứng từ hướng dẫn theo Thông tư 107/2017/TT-BTC và 30 chứng từ theo Thông tư 102/2018/TT-BTC. Việc luân chuyển và kiểm tra chứng từ còn chậm, gây ảnh hưởng đến tiến độ ghi sổ và lập báo cáo.

  3. Hệ thống tài khoản và sổ kế toán: BHXH tỉnh sử dụng hệ thống 217 tài khoản kế toán cấp 1, cấp 2 và 4 tài khoản ngoại bảng theo Thông tư 102/2018/TT-BTC. Việc áp dụng hệ thống tài khoản mới còn gặp khó khăn do chưa đồng bộ và thiếu hướng dẫn chi tiết, dẫn đến sai lệch số liệu trong báo cáo.

  4. Báo cáo tài chính và quyết toán: BHXH tỉnh lập 4 loại báo cáo tài chính theo quy định, tuy nhiên tỷ lệ báo cáo nộp đúng hạn đạt khoảng 75%, còn tồn tại sai sót về số liệu và chưa cân đối giữa các báo cáo. Thời gian nộp báo cáo tài chính chậm hơn quy định 10-15 ngày.

Thảo luận kết quả

Nguyên nhân chính của các tồn tại trên là do sự thay đổi chế độ kế toán mới theo Thông tư 102/2018/TT-BTC chưa được phổ biến và đào tạo đầy đủ cho cán bộ kế toán. Việc tổ chức bộ máy kế toán chưa thực sự tinh gọn, phân công nhiệm vụ chưa rõ ràng, dẫn đến chồng chéo và thiếu hiệu quả. So với các nghiên cứu tại BHXH các tỉnh khác, BHXH tỉnh Hà Nam có mức độ áp dụng phần mềm kế toán và công nghệ thông tin thấp hơn, ảnh hưởng đến tốc độ xử lý và chính xác của số liệu.

Dữ liệu có thể được trình bày qua biểu đồ cột thể hiện tỷ lệ nộp báo cáo đúng hạn theo từng quý, bảng so sánh số liệu báo cáo tài chính giữa các năm 2018 và 2019 để minh họa sự chênh lệch do áp dụng chế độ kế toán mới. Bảng phân tích các loại chứng từ kế toán và thời gian luân chuyển cũng giúp làm rõ điểm nghẽn trong quy trình.

Kết quả nghiên cứu khẳng định vai trò quan trọng của việc hoàn thiện tổ chức kế toán trong việc nâng cao hiệu quả quản lý tài chính tại BHXH tỉnh Hà Nam, góp phần bảo đảm quyền lợi NLĐ và sự minh bạch trong hoạt động của cơ quan BHXH.

Đề xuất và khuyến nghị

  1. Tinh gọn và chuyên môn hóa bộ máy kế toán: Rà soát, sắp xếp lại bộ máy kế toán theo hướng giảm bớt các đầu mối không cần thiết, phân công nhiệm vụ rõ ràng, tăng cường đào tạo chuyên môn cho cán bộ kế toán. Mục tiêu hoàn thành trong vòng 12 tháng, do Ban Giám đốc BHXH tỉnh chủ trì.

  2. Hoàn thiện hệ thống chứng từ kế toán: Chuẩn hóa quy trình lập, kiểm tra, luân chuyển và lưu trữ chứng từ kế toán, áp dụng phần mềm quản lý chứng từ điện tử để rút ngắn thời gian xử lý. Thực hiện trong 6 tháng, phối hợp với phòng Công nghệ thông tin.

  3. Nâng cao ứng dụng công nghệ thông tin: Triển khai phần mềm kế toán tập trung, đồng bộ với hệ thống của BHXH Việt Nam, đảm bảo tính chính xác và kịp thời của số liệu báo cáo. Thời gian thực hiện 18 tháng, phối hợp với đơn vị cung cấp phần mềm và phòng CNTT.

  4. Tăng cường công tác kiểm tra, giám sát kế toán: Thành lập bộ phận kiểm tra kế toán chuyên trách tại BHXH tỉnh, tổ chức kiểm tra định kỳ và đột xuất nhằm phát hiện và xử lý kịp thời các sai sót, nâng cao chất lượng báo cáo tài chính. Thực hiện ngay trong năm tài chính tiếp theo.

  5. Đào tạo, bồi dưỡng cán bộ kế toán: Tổ chức các khóa đào tạo chuyên sâu về chế độ kế toán mới, kỹ năng sử dụng phần mềm kế toán và nghiệp vụ kiểm tra kế toán cho cán bộ kế toán. Kế hoạch đào tạo hàng năm, do phòng Tổ chức cán bộ phối hợp với các đơn vị đào tạo thực hiện.

