Khóa luận tốt nghiệp: Tác động của rủi ro địa chính trị đến hành vi bầy đàn trên thị trường chứng khoán Việt Nam (2015-2020)

• Tác giả: Hoang Thi Hai Yen
• Người hướng dẫn: MSc. Pham The Thanh
• Trường học: University of Economics and Business
• Chuyên ngành: Banking and Finance
• Đề tài: The impacts of geopolitical risks on the possibility of herding behavior in Vietnam's stock market in the period 2015-2020
• Loại tài liệu: graduation thesis
• Năm xuất bản: 2023
• Địa điểm: Ha Noi

• DECLARATION
• ACKNOWLEDGEMENT
• 1. CHAPTER 1: INTRODUCTION
• 1.1. Rationable of Research Topic
• 1.2. Research objectives
• 1.3. Research questions
• 1.4. Research objectives and scope
• 1.5. Overview of data and research methods
• 1.6. Contribution of research
• 1.6.1. Scientific contributions
• 1.6.2. Practical contributions
• 1.7. Structure of the research
• 2. CHAPTER 2: THEORETICAL BASIS
• 2.1. Theoretical basis of herding behavior
• 2.2. Theoretical basis of geopolitical risks
• 2.3. Impacts of herding behavior on the stock market
• 3. CHAPTER 3: RESEARCH METHODOLOGY
• 3.1. Research model and testing hypothesis
• 3.1.1. Test 1: The existence of herding behavior in the Vietnam’s stock market
• 3.1.2. Test 2: The impact of geopolitical risks on the possibility of herding behavior in Vietnam’s Stock Market
• 3.1.3. Data collection and processing
• 3.1.4. Sample and Variables
• 4. CHAPTER 4: RESULTS AND DISCUSSION
• 4.1. Test 1: The existence of herding behavior in Vietnam's Stock Market in the period 2015-2020
• 4.2. Determine structural break by Bai-Perron (2003) method
• 4.3. Rolling Window analysis
• 4.4. Test 2: The impact of geopolitical risks on the possibility of herding behavior in Vietnam's Stock Market in the period 2015-2020
• CONCLUSION AND RECOMMENDATIONS
• 5. Summary of research results and Recommendations
• 6. Limitations of the present study and directions for future research
• LIST OF FIGURES
• LIST OF TABLES

I. Rủi ro địa chính trị và hành vi bầy đàn

Rủi ro địa chính trị và hành vi bầy đàn là hai yếu tố chính ảnh hưởng đến thị trường chứng khoán Việt Nam giai đoạn 2015-2020. Nghiên cứu này tập trung vào việc phân tích tác động của rủi ro chính trị đến hành vi nhà đầu tư, đặc biệt là xu hướng bầy đàn. Rủi ro địa chính trị bao gồm các sự kiện như chiến tranh, khủng bố, và căng thẳng quốc tế, gây ra biến động thị trường và ảnh hưởng đến tâm lý thị trường. Hành vi bầy đàn được định nghĩa là việc các nhà đầu tư bắt chước hành động của người khác thay vì dựa trên thông tin cá nhân, dẫn đến biến động thị trường mạnh mẽ.

1.1. Khái niệm rủi ro địa chính trị

Rủi ro địa chính trị được định nghĩa bởi Caldara và Iacoviello (2022) là các rủi ro liên quan đến chiến tranh, khủng bố, và căng thẳng giữa các quốc gia. Những rủi ro này có thể ảnh hưởng đến sự ổn định và hòa bình của quan hệ quốc tế. Rủi ro địa chính trị cũng có thể dẫn đến suy giảm kinh tế, giảm sản lượng công nghiệp và cản trở hoạt động thương mại quốc tế. Chỉ số GPR Index được phát triển để đo lường mức độ rủi ro địa chính trị dựa trên tần suất các bài báo liên quan đến các sự kiện địa chính trị tiêu cực.

