## Tổng quan nghiên cứu

Trong bối cảnh đổi mới giáo dục phổ thông tại Việt Nam, việc nâng cao chất lượng dạy học môn Sinh học nói chung và chủ đề “Sinh trưởng và phát triển ở động vật” nói riêng là một yêu cầu cấp thiết. Tại trường THPT Ngân Sơn, tỉnh Bắc Kạn, nơi có đặc điểm vùng dân tộc thiểu số, vùng sâu vùng xa với điều kiện học tập còn nhiều khó khăn, việc đổi mới phương pháp dạy học truyền thống chưa đáp ứng được nhu cầu phát triển năng lực học sinh. Luận văn tập trung nghiên cứu tổ chức dạy học theo chủ đề “Sinh trưởng và phát triển ở động vật” nhằm phát huy tính tích cực, sáng tạo và năng lực vận dụng kiến thức của học sinh.

Mục tiêu nghiên cứu là xây dựng và tổ chức dạy học chủ đề này cho học sinh lớp 11 tại trường THPT Ngân Sơn trong giai đoạn từ tháng 5/2018 đến tháng 8/2019. Nghiên cứu nhằm phát triển kỹ năng tìm hiểu tri thức khoa học, nâng cao hiệu quả học tập và phát triển năng lực giải quyết vấn đề thực tiễn cho học sinh. Phạm vi nghiên cứu tập trung vào quá trình dạy học Sinh học lớp 11 tại trường THPT Ngân Sơn, tỉnh Bắc Kạn.

Ý nghĩa của nghiên cứu được thể hiện qua việc góp phần đổi mới phương pháp dạy học Sinh học theo hướng tích hợp, phát triển năng lực học sinh, đồng thời cung cấp cơ sở khoa học và thực tiễn cho việc áp dụng dạy học theo chủ đề trong các trường phổ thông vùng khó khăn.

## Cơ sở lý thuyết và phương pháp nghiên cứu

### Khung lý thuyết áp dụng

- **Lý thuyết dạy học theo chủ đề:** Mô hình dạy học tích hợp, lấy học sinh làm trung tâm, chú trọng phát triển năng lực tự học, tư duy phản biện và giải quyết vấn đề. Chủ đề học tập được thiết kế dựa trên sự liên kết kiến thức giữa các lĩnh vực, giúp học sinh hiểu sâu sắc và vận dụng kiến thức vào thực tiễn.

- **Mô hình phát triển năng lực học sinh:** Tập trung vào phát triển các năng lực nhận thức, kỹ năng tiến trình khoa học như quan sát, thu thập, xử lý thông tin, suy luận và vận dụng kiến thức.

- **Khái niệm sinh trưởng và phát triển ở động vật:** Sinh trưởng là sự tăng kích thước, khối lượng cơ thể; phát triển là quá trình biến đổi về hình thái, cấu tạo và chức năng sinh lý, bao gồm phát triển qua biến thái và không qua biến thái.

- **Các khái niệm chính:** Dạy học tích hợp, năng lực tự học, biến thái động vật, kỹ năng giải quyết vấn đề, phương pháp dạy học dự án và giải quyết vấn đề.

### Phương pháp nghiên cứu

- **Nguồn dữ liệu:**  
  - Tài liệu lý thuyết từ các văn bản pháp luật, chương trình giáo dục phổ thông, sách giáo khoa Sinh học lớp 11.  
  - Dữ liệu thực nghiệm thu thập từ khảo sát ý kiến giáo viên và học sinh tại trường THPT Ngân Sơn.  
  - Kết quả thực nghiệm sư phạm tổ chức dạy học theo chủ đề.

- **Phương pháp phân tích:**  
  - Phân tích định tính qua phỏng vấn, quan sát lớp học, thu thập ý kiến chuyên gia.  
  - Phân tích định lượng sử dụng thống kê mô tả, so sánh kết quả học tập giữa lớp thực nghiệm và lớp đối chứng, sử dụng phần mềm thống kê M.

- **Timeline nghiên cứu:**  
  - Tháng 5/2018 - Tháng 8/2019: Thiết kế chủ đề, xây dựng kế hoạch dạy học, thực nghiệm sư phạm, thu thập và phân tích dữ liệu.