Đối tượng nên tham khảo luận văn

  1. Cán bộ quản lý và kế toán tại các cơ quan BHXH: Nghiên cứu giúp hiểu rõ hơn về tổ chức kế toán, áp dụng các giải pháp nâng cao hiệu quả công tác kế toán và quản lý tài chính.

  2. Các nhà hoạch định chính sách và cơ quan quản lý nhà nước: Tham khảo để xây dựng, điều chỉnh chính sách, quy định về kế toán và quản lý tài chính trong lĩnh vực BHXH, bảo hiểm y tế và bảo hiểm thất nghiệp.

  3. Giảng viên và sinh viên ngành Kế toán, Tài chính công: Tài liệu tham khảo bổ ích cho việc giảng dạy, học tập và nghiên cứu về tổ chức kế toán trong đơn vị hành chính sự nghiệp đặc thù.

  4. Các đơn vị cung cấp phần mềm kế toán và công nghệ thông tin: Hiểu rõ yêu cầu nghiệp vụ và đặc thù tổ chức kế toán tại BHXH để phát triển và hoàn thiện các giải pháp công nghệ phù hợp.

Câu hỏi thường gặp

  1. Tại sao tổ chức kế toán tại BHXH tỉnh Hà Nam gặp nhiều khó khăn khi áp dụng chế độ kế toán mới?
    Do chế độ kế toán mới theo Thông tư 102/2018/TT-BTC có nhiều điểm khác biệt so với trước đây, cán bộ kế toán chưa được đào tạo đầy đủ, dẫn đến lúng túng trong thực hiện và sai sót trong báo cáo.

  2. Hệ thống chứng từ kế toán tại BHXH tỉnh gồm những loại nào?
    BHXH tỉnh sử dụng 68 loại chứng từ kế toán, bao gồm chứng từ bắt buộc như phiếu thu, phiếu chi và chứng từ hướng dẫn được điều chỉnh phù hợp với đặc thù nghiệp vụ của BHXH.

  3. Làm thế nào để nâng cao hiệu quả công tác kiểm tra kế toán tại BHXH tỉnh?
    Cần thành lập bộ phận kiểm tra kế toán chuyên trách, tổ chức kiểm tra định kỳ và đột xuất, đồng thời áp dụng công nghệ thông tin để giám sát số liệu kịp thời và chính xác.

  4. Vai trò của công nghệ thông tin trong tổ chức kế toán tại BHXH là gì?
    Công nghệ thông tin giúp tự động hóa quy trình kế toán, giảm thiểu sai sót, tăng tốc độ xử lý chứng từ và lập báo cáo, đồng thời nâng cao tính minh bạch và chính xác của thông tin tài chính.

  5. Các giải pháp nào được đề xuất để hoàn thiện tổ chức bộ máy kế toán?
    Tinh gọn bộ máy, phân công nhiệm vụ rõ ràng, đào tạo nâng cao trình độ chuyên môn, ứng dụng phần mềm kế toán tập trung và tăng cường kiểm tra, giám sát nội bộ.

Kết luận

  • Luận văn đã hệ thống hóa lý luận về tổ chức kế toán trong cơ quan BHXH, làm rõ các nguyên tắc, yêu cầu và nội dung tổ chức kế toán đặc thù tại BHXH tỉnh Hà Nam.
  • Phân tích thực trạng cho thấy nhiều tồn tại như bộ máy kế toán chưa tinh gọn, áp dụng chế độ kế toán mới còn khó khăn, báo cáo tài chính chưa kịp thời và chính xác.
  • Đề xuất các giải pháp cụ thể nhằm hoàn thiện tổ chức bộ máy, hệ thống chứng từ, tài khoản, sổ kế toán, báo cáo tài chính và công tác kiểm tra kế toán.
  • Khuyến nghị tăng cường ứng dụng công nghệ thông tin và đào tạo cán bộ kế toán để nâng cao hiệu quả công tác kế toán.
  • Tiếp theo, cần triển khai các giải pháp đề xuất trong vòng 1-2 năm, đồng thời theo dõi, đánh giá hiệu quả để điều chỉnh phù hợp, góp phần nâng cao chất lượng quản lý tài chính tại BHXH tỉnh Hà Nam.

Quý độc giả và các cơ quan liên quan được khuyến khích áp dụng kết quả nghiên cứu nhằm nâng cao hiệu quả tổ chức kế toán, góp phần phát triển bền vững hệ thống BHXH Việt Nam.