1.2. Khái niệm hành vi bầy đàn

Hành vi bầy đàn là hiện tượng các nhà đầu tư bắt chước hành động của người khác thay vì dựa trên thông tin cá nhân. Hiện tượng này thường xảy ra khi các nhà đầu tư thiếu thông tin hoặc chịu áp lực phải đưa ra quyết định nhanh chóng. Hành vi bầy đàn có thể dẫn đến biến động thị trường mạnh mẽ, tạo ra giá ảo và không bền vững. Nghiên cứu của Lakonishok et al. (1992) chỉ ra rằng hiệu ứng bầy đàn xảy ra khi một hoặc một số chứng khoán được giao dịch hoặc nắm giữ với tỷ lệ bất thường so với thị trường.

II. Tác động của rủi ro địa chính trị đến thị trường chứng khoán

Rủi ro địa chính trị có tác động đáng kể đến thị trường chứng khoán Việt Nam, đặc biệt là trong giai đoạn 2015-2020. Các sự kiện địa chính trị như chiến tranh và khủng bố thường làm giảm giá trị tài sản, tăng biến động thị trường và ảnh hưởng tiêu cực đến tâm lý thị trường. Nghiên cứu của Nikkinen và Vahamaa (2010) chỉ ra rằng rủi ro chính trị có thể làm tăng sự lo lắng và hành vi bầy đàn của các nhà đầu tư. Tác động địa chính trị cũng được thể hiện qua việc giảm giá cổ phiếu và tăng độ biến động của thị trường.

2.1. Tác động đến giá cổ phiếu

Rủi ro địa chính trị thường dẫn đến giảm giá trị tài sản, đặc biệt là cổ phiếu. Nghiên cứu của Caldara và Iacoviello (2022) chỉ ra rằng các sự kiện địa chính trị tiêu cực có thể làm giảm giá cổ phiếu một cách đáng kể. Tác động kinh tế của các sự kiện này cũng làm giảm niềm tin của nhà đầu tư, dẫn đến việc bán tháo cổ phiếu và tăng biến động thị trường.

2.2. Tác động đến tâm lý nhà đầu tư

Rủi ro địa chính trị có ảnh hưởng mạnh mẽ đến tâm lý thị trường. Các nhà đầu tư thường trở nên lo lắng và có xu hướng bầy đàn khi đối mặt với các sự kiện địa chính trị tiêu cực. Nghiên cứu của Chau, Deesomasak, và Wang (2014) chỉ ra rằng rủi ro chính trị làm tăng sự lo lắng và hành vi bầy đàn của các nhà đầu tư, dẫn đến biến động thị trường mạnh mẽ.

III. Phương pháp nghiên cứu và kết quả

Nghiên cứu sử dụng mô hình CSAD để kiểm tra sự tồn tại của hành vi bầy đàn trong thị trường chứng khoán Việt Nam giai đoạn 2015-2020. Kết quả cho thấy hành vi bầy đàn tồn tại và bị ảnh hưởng bởi rủi ro địa chính trị. Mô hình Probit được sử dụng để đánh giá tác động của rủi ro chính trị đến hành vi bầy đàn. Kết quả nghiên cứu cung cấp bằng chứng thực nghiệm về tác động của rủi ro địa chính trị đến tâm lý thị trường và biến động thị trường.

3.1. Mô hình CSAD

Mô hình CSAD được sử dụng để đo lường và kiểm tra hành vi bầy đàn trong thị trường chứng khoán Việt Nam. Kết quả cho thấy hành vi bầy đàn tồn tại và bị ảnh hưởng bởi rủi ro địa chính trị. Mô hình này cũng chỉ ra rằng biến động thị trường tăng lên khi hành vi bầy đàn xuất hiện.

3.2. Mô hình Probit

Mô hình Probit được sử dụng để đánh giá tác động của rủi ro chính trị đến hành vi bầy đàn. Kết quả nghiên cứu cho thấy rủi ro địa chính trị có tác động đáng kể đến hành vi bầy đàn, làm tăng biến động thị trường và ảnh hưởng đến tâm lý thị trường.

