## Tổng quan nghiên cứu

Trong bối cảnh đổi mới căn bản, toàn diện giáo dục phổ thông tại Việt Nam, việc tổ chức hoạt động trải nghiệm (HĐTN) trong dạy học lịch sử (DHLS) trở thành một yêu cầu cấp thiết nhằm nâng cao chất lượng giáo dục lịch sử ở trường trung học phổ thông (THPT). Theo khảo sát tại 4 trường THPT ở thành phố Cẩm Phả, tỉnh Quảng Ninh, chỉ có khoảng 21,4% giáo viên (GV) thường xuyên tổ chức HĐTN trong DHLS, trong khi 78,6% còn lại tổ chức thỉnh thoảng hoặc rất ít, thậm chí có GV chưa từng tổ chức hoạt động này. Mặt khác, 68% học sinh (HS) nhận thức HĐTN là cần thiết và 83,3% HS cảm thấy hứng thú khi tham gia các hoạt động trải nghiệm. 

Vấn đề nghiên cứu tập trung vào việc tổ chức HĐTN cho HS trong DHLS Việt Nam tại các trường THPT thành phố Cẩm Phả nhằm phát huy tính tích cực, sáng tạo của HS, đồng thời khắc phục hạn chế của phương pháp dạy học truyền thống. Mục tiêu nghiên cứu là đề xuất các biện pháp tổ chức HĐTN phù hợp, hiệu quả, góp phần nâng cao chất lượng DHLS, phát triển phẩm chất và năng lực cho HS.

Phạm vi nghiên cứu bao gồm các trường THPT tại thành phố Cẩm Phả trong năm học 2018-2019, tập trung vào HS lớp 12 và GV bộ môn lịch sử. Ý nghĩa nghiên cứu thể hiện ở việc cung cấp cơ sở lý luận và thực tiễn cho việc tổ chức HĐTN trong DHLS, đồng thời góp phần đổi mới phương pháp dạy học lịch sử, nâng cao hiệu quả giáo dục lịch sử trong nhà trường phổ thông.

## Cơ sở lý thuyết và phương pháp nghiên cứu

### Khung lý thuyết áp dụng

- **Lý thuyết hoạt động**: Nhấn mạnh vai trò của hoạt động thực tiễn trong việc hình thành và phát triển nhân cách, năng lực của HS. HS phải tự hoạt động để chuyển hóa kiến thức thành tri thức cá nhân.
- **Lý thuyết tương tác xã hội của Vygotsky**: Đề cao sự hỗ trợ, hợp tác giữa GV và HS, cũng như giữa các HS với nhau trong quá trình học tập, đặc biệt là trong hoạt động trải nghiệm.
- **Lý thuyết học từ trải nghiệm của David A. Kolb**: Học tập là quá trình chuyển hóa kinh nghiệm thành kiến thức và năng lực, trong đó cảm xúc và trải nghiệm cá nhân đóng vai trò quan trọng.
- **Khái niệm hoạt động trải nghiệm (HĐTN)**: Là hoạt động giáo dục có tổ chức, có sự hướng dẫn của GV, tạo điều kiện cho HS tham gia thực tiễn, phát triển phẩm chất, năng lực và kỹ năng sống.
- **Khái niệm dạy học lịch sử tích cực**: Tập trung vào phát triển năng lực tư duy, sáng tạo, khả năng vận dụng kiến thức lịch sử vào thực tiễn cuộc sống.

### Phương pháp nghiên cứu

- **Nguồn dữ liệu**: Thu thập từ khảo sát thực tế tại 4 trường THPT thành phố Cẩm Phả với 14 GV và 250 HS tham gia trả lời phiếu khảo sát; phỏng vấn sâu GV, HS và cán bộ quản lý giáo dục; nghiên cứu tài liệu, chương trình SGK lịch sử lớp 12.
- **Phương pháp phân tích**: Sử dụng thống kê mô tả để xử lý số liệu khảo sát, phân tích định tính từ phỏng vấn và quan sát thực tiễn; so sánh kết quả với các nghiên cứu trong và ngoài nước.
- **Timeline nghiên cứu**: Khảo sát và thu thập dữ liệu trong học kỳ II năm học 2018-2019; phân tích và đề xuất biện pháp trong năm 2019; thực nghiệm sư phạm với 76 GV và 200 HS tại trường THPT Lương Thế Vinh.

