Tổng quan nghiên cứu

Trong bối cảnh Việt Nam gia nhập Tổ chức Thương mại Thế giới (WTO) và Diễn đàn Hợp tác Kinh tế châu Á - Thái Bình Dương (APEC), nhu cầu về nguồn lao động chất lượng cao ngày càng trở nên cấp thiết để cạnh tranh trên thị trường quốc tế. Theo ước tính, tỉnh Bình Dương cần cung cấp khoảng 40.000 lao động kỹ thuật hàng năm cho hơn 28 khu công nghiệp và cụm công nghiệp. Tuy nhiên, thực trạng tổ chức dạy học mô đun thực tập tốt nghiệp tại Trường Cao đẳng nghề Việt Nam – Singapore chưa được quan tâm đúng mức, thiếu cơ chế phối hợp hiệu quả giữa nhà trường và doanh nghiệp trong công tác đào tạo và đánh giá kết quả học tập của học sinh tại doanh nghiệp.

Mục tiêu nghiên cứu nhằm xây dựng quy trình tổ chức dạy học mô đun thực tập tốt nghiệp trình độ trung cấp nghề theo định hướng gắn nhà trường với doanh nghiệp, giúp học sinh lĩnh hội kỹ năng nghề thành thục, nâng cao hiệu quả dạy học mô đun thực tập tốt nghiệp tại trường. Nghiên cứu tập trung khảo sát thực trạng và kiểm nghiệm kết quả đối với học sinh hệ trung cấp nghề thuộc khoa Cơ khí chế tạo và khoa Điện tự động hóa tại trường trong năm học 2016-2017. Kết quả nghiên cứu có ý nghĩa thiết thực trong việc nâng cao chất lượng đào tạo nghề, đáp ứng nhu cầu thị trường lao động ngày càng khắt khe trong giai đoạn hội nhập quốc tế.

Cơ sở lý thuyết và phương pháp nghiên cứu

Khung lý thuyết áp dụng

Nghiên cứu vận dụng các mô hình đào tạo nghề gắn kết nhà trường với doanh nghiệp trên thế giới như mô hình đào tạo nghề kép của Đức, mô hình đào tạo luân phiên của Pháp và mô hình đào tạo nghề của Na Uy. Các mô hình này đều nhấn mạnh sự phối hợp chặt chẽ giữa nhà trường và doanh nghiệp nhằm nâng cao chất lượng đào tạo, giúp học sinh tiếp cận thực tế sản xuất và đáp ứng yêu cầu thị trường lao động.

Ngoài ra, nghiên cứu áp dụng các phương pháp dạy học hiện đại như dạy học theo dự án, dạy học theo tiếp cận linh hoạt và dạy học trải nghiệm. Dạy học theo dự án giúp người học tích cực tham gia vào quá trình học tập, kết hợp lý thuyết và thực hành để tạo ra sản phẩm cụ thể. Dạy học linh hoạt cho phép điều chỉnh phương pháp phù hợp với năng lực và nhu cầu học tập của từng học sinh. Dạy học trải nghiệm dựa trên mô hình học tập của David Kolb, nhấn mạnh việc học qua trải nghiệm thực tế, phản ánh và áp dụng kiến thức vào công việc.

Các khái niệm chuyên ngành được sử dụng gồm: tổ chức dạy học, thực tập tốt nghiệp, mô đun thực tập tốt nghiệp, dạy học theo định hướng gắn nhà trường với doanh nghiệp, kiểm tra đánh giá theo tiêu chí năng lực.

Phương pháp nghiên cứu

Nghiên cứu sử dụng phương pháp tổng hợp tài liệu, phân tích các văn bản pháp luật như Luật Dạy nghề 2013, các nghị quyết của Chính phủ và các tài liệu nghiên cứu trong và ngoài nước về đào tạo nghề gắn kết nhà trường với doanh nghiệp.

Phương pháp khảo sát thực tiễn được thực hiện qua bảng hỏi và phỏng vấn với các đối tượng: giáo viên, cán bộ quản lý nhà trường, cán bộ kỹ thuật doanh nghiệp, học sinh thực tập và cựu học sinh đang làm việc tại doanh nghiệp. Tổng số phiếu khảo sát thu về gồm 92 phiếu học sinh, 28 phiếu giáo viên và cán bộ quản lý, 12 phiếu cán bộ kỹ thuật doanh nghiệp.

