## Tổng quan nghiên cứu

Trong bối cảnh đổi mới căn bản, toàn diện giáo dục phổ thông tại Việt Nam, việc áp dụng các phương pháp dạy học hiện đại nhằm phát triển năng lực học sinh trở thành yêu cầu cấp thiết. Theo chương trình giáo dục phổ thông tổng thể 2018, hoạt động trải nghiệm (HĐTN) được xác định là một hoạt động giáo dục bắt buộc xuyên suốt từ lớp 1 đến lớp 12, nhằm giúp học sinh vận dụng kiến thức vào thực tiễn, phát triển phẩm chất và năng lực toàn diện. Tuy nhiên, khảo sát thực trạng tại các trường THPT tỉnh Bắc Kạn cho thấy việc tổ chức HĐTN trong dạy học môn Sinh học, đặc biệt là phần “Sinh học cơ thể thực vật” còn hạn chế, với 87,5% giáo viên chưa áp dụng phương pháp dạy học dự án và giải quyết vấn đề, và 52% học sinh chưa có nhiều cơ hội vận dụng kiến thức vào thực tiễn.

Luận văn tập trung nghiên cứu thiết kế và tổ chức các hoạt động trải nghiệm trong dạy học chủ đề “Chuyển hóa vật chất và năng lượng ở thực vật” cho học sinh lớp 11 trường THPT Chuyên Bắc Kạn, tỉnh Bắc Kạn, trong năm học 2018-2019. Mục tiêu nhằm nâng cao kết quả học tập và phát triển năng lực vận dụng kiến thức vào thực tiễn trồng trọt, góp phần đổi mới phương pháp dạy học sinh học theo hướng phát triển năng lực. Nghiên cứu có ý nghĩa thiết thực trong việc gắn kết kiến thức lý thuyết với thực tiễn địa phương, đồng thời định hướng nghề nghiệp cho học sinh vùng miền núi.

## Cơ sở lý thuyết và phương pháp nghiên cứu

### Khung lý thuyết áp dụng

- **Lý thuyết học trải nghiệm (Experiential Learning):** Dựa trên quan điểm của John Dewey và David Kolb, học tập là quá trình tạo ra tri thức mới thông qua trải nghiệm thực tế, phản ánh và vận dụng kiến thức vào giải quyết vấn đề thực tiễn.
- **Mô hình tổ chức hoạt động trải nghiệm:** Quy trình tổ chức HĐTN gồm các bước phân tích nội dung, xác định nhu cầu, lập kế hoạch, tổ chức thực hiện, đánh giá và điều chỉnh nhằm phát triển năng lực vận dụng kiến thức.
- **Khái niệm năng lực vận dụng kiến thức vào thực tiễn:** Theo chương trình giáo dục phổ thông 2018, năng lực này là khả năng sử dụng kiến thức, kỹ năng và thái độ đã học để giải thích, đánh giá hiện tượng và đề xuất giải pháp phù hợp trong các tình huống thực tiễn đa dạng.
- **Các biểu hiện năng lực vận dụng kiến thức:** Bao gồm nhận biết vấn đề thực tiễn, giải thích hiện tượng, đề xuất và thực hiện giải pháp bảo vệ sức khỏe, môi trường và phát triển bền vững.

### Phương pháp nghiên cứu

- **Nguồn dữ liệu:** Thu thập từ khảo sát 65 giáo viên dạy môn Sinh học tại các trường THPT tỉnh Bắc Kạn, phiếu điều tra học sinh, tài liệu sách giáo khoa Sinh học 11, các văn bản pháp luật về đổi mới giáo dục, và ý kiến chuyên gia.
- **Phương pháp phân tích:** Sử dụng phương pháp điều tra sư phạm, phân tích thống kê mô tả và phân tích phương sai để đánh giá kết quả thực nghiệm sư phạm.
- **Thực nghiệm sư phạm:** Thực hiện tại trường THPT Chuyên Bắc Kạn với lớp thực nghiệm và lớp đối chứng, tiến hành tổ chức các hoạt động trải nghiệm tại vườn quýt xã Quang Thuận, huyện Bạch Thông, tỉnh Bắc Kạn.
- **Timeline nghiên cứu:** Tháng 10 đến tháng 12 năm 2018, bao gồm giai đoạn dạy học lý thuyết, tổ chức hoạt động trải nghiệm thực tế và tổ chức cuộc thi sáng tạo khoa học kỹ thuật.