## Kết quả nghiên cứu và thảo luận

### Những phát hiện chính

- **Nhận thức của GV về HĐTN**: 100% GV khảo sát nhận thức đúng đắn về vai trò của HĐTN trong DHLS; 71,4% hiểu HĐTN là hoạt động giáo dục có hướng dẫn, 28,6% coi là phương pháp dạy lấy HS làm trung tâm.
- **Mức độ tổ chức HĐTN**: Chỉ 21,4% GV thường xuyên tổ chức HĐTN; 28,6% tổ chức thỉnh thoảng; 21,4% chưa từng tổ chức. Nguyên nhân chính là khó khăn về kinh phí, địa điểm, thời gian chuẩn bị và sự hợp tác của HS.
- **Hứng thú của HS**: 68% HS đồng ý HĐTN là cần thiết; 83,3% HS cảm thấy hứng thú khi tham gia HĐTN; 55,2% HS từng tham gia trải nghiệm tại di tích lịch sử; các hình thức khác như đóng vai, kể chuyện, thi tìm hiểu chiếm tỷ lệ thấp hơn.
- **Ảnh hưởng của HĐTN đến HS**: 44,8% HS cảm nhận kiến thức lịch sử dễ nhớ hơn, hiểu sâu sắc hơn sau khi tham gia HĐTN; 28% thấy môn học hấp dẫn hơn; 19,2% phát huy được khả năng sáng tạo và liên hệ thực tế.

### Thảo luận kết quả

Kết quả khảo sát cho thấy sự mâu thuẫn giữa nhận thức đúng đắn của GV về vai trò HĐTN và mức độ tổ chức thực tế còn hạn chế, chủ yếu do khó khăn về điều kiện vật chất, thời gian và kỹ năng tổ chức. Điều này tương đồng với các nghiên cứu trong nước và quốc tế về thách thức trong việc áp dụng phương pháp dạy học tích cực.

HS có thái độ tích cực và mong muốn được tham gia nhiều hơn các hoạt động trải nghiệm, đặc biệt là các hình thức tham quan thực tế và sân khấu hóa. Điều này chứng tỏ HĐTN có tác động tích cực đến việc nâng cao hứng thú và hiệu quả học tập lịch sử.

Việc tổ chức HĐTN phù hợp với đặc điểm tâm lý, nhận thức của HS thành phố Cẩm Phả, nơi có môi trường công nghiệp và du lịch phát triển, giúp phát huy tính năng động, sáng tạo của HS. Tuy nhiên, cần khắc phục các hạn chế về nội dung chương trình, thời lượng dành cho thực hành và sự phối hợp giữa nhà trường, gia đình và xã hội.

Dữ liệu có thể được trình bày qua biểu đồ cột thể hiện tỷ lệ GV tổ chức HĐTN thường xuyên, thỉnh thoảng và chưa tổ chức; biểu đồ tròn về mức độ hứng thú của HS; bảng tổng hợp các hình thức HĐTN phổ biến và tỷ lệ HS tham gia.

## Đề xuất và khuyến nghị

- **Tăng cường đào tạo, bồi dưỡng GV**: Tổ chức các khóa tập huấn về thiết kế và tổ chức HĐTN trong DHLS, nâng cao kỹ năng sư phạm và sử dụng công nghệ thông tin, nhằm tăng tỷ lệ GV thường xuyên tổ chức HĐTN lên ít nhất 50% trong 2 năm tới. Chủ thể: Sở GD&ĐT, nhà trường.
- **Đa dạng hóa hình thức HĐTN**: Khuyến khích GV áp dụng các hình thức trải nghiệm phong phú như tham quan di tích, sân khấu tương tác, câu lạc bộ lịch sử, các cuộc thi tìm hiểu lịch sử, công tác công ích xã hội. Mục tiêu tăng sự tham gia của HS lên 80% trong các hoạt động trải nghiệm. Chủ thể: GV bộ môn, Ban giám hiệu.
- **Tăng cường phối hợp với địa phương và gia đình**: Xây dựng mối liên kết chặt chẽ giữa nhà trường, gia đình và các cơ quan địa phương để hỗ trợ về địa điểm, kinh phí, phương tiện đi lại và an toàn cho HS trong các hoạt động trải nghiệm. Thời gian thực hiện trong 1 năm. Chủ thể: Ban giám hiệu, Hội phụ huynh, chính quyền địa phương.
- **Điều chỉnh nội dung chương trình và phân bổ thời gian**: Đề xuất Bộ GD&ĐT xem xét tăng thời lượng dành cho thực hành, trải nghiệm trong chương trình lịch sử THPT, đảm bảo HS có đủ thời gian tham gia các hoạt động trải nghiệm thực tế. Chủ thể: Bộ GD&ĐT, các nhà hoạch định chính sách giáo dục.
- **Xây dựng hệ thống đánh giá đa dạng**: Áp dụng nhiều hình thức đánh giá kết quả HĐTN như báo cáo, thuyết trình, sản phẩm sáng tạo, nhằm khuyến khích HS phát huy tính tích cực, sáng tạo và tự chủ trong học tập. Chủ thể: GV bộ môn, nhà trường.