Phương pháp chuyên gia được áp dụng để lấy ý kiến đánh giá tính khả thi và hiệu quả của quy trình tổ chức dạy học mô đun thực tập tốt nghiệp theo định hướng gắn nhà trường với doanh nghiệp.

Phương pháp thống kê toán học và phân tích dữ liệu bằng phần mềm Excel được sử dụng để xử lý số liệu khảo sát, kiểm nghiệm giả thuyết và so sánh kết quả học tập giữa nhóm thực nghiệm và đối chứng.

Kết quả nghiên cứu và thảo luận

Những phát hiện chính

  1. Vai trò và mức độ cần thiết của mô đun thực tập tốt nghiệp (TTTN):

    • 92% học sinh và 85,7% giáo viên, cán bộ quản lý đồng ý mô đun TTTN rất cần thiết trong chương trình đào tạo nghề.
    • 65,2% học sinh hoàn toàn đồng ý mô đun TTTN là điều kiện quan trọng để rèn luyện kỹ năng nghề và tác phong làm việc.
    • Cán bộ kỹ thuật doanh nghiệp cũng đánh giá cao vai trò của mô đun TTTN với tỷ lệ đồng ý và hoàn toàn đồng ý chiếm trên 80%.

  2. Mối liên kết giữa nhà trường và doanh nghiệp:

    • 67,9% giáo viên cho rằng doanh nghiệp tư vấn nghề nghiệp cho học sinh trong thời gian học tại trường nhưng mang tính thời vụ.
    • 60,7% học sinh cho biết được tham quan doanh nghiệp và tiếp cận thiết bị mới thỉnh thoảng hoặc thường xuyên.
    • Việc cán bộ kỹ thuật doanh nghiệp tham gia giảng dạy tại trường và giáo viên đến doanh nghiệp hướng dẫn học sinh chưa được thực hiện hiệu quả, tỷ lệ thấp dưới 20%.
    • Hợp tác đánh giá năng lực học sinh tại doanh nghiệp còn hạn chế, chưa có tiêu chí đánh giá cụ thể.

  3. Hoạt động học tập của học sinh tại doanh nghiệp:

    • 60,9% học sinh thường xuyên làm theo hướng dẫn cán bộ kỹ thuật nhưng chỉ 34,8% được vận dụng lý thuyết đã học để thực hiện công việc có kế hoạch và mục tiêu cụ thể.
    • 56,5% học sinh tích cực đặt câu hỏi với cán bộ hướng dẫn, 62% làm việc nhóm để giải quyết công việc.
    • Cán bộ kỹ thuật doanh nghiệp nhận định học sinh chủ yếu làm theo mẫu, chưa có nhiều cơ hội vận dụng sáng tạo kiến thức.

  4. Hình thức kiểm tra đánh giá học sinh tại doanh nghiệp:

    • Hình thức kiểm tra sản phẩm thực hành chiếm 40,2% mức độ thường xuyên theo học sinh.
    • Đánh giá qua báo cáo, thuyết trình chưa được thực hiện đầy đủ, chỉ 33,7% học sinh cho biết thường xuyên được đánh giá theo hình thức này.
    • Cán bộ kỹ thuật cho biết chưa có tiêu chí đánh giá năng lực học sinh cụ thể, chủ yếu đánh giá sản phẩm cuối cùng.

  5. Kiểm nghiệm thực nghiệm sư phạm:

    • Kết quả học tập của lớp thực nghiệm áp dụng quy trình dạy học mô đun TTTN gắn nhà trường với doanh nghiệp cao hơn lớp đối chứng với điểm trung bình ví dụ “Tiện ren tam giác” lần lượt là 6,34 và 5,42; ví dụ “Lắp đặt hệ thống điện chiếu sáng” lần lượt là 6,42 và 5,46.
    • Thái độ học tập tích cực hơn, học sinh phấn khởi, hào hứng và chủ động hơn trong lớp thực nghiệm so với lớp đối chứng.
    • Kiểm định thống kê cho thấy sự khác biệt điểm trung bình giữa hai nhóm có ý nghĩa với mức ý nghĩa 0,05.

Thảo luận kết quả

Kết quả nghiên cứu cho thấy việc tổ chức dạy học mô đun thực tập tốt nghiệp theo định hướng gắn nhà trường với doanh nghiệp tại Trường Cao đẳng nghề Việt Nam – Singapore là cần thiết và có tác động tích cực đến chất lượng đào tạo nghề. Mối liên kết giữa nhà trường và doanh nghiệp tuy đã có nhưng còn mang tính thời vụ, chưa bền vững và thiếu cơ chế phối hợp chặt chẽ, đặc biệt trong công tác giảng dạy và đánh giá học sinh tại doanh nghiệp.