## Kết quả nghiên cứu và thảo luận

### Những phát hiện chính

1. **Thực trạng áp dụng phương pháp dạy học tích cực:** 76% giáo viên thường xuyên sử dụng phương pháp thuyết trình và hỏi đáp, trong khi chỉ 12,5% áp dụng dạy học dự án và giải quyết vấn đề, 87,5% chưa từng áp dụng.
2. **Ảnh hưởng của HĐTN đến kết quả học tập:** Qua kiểm tra 15 phút và kiểm tra một tiết, lớp thực nghiệm có điểm trung bình cao hơn lớp đối chứng khoảng 15-20%, với sự tiến bộ rõ rệt sau khi tổ chức HĐTN.
3. **Phát triển năng lực vận dụng kiến thức:** Học sinh tham gia HĐTN tại vườn quýt thể hiện sự tăng trưởng về năng lực giải quyết vấn đề thực tiễn, với 69,2% giáo viên đánh giá tích cực về sự phù hợp và hiệu quả của phương pháp này.
4. **Sản phẩm sáng tạo của học sinh:** Học sinh thiết kế thành công dụng cụ kéo cắt quả quýt phù hợp với địa hình đồi dốc, góp phần giảm thiểu tổn thương cây và tăng năng suất thu hoạch.

### Thảo luận kết quả

Kết quả nghiên cứu cho thấy việc tổ chức hoạt động trải nghiệm trong dạy học “Sinh học cơ thể thực vật” giúp học sinh không chỉ nắm vững kiến thức lý thuyết mà còn phát triển năng lực vận dụng kiến thức vào thực tiễn trồng trọt. Sự khác biệt điểm số giữa lớp thực nghiệm và lớp đối chứng minh chứng cho hiệu quả tích cực của HĐTN. Các hoạt động trải nghiệm tại vườn quýt tạo điều kiện cho học sinh quan sát trực tiếp, phát hiện vấn đề và đề xuất giải pháp sáng tạo, phù hợp với đặc điểm địa phương. So với các nghiên cứu trước đây về HĐTN trong dạy học các môn khác, nghiên cứu này bổ sung mô hình tổ chức HĐTN gắn với đặc thù sinh học thực vật và điều kiện thực tế vùng miền núi, góp phần nâng cao chất lượng giáo dục và định hướng nghề nghiệp cho học sinh.

Dữ liệu có thể được trình bày qua biểu đồ so sánh điểm kiểm tra giữa lớp thực nghiệm và đối chứng, bảng phân phối tần suất năng lực vận dụng kiến thức trước và sau thực nghiệm, cũng như hình ảnh minh họa sản phẩm sáng tạo của học sinh.

## Đề xuất và khuyến nghị

1. **Triển khai rộng rãi mô hình HĐTN trong dạy học Sinh học:** Động viên các trường THPT trên địa bàn tỉnh Bắc Kạn áp dụng quy trình tổ chức HĐTN đã thiết kế, nhằm nâng cao năng lực vận dụng kiến thức của học sinh. Thời gian thực hiện: từ năm học tiếp theo.
2. **Tổ chức tập huấn chuyên sâu cho giáo viên:** Nâng cao năng lực chuyên môn và kỹ năng tổ chức HĐTN cho giáo viên Sinh học, giúp họ tự tin áp dụng phương pháp dạy học tích cực. Chủ thể thực hiện: Sở Giáo dục và Đào tạo Bắc Kạn, trong vòng 6 tháng.
3. **Phát triển cơ sở vật chất và điều kiện thực hành:** Đầu tư trang thiết bị, tạo điều kiện cho học sinh tham gia các hoạt động trải nghiệm thực tế tại các vườn cây trồng đặc sản địa phương. Chủ thể thực hiện: Ban giám hiệu các trường THPT, trong 1 năm.
4. **Khuyến khích học sinh tham gia các cuộc thi sáng tạo khoa học kỹ thuật:** Tạo sân chơi để học sinh vận dụng kiến thức liên môn giải quyết các vấn đề thực tiễn, phát huy năng lực sáng tạo. Chủ thể thực hiện: Nhà trường và các tổ chức giáo dục, định kỳ hàng năm.
5. **Xây dựng tài liệu hướng dẫn tổ chức HĐTN:** Soạn thảo và phổ biến tài liệu hướng dẫn chi tiết quy trình tổ chức HĐTN trong dạy học Sinh học cơ thể thực vật, phù hợp với điều kiện địa phương. Thời gian: 6 tháng.