## Kết quả nghiên cứu và thảo luận

### Những phát hiện chính

- **Phương pháp dạy học hiện tại:** 80% giáo viên chủ yếu sử dụng phương pháp diễn giảng - minh họa, 76% ít vận dụng phương pháp phát hiện và giải quyết vấn đề, chỉ 20% đôi khi áp dụng dạy học theo chủ đề. Điều này cho thấy phương pháp dạy học tích cực chưa được phổ biến rộng rãi.

- **Hình thức tổ chức dạy học theo chủ đề:** 66,67% giáo viên tổ chức dạy học theo chủ đề trong nội bộ môn học, 16,67% áp dụng chủ đề đa môn và liên môn, chưa có hình thức chủ đề xuyên môn được sử dụng.

- **Ý nghĩa và vai trò của dạy học theo chủ đề:** 91,67% giáo viên đánh giá dạy học theo chủ đề giúp rèn luyện thái độ học tập tích cực cho học sinh, 83,33% cho rằng giúp phát triển kỹ năng suy luận logic, 66,67% nhận thấy tăng cường tính thực tiễn của bài giảng.

- **Khó khăn khi tổ chức dạy học theo chủ đề:** 66,67% giáo viên cho biết mất nhiều thời gian đầu tư và xây dựng chủ đề, 58,33% gặp khó khăn trong chọn lọc nội dung phù hợp, 50% khó xây dựng nội dung cốt lõi, 41,67% thiếu nguồn tư liệu tham khảo.

- **Kết quả học tập:** Qua thực nghiệm, học sinh lớp thực nghiệm có sự tiến bộ rõ rệt về kỹ năng tìm hiểu tri thức khoa học và kết quả kiểm tra tổng hợp so với lớp đối chứng, với mức tăng khoảng 15-20% điểm trung bình.

### Thảo luận kết quả

Kết quả khảo sát và thực nghiệm cho thấy việc áp dụng dạy học theo chủ đề “Sinh trưởng và phát triển ở động vật” tại trường THPT Ngân Sơn góp phần nâng cao hiệu quả học tập và phát triển năng lực học sinh. Nguyên nhân chính của khó khăn là do giáo viên còn hạn chế về kỹ năng xây dựng và tổ chức dạy học theo chủ đề, thiếu tài liệu hỗ trợ và thời gian chuẩn bị.

So với phương pháp truyền thống, dạy học theo chủ đề giúp học sinh phát triển tư duy bậc cao, kỹ năng giải quyết vấn đề và thái độ học tập tích cực hơn. Kết quả này phù hợp với các nghiên cứu giáo dục hiện đại về hiệu quả của dạy học tích hợp và dự án.

Việc tổ chức dạy học theo chủ đề cần được hỗ trợ bằng tài liệu, công cụ đánh giá và đào tạo giáo viên để khắc phục các khó khăn hiện tại. Dữ liệu có thể được trình bày qua biểu đồ so sánh điểm số giữa lớp thực nghiệm và đối chứng, bảng phân tích tỷ lệ giáo viên sử dụng các phương pháp dạy học tích cực.

## Đề xuất và khuyến nghị

- **Xây dựng tài liệu hỗ trợ dạy học theo chủ đề:** Phát triển bộ câu hỏi định hướng, tài liệu tham khảo và công cụ đánh giá phù hợp với chủ đề “Sinh trưởng và phát triển ở động vật” nhằm giúp giáo viên và học sinh dễ dàng tiếp cận và thực hiện. (Thời gian: 6 tháng, chủ thể: Sở GD&ĐT, trường THPT)

- **Tổ chức tập huấn nâng cao năng lực giáo viên:** Đào tạo kỹ năng thiết kế và tổ chức dạy học theo chủ đề, phương pháp dạy học tích cực, sử dụng công nghệ thông tin hỗ trợ giảng dạy. (Thời gian: 3 tháng, chủ thể: Trung tâm bồi dưỡng giáo viên)

- **Áp dụng công nghệ thông tin trong dạy học:** Khuyến khích sử dụng phần mềm mô phỏng, video, website hỗ trợ học tập để tăng tính trực quan và hứng thú học sinh. (Thời gian: liên tục, chủ thể: giáo viên, nhà trường)

- **Tăng cường đánh giá quá trình và kết quả học tập:** Kết hợp đánh giá thường xuyên qua phiếu học tập, thảo luận nhóm và bài kiểm tra nhỏ để theo dõi tiến độ và hiệu quả học tập của học sinh. (Thời gian: trong suốt quá trình học, chủ thể: giáo viên)

- **Khuyến khích hoạt động ngoại khóa và thực hành:** Tổ chức các hoạt động trải nghiệm, ngoại khóa liên quan đến chủ đề để học sinh vận dụng kiến thức vào thực tế, phát triển kỹ năng mềm. (Thời gian: hàng năm, chủ thể: nhà trường, giáo viên)

## Đối tượng nên tham khảo luận văn

- **Giáo viên bộ môn Sinh học:** Nắm bắt phương pháp dạy học theo chủ đề, áp dụng vào giảng dạy để nâng cao hiệu quả và phát triển năng lực học sinh.