Tổng quan nghiên cứu

Trong giai đoạn 2015-2020, thị trường chứng khoán Việt Nam chứng kiến sự gia tăng đáng kể về số lượng nhà đầu tư cá nhân, với gần 231.000 tài khoản giao dịch mới được mở chỉ trong tháng 4 năm 2022, nâng tổng số tài khoản lên trên 5 triệu. Tuy nhiên, phần lớn nhà đầu tư này còn thiếu kinh nghiệm và kiến thức tài chính, dẫn đến ảnh hưởng mạnh mẽ của các yếu tố tâm lý trong quyết định đầu tư. Một trong những hiện tượng tâm lý phổ biến là hành vi bầy đàn (herding behavior), khi nhà đầu tư có xu hướng sao chép hành động của nhóm thay vì dựa trên thông tin và phân tích cá nhân. Trong bối cảnh rủi ro địa chính trị gia tăng toàn cầu, các biến động chính trị như chiến tranh, khủng bố và căng thẳng quốc tế đã tác động tiêu cực đến giá trị tài sản và tâm lý nhà đầu tư, làm tăng khả năng xuất hiện hành vi bầy đàn trên thị trường. Mục tiêu nghiên cứu là phân tích tác động của rủi ro địa chính trị đến khả năng xuất hiện hành vi bầy đàn trên thị trường chứng khoán Việt Nam, tập trung vào chỉ số VN30 và các cổ phiếu trên Sở Giao dịch Chứng khoán TP. Hồ Chí Minh (HOSE) trong giai đoạn từ 27/01/2015 đến 31/12/2019. Nghiên cứu không chỉ đóng góp vào khoảng trống học thuật về ảnh hưởng của rủi ro địa chính trị đến tâm lý nhà đầu tư mà còn có ý nghĩa thực tiễn quan trọng trong việc hỗ trợ nhà đầu tư, quản lý quỹ và cơ quan quản lý nhà nước trong việc ổn định thị trường và phát triển bền vững.

Cơ sở lý thuyết và phương pháp nghiên cứu

Khung lý thuyết áp dụng

Nghiên cứu dựa trên lý thuyết tài chính hành vi, kết hợp giữa tâm lý học nhận thức và kinh tế tài chính để giải thích các hành vi không hoàn toàn hợp lý của nhà đầu tư. Hành vi bầy đàn được định nghĩa là xu hướng nhà đầu tư sao chép hành động của nhóm thay vì dựa trên thông tin riêng, đặc biệt khi phải ra quyết định nhanh trong điều kiện thiếu thông tin đầy đủ. Lý thuyết này được củng cố bởi hiệu ứng Domino, khi hành động của một nhóm nhỏ có thể lan rộng và ảnh hưởng đến toàn bộ thị trường. Về rủi ro địa chính trị, chỉ số Rủi ro Địa chính trị (GPR) do Caldara và Iacoviello (2022) phát triển được sử dụng để đo lường mức độ rủi ro liên quan đến chiến tranh, khủng bố và căng thẳng quốc tế dựa trên tần suất xuất hiện các bài báo liên quan trên 10 tờ báo lớn toàn cầu. Các khái niệm chính bao gồm: hành vi bầy đàn, rủi ro địa chính trị, chỉ số GPR, hiệu ứng tâm lý nhà đầu tư và sự biến động thị trường.

Phương pháp nghiên cứu

Nghiên cứu sử dụng dữ liệu thứ cấp về giá đóng cửa của 52 cổ phiếu trên HOSE và chỉ số VN30 từ 27/01/2015 đến 31/12/2019, với tổng cộng 1233 quan sát. Phương pháp phân tích chính gồm:

• Mô hình Cross-Sectional Absolute Deviation (CSAD) để kiểm định sự tồn tại của hành vi bầy đàn thông qua phân tích độ lệch tuyệt đối lợi suất cổ phiếu so với lợi suất thị trường.
• Phương pháp kiểm định đứt gãy cấu trúc (structural break) theo Bai & Perron (2003) nhằm xác định các điểm thay đổi quan trọng trong dữ liệu.
• Phân tích Rolling Window để đánh giá tính ổn định của hành vi bầy đàn theo thời gian.
• Mô hình hồi quy Probit để đánh giá tác động của chỉ số rủi ro địa chính trị (GPR) đến khả năng xuất hiện hành vi bầy đàn, với biến phụ thuộc là biến nhị phân biểu thị sự tồn tại của hành vi bầy đàn.
• Phần mềm Eviews 8 được sử dụng để xử lý và phân tích dữ liệu.