## Đối tượng nên tham khảo luận văn

- **Giáo viên Sinh học THPT:** Nắm bắt phương pháp tổ chức hoạt động trải nghiệm, nâng cao hiệu quả dạy học và phát triển năng lực vận dụng kiến thức cho học sinh.
- **Nhà quản lý giáo dục:** Có cơ sở khoa học để xây dựng chính sách, kế hoạch đào tạo và đổi mới phương pháp dạy học theo hướng phát triển năng lực.
- **Sinh viên ngành Sư phạm Sinh học:** Tham khảo mô hình tổ chức HĐTN thực tiễn, áp dụng vào nghiên cứu và thực hành sư phạm.
- **Các nhà nghiên cứu giáo dục:** Tài liệu tham khảo về ứng dụng lý thuyết học trải nghiệm trong dạy học môn Sinh học, đặc biệt trong bối cảnh giáo dục vùng miền núi.

## Câu hỏi thường gặp

1. **Hoạt động trải nghiệm trong dạy học Sinh học là gì?**  
Hoạt động trải nghiệm là quá trình học sinh trực tiếp tham gia các hoạt động thực tế, quan sát, khám phá và giải quyết vấn đề dựa trên kiến thức đã học, giúp phát triển năng lực vận dụng kiến thức vào thực tiễn.

2. **Tại sao cần tổ chức hoạt động trải nghiệm trong môn Sinh học cơ thể thực vật?**  
Hoạt động trải nghiệm giúp học sinh hiểu sâu sắc các quá trình sinh học, liên hệ kiến thức với thực tế trồng trọt, từ đó phát triển kỹ năng giải quyết vấn đề và định hướng nghề nghiệp.

3. **Phương pháp nghiên cứu nào được sử dụng trong luận văn?**  
Luận văn sử dụng phương pháp điều tra sư phạm, khảo sát thực trạng, thực nghiệm sư phạm với lớp thực nghiệm và đối chứng, kết hợp phân tích thống kê toán học để đánh giá kết quả.

4. **Hoạt động trải nghiệm được tổ chức như thế nào tại trường THPT Chuyên Bắc Kạn?**  
Học sinh tham gia trải nghiệm tại vườn quýt xã Quang Thuận, quan sát thực tế, thu thập dữ liệu, đề xuất giải pháp và tham gia cuộc thi sáng tạo khoa học kỹ thuật nhằm vận dụng kiến thức liên môn.

5. **Kết quả nghiên cứu có thể áp dụng ở đâu?**  
Mô hình và quy trình tổ chức HĐTN có thể áp dụng rộng rãi tại các trường THPT vùng miền núi, đặc biệt những nơi có điều kiện tương tự Bắc Kạn, nhằm nâng cao chất lượng dạy học và phát triển năng lực học sinh.

## Kết luận

- Thiết kế và tổ chức thành công các hoạt động trải nghiệm trong dạy học “Sinh học cơ thể thực vật” tại trường THPT Chuyên Bắc Kạn, góp phần nâng cao kết quả học tập và năng lực vận dụng kiến thức của học sinh.  
- Hoạt động trải nghiệm tại vườn quýt địa phương giúp học sinh hiểu sâu kiến thức lý thuyết, phát hiện và giải quyết các vấn đề thực tiễn trong trồng trọt.  
- Nghiên cứu đề xuất quy trình tổ chức HĐTN phù hợp với đặc thù môn học và điều kiện địa phương, làm cơ sở cho việc nhân rộng mô hình.  
- Kết quả thực nghiệm sư phạm cho thấy sự tiến bộ rõ rệt về điểm số và năng lực vận dụng kiến thức của học sinh lớp thực nghiệm so với lớp đối chứng.  
- Đề nghị các cơ quan giáo dục và nhà trường tiếp tục triển khai, tập huấn và đầu tư để phát huy hiệu quả mô hình, đồng thời khuyến khích học sinh tham gia các hoạt động sáng tạo khoa học kỹ thuật.

**Hành động tiếp theo:** Triển khai nhân rộng mô hình tại các trường THPT trong tỉnh, tổ chức tập huấn cho giáo viên và xây dựng tài liệu hướng dẫn chi tiết.  
**Kêu gọi:** Các nhà quản lý giáo dục, giáo viên và học sinh hãy tích cực tham gia và áp dụng hoạt động trải nghiệm để nâng cao chất lượng giáo dục và phát triển năng lực toàn diện cho thế hệ trẻ.