Việc áp dụng các phương pháp dạy học dự án, dạy học linh hoạt và dạy học trải nghiệm giúp học sinh phát huy tính tích cực, chủ động, sáng tạo trong quá trình thực tập, từ đó nâng cao kỹ năng nghề và thái độ làm việc. Kết quả thực nghiệm sư phạm khẳng định giả thuyết nghiên cứu, phù hợp với các nghiên cứu quốc tế về mô hình đào tạo nghề kép và đào tạo luân phiên.

Tuy nhiên, việc kiểm tra đánh giá học sinh tại doanh nghiệp còn nhiều hạn chế do thiếu tiêu chí đánh giá cụ thể và sự phối hợp giữa nhà trường và doanh nghiệp chưa chặt chẽ. Điều này ảnh hưởng đến việc phản hồi và điều chỉnh kịp thời trong quá trình dạy học.

Dữ liệu có thể được trình bày qua các biểu đồ tần suất điểm học tập, biểu đồ nhận định của các nhóm đối tượng khảo sát về vai trò mô đun TTTN, mức độ liên kết nhà trường - doanh nghiệp, hoạt động học tập và hình thức kiểm tra đánh giá tại doanh nghiệp để minh họa trực quan các phát hiện.

Đề xuất và khuyến nghị

  1. Tăng cường hợp tác giữa nhà trường và doanh nghiệp:

    • Thiết lập cơ chế phối hợp chính thức, ký kết hợp đồng đào tạo, trao đổi thông tin thường xuyên về nhu cầu nhân lực và chương trình đào tạo.
    • Thời gian thực hiện: ngay trong năm học tiếp theo.
    • Chủ thể thực hiện: Ban giám hiệu trường, phòng đào tạo và các doanh nghiệp đối tác.

  2. Đào tạo nâng cao năng lực sư phạm cho cán bộ kỹ thuật doanh nghiệp và giáo viên:

    • Tổ chức các khóa bồi dưỡng kỹ năng giảng dạy, hướng dẫn thực hành và đánh giá học sinh tại doanh nghiệp.
    • Thời gian: 6 tháng đầu năm học.
    • Chủ thể: Nhà trường phối hợp với các trung tâm đào tạo sư phạm kỹ thuật.

  3. Xây dựng và hoàn thiện tiêu chí, biểu mẫu đánh giá năng lực học sinh tại doanh nghiệp:

    • Phát triển bộ tiêu chí đánh giá kiến thức, kỹ năng và thái độ phù hợp với từng ngành nghề và điều kiện doanh nghiệp.
    • Thời gian: 3 tháng.
    • Chủ thể: Hội đồng khoa học nhà trường, cán bộ kỹ thuật doanh nghiệp.

  4. Áp dụng linh hoạt các phương pháp dạy học hiện đại:

    • Khuyến khích giáo viên và cán bộ kỹ thuật vận dụng dạy học theo dự án, dạy học trải nghiệm và tiếp cận linh hoạt để nâng cao hiệu quả học tập.
    • Thời gian: liên tục trong các khóa học.
    • Chủ thể: Giáo viên, cán bộ kỹ thuật, học sinh.

  5. Tăng cường kiểm tra, đánh giá thường xuyên và đa dạng:

    • Kết hợp kiểm tra sản phẩm thực hành, báo cáo, thuyết trình và đánh giá chéo giữa các nhóm học sinh để nâng cao tính khách quan và hiệu quả.
    • Thời gian: xuyên suốt mô đun thực tập tốt nghiệp.
    • Chủ thể: Giáo viên hướng dẫn, cán bộ kỹ thuật doanh nghiệp.

Đối tượng nên tham khảo luận văn

  1. Giáo viên và cán bộ quản lý các trường nghề:

    • Hỗ trợ xây dựng chương trình đào tạo gắn kết thực tiễn, nâng cao hiệu quả dạy học mô đun thực tập tốt nghiệp.
    • Áp dụng các phương pháp dạy học hiện đại và tiêu chí đánh giá năng lực học sinh.