Kết quả nghiên cứu và thảo luận

Những phát hiện chính

1. Sự tồn tại của hành vi bầy đàn: Kết quả mô hình CSAD cho thấy hệ số của biến bình phương lợi suất thị trường là âm và có ý nghĩa thống kê, chứng tỏ hành vi bầy đàn tồn tại trên thị trường chứng khoán Việt Nam trong giai đoạn 2015-2020.
2. Đứt gãy cấu trúc: Phương pháp Bai-Perron phát hiện ít nhất 5 điểm đứt gãy trong dữ liệu, cho thấy thị trường chịu ảnh hưởng bởi các sự kiện kinh tế - chính trị quan trọng trong giai đoạn nghiên cứu.
3. Phân tích Rolling Window: Hành vi bầy đàn xuất hiện liên tục trong nhiều khoảng thời gian khác nhau, đặc biệt trong các giai đoạn biến động mạnh như tháng 8/2015, đầu năm 2016, cuối năm 2017 và giữa năm 2019.
4. Tác động của rủi ro địa chính trị: Mô hình Probit cho thấy chỉ số GPR có hệ số dương và có ý nghĩa thống kê, khẳng định rằng khi rủi ro địa chính trị tăng cao, khả năng xuất hiện hành vi bầy đàn của nhà đầu tư cũng tăng lên.

Thảo luận kết quả

Kết quả cho thấy nhà đầu tư cá nhân trên thị trường Việt Nam có xu hướng hành xử theo đám đông, đặc biệt trong bối cảnh rủi ro địa chính trị gia tăng. Điều này phù hợp với các nghiên cứu trước đây tại các thị trường mới nổi và các quốc gia đang phát triển. Các sự kiện chính trị như chiến tranh, khủng bố hay căng thẳng quốc tế làm tăng sự bất ổn và lo ngại, khiến nhà đầu tư dễ bị ảnh hưởng bởi tâm lý đám đông. So sánh với các nghiên cứu quốc tế, tác động của rủi ro địa chính trị lên hành vi nhà đầu tư tại Việt Nam tương đồng với các thị trường như Trung Quốc, Mỹ và Nga, nơi các biến động chính trị cũng làm gia tăng hành vi bầy đàn. Dữ liệu có thể được trình bày qua biểu đồ Rolling t-statistics để minh họa các thời điểm hành vi bầy đàn xuất hiện rõ rệt, cũng như bảng kết quả hồi quy Probit để thể hiện mức độ ảnh hưởng của chỉ số GPR.

Đề xuất và khuyến nghị

1. Tăng cường minh bạch thông tin: Cơ quan quản lý cần thúc đẩy công bố thông tin minh bạch, kịp thời nhằm giảm thiểu sự bất ổn và hạn chế hành vi bầy đàn do thiếu thông tin chính xác.
2. Nâng cao kiến thức tài chính cho nhà đầu tư cá nhân: Tổ chức các chương trình đào tạo, hội thảo nhằm nâng cao hiểu biết về thị trường và tâm lý đầu tư, giúp nhà đầu tư ra quyết định dựa trên phân tích thay vì cảm xúc.
3. Phát triển công cụ cảnh báo rủi ro: Xây dựng hệ thống cảnh báo sớm dựa trên chỉ số rủi ro địa chính trị và các biến động thị trường để hỗ trợ nhà đầu tư và quản lý quỹ điều chỉnh chiến lược kịp thời.
4. Chính sách ổn định kinh tế vĩ mô: Chính phủ cần duy trì môi trường chính trị ổn định, giảm thiểu các rủi ro địa chính trị thông qua ngoại giao và hợp tác quốc tế, góp phần ổn định tâm lý nhà đầu tư.
5. Thời gian thực hiện: Các giải pháp trên nên được triển khai ngay trong vòng 1-2 năm tới, với sự phối hợp giữa Ủy ban Chứng khoán Nhà nước, các tổ chức đào tạo và các cơ quan liên quan.