## Đối tượng nên tham khảo luận văn

- **Giáo viên lịch sử THPT**: Nắm bắt cơ sở lý luận và thực tiễn về tổ chức HĐTN, áp dụng các biện pháp đổi mới phương pháp dạy học, nâng cao hiệu quả giảng dạy và phát triển năng lực HS.
- **Cán bộ quản lý giáo dục**: Hiểu rõ thực trạng và các giải pháp tổ chức HĐTN trong DHLS để xây dựng kế hoạch, chính sách hỗ trợ, tạo điều kiện thuận lợi cho các trường THPT triển khai hiệu quả.
- **Nhà nghiên cứu giáo dục và sinh viên cao học, nghiên cứu sinh**: Tham khảo hệ thống lý luận, phương pháp nghiên cứu và kết quả thực nghiệm về HĐTN trong DHLS, làm cơ sở cho các nghiên cứu tiếp theo.
- **Phụ huynh và cộng đồng địa phương**: Hiểu vai trò của HĐTN trong phát triển phẩm chất, năng lực HS, từ đó phối hợp với nhà trường hỗ trợ các hoạt động giáo dục trải nghiệm cho con em mình.

## Câu hỏi thường gặp

1. **Hoạt động trải nghiệm trong dạy học lịch sử là gì?**  
Hoạt động trải nghiệm là các hoạt động giáo dục có tổ chức ngoài giờ học trên lớp, giúp HS tham gia thực tiễn, phát triển kỹ năng, phẩm chất và năng lực thông qua việc khám phá, nghiên cứu và vận dụng kiến thức lịch sử.

2. **Tại sao HĐTN lại quan trọng trong dạy học lịch sử?**  
HĐTN giúp HS hiểu sâu sắc hơn về kiến thức lịch sử, phát triển tư duy phản biện, sáng tạo, tăng hứng thú học tập và hình thành kỹ năng sống cần thiết, góp phần nâng cao chất lượng giáo dục lịch sử.

3. **Những khó khăn thường gặp khi tổ chức HĐTN là gì?**  
Khó khăn bao gồm hạn chế về kinh phí, địa điểm, thời gian chuẩn bị, kỹ năng tổ chức của GV, sự hợp tác của HS và sự phối hợp giữa nhà trường với gia đình, địa phương.

4. **Các hình thức tổ chức HĐTN phổ biến trong dạy học lịch sử?**  
Bao gồm tham quan di tích lịch sử, sân khấu tương tác, câu lạc bộ lịch sử, các cuộc thi tìm hiểu lịch sử, công tác công ích xã hội, trò chơi giáo dục và tổ chức sự kiện.

5. **Làm thế nào để nâng cao hiệu quả tổ chức HĐTN?**  
Cần đào tạo GV, đa dạng hóa hình thức hoạt động, tăng cường phối hợp với địa phương và gia đình, điều chỉnh chương trình học, và áp dụng hệ thống đánh giá đa dạng, phù hợp với năng lực HS.

## Kết luận

- Hoạt động trải nghiệm là phương pháp dạy học tích cực, góp phần nâng cao hiệu quả dạy học lịch sử ở trường THPT thành phố Cẩm Phả.  
- Mặc dù GV nhận thức đúng vai trò của HĐTN, nhưng tỷ lệ tổ chức thường xuyên còn thấp do nhiều khó khăn khách quan và chủ quan.  
- HS có thái độ tích cực, mong muốn được tham gia nhiều hơn các hoạt động trải nghiệm đa dạng và thực tế.  
- Đề xuất các biện pháp cụ thể nhằm nâng cao chất lượng tổ chức HĐTN, bao gồm đào tạo GV, đa dạng hóa hình thức, phối hợp địa phương và điều chỉnh chương trình.  
- Khuyến nghị các bên liên quan phối hợp chặt chẽ để triển khai hiệu quả, góp phần phát triển phẩm chất, năng lực HS và nâng cao chất lượng giáo dục lịch sử.

**Hành động tiếp theo:** Các trường THPT cần xây dựng kế hoạch triển khai các biện pháp đề xuất trong vòng 1-2 năm tới; Sở GD&ĐT và Bộ GD&ĐT cần hỗ trợ về chính sách và nguồn lực; GV cần chủ động đổi mới phương pháp dạy học, tích cực tổ chức HĐTN.  

**Hãy bắt đầu thay đổi từ hôm nay để tạo nên môi trường học tập lịch sử sinh động, hấp dẫn và hiệu quả cho thế hệ trẻ!**