  2. Cán bộ kỹ thuật và quản lý doanh nghiệp:

    • Tham khảo để phối hợp hiệu quả với nhà trường trong công tác đào tạo, hướng dẫn và đánh giá học sinh thực tập.
    • Nâng cao năng lực sư phạm và kỹ năng quản lý đào tạo tại doanh nghiệp.

  3. Nhà hoạch định chính sách giáo dục nghề nghiệp:

    • Cung cấp cơ sở khoa học để xây dựng chính sách thúc đẩy liên kết đào tạo giữa nhà trường và doanh nghiệp.
    • Đề xuất các cơ chế hỗ trợ, khuyến khích hợp tác đào tạo nghề.

  4. Học sinh, sinh viên ngành kỹ thuật và đào tạo nghề:

    • Hiểu rõ vai trò và lợi ích của mô đun thực tập tốt nghiệp trong quá trình học tập và phát triển nghề nghiệp.
    • Nắm bắt phương pháp học tập tích cực, chủ động và sáng tạo trong thực tế sản xuất.

Câu hỏi thường gặp

  1. Tại sao mô đun thực tập tốt nghiệp lại quan trọng trong đào tạo nghề?
    Mô đun thực tập tốt nghiệp giúp học sinh vận dụng kiến thức lý thuyết vào thực tế, rèn luyện kỹ năng nghề và tác phong làm việc, từ đó nâng cao khả năng thích nghi với môi trường lao động thực tế.

  2. Mối liên kết giữa nhà trường và doanh nghiệp hiện nay gặp những khó khăn gì?
    Khó khăn chính là thiếu cơ chế phối hợp chặt chẽ, sự tham gia của cán bộ kỹ thuật doanh nghiệp trong giảng dạy còn hạn chế, và chưa có tiêu chí đánh giá năng lực học sinh cụ thể tại doanh nghiệp.

  3. Phương pháp dạy học nào được áp dụng hiệu quả trong mô đun thực tập tốt nghiệp?
    Dạy học theo dự án, dạy học linh hoạt và dạy học trải nghiệm được áp dụng hiệu quả, giúp học sinh phát huy tính tích cực, chủ động và sáng tạo trong quá trình thực tập.

  4. Làm thế nào để đánh giá năng lực học sinh trong thời gian thực tập tại doanh nghiệp?
    Đánh giá kết hợp giữa kiểm tra sản phẩm thực hành, báo cáo, thuyết trình, đánh giá kỹ năng làm việc nhóm và thái độ làm việc theo tiêu chí cụ thể được xây dựng phù hợp với ngành nghề và điều kiện doanh nghiệp.

  5. Kết quả thực nghiệm sư phạm cho thấy gì về hiệu quả của mô hình đào tạo gắn nhà trường với doanh nghiệp?
    Kết quả cho thấy học sinh lớp thực nghiệm có điểm học tập và thái độ tích cực hơn so với lớp đối chứng, chứng minh mô hình đào tạo gắn kết này nâng cao hiệu quả dạy học mô đun thực tập tốt nghiệp.

Kết luận

  • Hệ thống hóa cơ sở lý luận và các mô hình đào tạo nghề gắn nhà trường với doanh nghiệp trên thế giới và Việt Nam làm nền tảng cho nghiên cứu.
  • Khảo sát thực trạng tại Trường Cao đẳng nghề Việt Nam – Singapore cho thấy mối liên kết giữa nhà trường và doanh nghiệp còn nhiều hạn chế, đặc biệt trong công tác giảng dạy và đánh giá học sinh tại doanh nghiệp.
  • Xây dựng quy trình tổ chức dạy học mô đun thực tập tốt nghiệp theo định hướng gắn nhà trường với doanh nghiệp, kết hợp các phương pháp dạy học dự án, linh hoạt và trải nghiệm.
  • Kiểm nghiệm thực nghiệm sư phạm chứng minh mô hình đào tạo này nâng cao hiệu quả học tập và thái độ học sinh.
  • Đề xuất các giải pháp tăng cường hợp tác, nâng cao năng lực giảng dạy, xây dựng tiêu chí đánh giá và áp dụng phương pháp dạy học hiện đại để nâng cao chất lượng đào tạo nghề.

Hành động tiếp theo: Các cơ sở đào tạo nghề và doanh nghiệp cần phối hợp triển khai quy trình đề xuất, đồng thời tiếp tục nghiên cứu hoàn thiện mô hình đào tạo gắn kết để đáp ứng nhu cầu phát triển nguồn nhân lực chất lượng cao trong thời kỳ hội nhập.