Đối tượng nên tham khảo luận văn

1. Nhà đầu tư cá nhân: Hiểu rõ hơn về hành vi bầy đàn và tác động của rủi ro địa chính trị để nâng cao khả năng ra quyết định đầu tư hợp lý.
2. Quản lý quỹ và tổ chức tài chính: Áp dụng kết quả nghiên cứu để xây dựng chiến lược đầu tư và quản lý rủi ro hiệu quả trong bối cảnh biến động chính trị.
3. Cơ quan quản lý nhà nước: Sử dụng dữ liệu và phân tích để thiết kế chính sách điều tiết thị trường, tăng cường minh bạch và ổn định thị trường tài chính.
4. Giảng viên và sinh viên ngành tài chính - ngân hàng: Là tài liệu tham khảo quý giá cho các nghiên cứu về tài chính hành vi, rủi ro địa chính trị và thị trường chứng khoán Việt Nam.

Câu hỏi thường gặp

1. Hành vi bầy đàn là gì và tại sao nó quan trọng trong đầu tư?
   Hành vi bầy đàn là xu hướng nhà đầu tư sao chép hành động của nhóm thay vì dựa trên thông tin riêng. Nó quan trọng vì có thể dẫn đến biến động giá không hợp lý và rủi ro hệ thống trên thị trường.

2. Rủi ro địa chính trị ảnh hưởng thế nào đến thị trường chứng khoán?
   Rủi ro địa chính trị làm tăng sự bất ổn, giảm giá trị tài sản và kích thích hành vi bầy đàn, khiến thị trường biến động mạnh hơn, đặc biệt trong các giai đoạn căng thẳng chính trị.

3. Phương pháp CSAD được sử dụng để làm gì trong nghiên cứu này?
   CSAD đo lường độ lệch tuyệt đối lợi suất cổ phiếu so với lợi suất thị trường, giúp phát hiện sự hội tụ lợi suất đặc trưng cho hành vi bầy đàn.

4. Tại sao cần kiểm định đứt gãy cấu trúc trong phân tích?
   Kiểm định đứt gãy giúp phát hiện các thay đổi quan trọng trong dữ liệu do sự kiện kinh tế - chính trị, tránh sai lệch trong kết quả phân tích và tăng độ chính xác của mô hình.

5. Chỉ số GPR được xây dựng như thế nào?
   Chỉ số GPR dựa trên tần suất xuất hiện các bài báo liên quan đến rủi ro địa chính trị trên 10 tờ báo lớn toàn cầu, phản ánh mức độ rủi ro chính trị ảnh hưởng đến kinh tế và thị trường.

Kết luận

• Hành vi bầy đàn tồn tại rõ rệt trên thị trường chứng khoán Việt Nam trong giai đoạn 2015-2020, đặc biệt trong các giai đoạn biến động mạnh.
• Có ít nhất 5 điểm đứt gãy cấu trúc trong dữ liệu, phản ánh tác động của các sự kiện kinh tế - chính trị quan trọng.
• Rủi ro địa chính trị làm tăng khả năng xuất hiện hành vi bầy đàn, ảnh hưởng tiêu cực đến tâm lý và quyết định đầu tư của nhà đầu tư cá nhân.
• Nghiên cứu cung cấp bằng chứng thực nghiệm quan trọng cho nhà đầu tư, quản lý quỹ và cơ quan quản lý trong việc xây dựng chiến lược và chính sách phù hợp.
• Các bước tiếp theo bao gồm mở rộng phạm vi nghiên cứu, bổ sung các biến kiểm soát và áp dụng mô hình cho các thị trường khác nhằm nâng cao tính tổng quát và ứng dụng thực tiễn.

Hành động ngay: Các nhà đầu tư và cơ quan quản lý nên tham khảo kết quả nghiên cứu để nâng cao nhận thức về rủi ro tâm lý và chính trị, từ đó đưa ra quyết định đầu tư và chính sách hiệu quả hơn trong bối cảnh thị trường ngày càng biến động.