- **Nhà quản lý giáo dục:** Hiểu rõ thực trạng và giải pháp đổi mới phương pháp dạy học, từ đó xây dựng chính sách hỗ trợ và phát triển giáo dục địa phương.

- **Sinh viên, nghiên cứu sinh ngành Sư phạm Sinh học:** Tham khảo mô hình tổ chức dạy học tích hợp, phương pháp nghiên cứu và thực nghiệm sư phạm trong giáo dục phổ thông.

- **Các nhà nghiên cứu giáo dục:** Có cơ sở lý luận và thực tiễn để phát triển các nghiên cứu tiếp theo về đổi mới phương pháp dạy học và phát triển năng lực học sinh.

## Câu hỏi thường gặp

1. **Dạy học theo chủ đề là gì?**  
Dạy học theo chủ đề là phương pháp tích hợp kiến thức từ nhiều lĩnh vực, tập trung vào học sinh, giúp phát triển năng lực tự học, tư duy và giải quyết vấn đề thông qua các chủ đề học tập có tính thực tiễn.

2. **Lợi ích của dạy học theo chủ đề trong môn Sinh học là gì?**  
Phương pháp này giúp học sinh hiểu sâu sắc kiến thức, phát triển kỹ năng tư duy bậc cao, kỹ năng thực hành và thái độ học tập tích cực, đồng thời tăng tính liên môn và ứng dụng thực tế.

3. **Khó khăn khi áp dụng dạy học theo chủ đề là gì?**  
Khó khăn chính gồm mất nhiều thời gian chuẩn bị, thiếu tài liệu hỗ trợ, giáo viên chưa quen với phương pháp mới, và điều kiện cơ sở vật chất hạn chế.

4. **Làm thế nào để đánh giá hiệu quả dạy học theo chủ đề?**  
Kết hợp đánh giá quá trình qua phiếu học tập, thảo luận nhóm và đánh giá kết quả qua các bài kiểm tra nhỏ và tổng hợp cuối chủ đề, đồng thời thu thập phản hồi từ học sinh và giáo viên.

5. **Vai trò của giáo viên trong dạy học theo chủ đề?**  
Giáo viên là người tổ chức, hướng dẫn, tạo điều kiện cho học sinh tự tìm hiểu, hợp tác và phát triển năng lực, không chỉ truyền đạt kiến thức mà còn hỗ trợ học sinh phát triển toàn diện.

## Kết luận

- Dạy học theo chủ đề “Sinh trưởng và phát triển ở động vật” là giải pháp đổi mới phương pháp dạy học phù hợp với yêu cầu phát triển năng lực học sinh tại trường THPT Ngân Sơn, tỉnh Bắc Kạn.  
- Nghiên cứu đã xây dựng được bộ câu hỏi định hướng, kế hoạch tổ chức dạy học và công cụ đánh giá phù hợp với đặc điểm học sinh vùng miền núi.  
- Thực nghiệm sư phạm cho thấy phương pháp này nâng cao hiệu quả học tập, phát triển kỹ năng tư duy và thái độ tích cực của học sinh.  
- Khó khăn chủ yếu là do hạn chế về nguồn lực, kỹ năng giáo viên và điều kiện cơ sở vật chất, cần có sự hỗ trợ đồng bộ từ các cấp quản lý.  
- Đề nghị triển khai tập huấn giáo viên, phát triển tài liệu hỗ trợ và ứng dụng công nghệ thông tin để nâng cao chất lượng dạy học theo chủ đề trong thời gian tới.

**Hành động tiếp theo:** Các trường phổ thông nên áp dụng mô hình dạy học theo chủ đề, đồng thời các cơ quan quản lý giáo dục cần hỗ trợ đào tạo và cung cấp nguồn lực phù hợp để nâng cao chất lượng giáo dục toàn diện.