Nghiên cứu tác động của hiệu ứng Balassa-Samuelson đến tỷ giá hối đoái ở Việt Nam và các đối tác thương mại lớn

• Tác giả: Lý Phượng Vy
• Người hướng dẫn: GS. TS Trần Ngọc Thơ
• Trường học: Trường Đại Học Kinh Tế TP. Hồ Chí Minh
• Chuyên ngành: Tài Chính – Ngân Hàng
• Đề tài: Tác Động Của Hiệu Ứng Balassa-Samuelson Lên Tỷ Giá Hối Đoái - Bằng Chứng Thực Nghiệm Tại Việt Nam Và Các Đối Tác Thương Mại Lớn
• Loại tài liệu: luận văn thạc sĩ
• Năm xuất bản: 2018
• Địa điểm: TP. Hồ Chí Minh

• LỜI CAM ĐOAN
• 1. CHƯƠNG 1: GIỚI THIỆU ĐỀ TÀI
• 1.1. Lý do thực hiện đề tài
• 1.2. Mục tiêu nghiên cứu
• 1.3. Câu hỏi nghiên cứu
• 1.4. Phương pháp nghiên cứu
• 1.5. Cấu trúc của bài nghiên cứu
• 2. CHƯƠNG 2: TỔNG QUAN LÝ THUYẾT VÀ CÁC NGHIÊN CỨU LIÊN QUAN TRƯỚC ĐÂY
• 2.1. CƠ SỞ LÝ THUYẾT HIỆU ỨNG BALASSA – SAMUELSON
• 2.1.1. Lịch sử tên gọi hiệu ứng Balassa - Samuelson
• 2.1.2. Nội dung hiệu ứng Balassa - Samuelson
• 2.2. TỔNG QUAN CÁC NGHIÊN CỨU
• 2.2.1. Các mô hình kinh tế lượng được sử dụng
• 2.2.2. Phương pháp phân tích định lượng sử dụng
• 3. CHƯƠNG 3: DỮ LIỆU VÀ PHƯƠNG PHÁP NGHIÊN CỨU
• 3.1. Mô hình nghiên cứu
• 3.2. Nội dung các kiểm định
• 3.3. Các biến nghiên cứu
• 3.3.1. Biến phụ thuộc
• 3.3.2. Biến độc lập
• 3.4. Phương pháp thu thập dữ liệu
• 3.5. Phương pháp phân tích dữ liệu
• 4. CHƯƠNG 4: KẾT QUẢ NGHIÊN CỨU
• 4.1. Kết quả phân tích thống kê mô tả dữ liệu
• 4.2. Kết quả ước tính đơn giản
• 4.3. Kết quả phân tích hồi quy
• 4.3.1. Kiểm định tính dừng
• 4.3.2. Kiểm tra sự tương quan giữa các biến
• 4.3.3. Kết quả kiểm định
• 5. CHƯƠNG 5: KẾT LUẬN
• DANH MỤC TÀI LIỆU THAM KHẢO
• PHỤ LỤC

I. Tác động của hiệu ứng Balassa Samuelson

Hiệu ứng Balassa-Samuelson (hiệu ứng Balassa-Samuelson) là một lý thuyết quan trọng trong kinh tế học, giải thích mối quan hệ giữa năng suất lao động và tỷ giá hối đoái. Theo lý thuyết này, sự chênh lệch năng suất giữa khu vực ngoại thương và phi ngoại thương sẽ dẫn đến sự khác biệt trong mức giá và từ đó ảnh hưởng đến tỷ giá hối đoái. Tại Việt Nam, nghiên cứu cho thấy không có bằng chứng rõ ràng về sự tồn tại của hiệu ứng này trong giai đoạn 1992-2015. Tuy nhiên, các quốc gia như Trung Quốc, Hàn Quốc và Hoa Kỳ lại cho thấy sự hiện diện của hiệu ứng Balassa-Samuelson. Điều này cho thấy rằng, mặc dù Việt Nam có sự phát triển kinh tế, nhưng sự chênh lệch năng suất lao động giữa các khu vực vẫn chưa đủ lớn để tạo ra tác động rõ rệt lên tỷ giá hối đoái. Kết quả này có thể được giải thích bởi các yếu tố như chính sách tiền tệ và lạm phát, mà cụ thể là sự gia tăng lạm phát trong khu vực phi ngoại thương.

1.1. Mối quan hệ giữa năng suất lao động và tỷ giá hối đoái

Nghiên cứu chỉ ra rằng sự gia tăng năng suất lao động trong khu vực ngoại thương sẽ dẫn đến sự gia tăng mức giá trong khu vực phi ngoại thương. Điều này có thể dẫn đến việc tăng tỷ giá hối đoái danh nghĩa. Tuy nhiên, tại Việt Nam, sự gia tăng này không đủ mạnh để tạo ra sự khác biệt rõ rệt trong tỷ giá hối đoái. Các yếu tố như chính sách tiền tệ và lạm phát cũng đóng vai trò quan trọng trong việc xác định tỷ giá hối đoái. Việc không tìm thấy bằng chứng cho hiệu ứng Balassa-Samuelson tại Việt Nam có thể phản ánh sự khác biệt trong cấu trúc kinh tế và chính sách kinh tế so với các quốc gia khác. Điều này cho thấy rằng, mặc dù lý thuyết Balassa-Samuelson có thể áp dụng cho nhiều quốc gia, nhưng không phải lúc nào cũng đúng cho tất cả các nền kinh tế, đặc biệt là các nền kinh tế đang phát triển như Việt Nam.

II. Tác động của lạm phát và chính sách tiền tệ

Lạm phát là một yếu tố quan trọng ảnh hưởng đến tỷ giá hối đoái. Khi lạm phát gia tăng, sức mua của đồng tiền giảm, dẫn đến việc tỷ giá hối đoái cũng tăng. Nghiên cứu cho thấy rằng lạm phát tại Việt Nam có mối liên hệ chặt chẽ với sự biến động của tỷ giá hối đoái. Chính sách tiền tệ cũng đóng vai trò quan trọng trong việc kiểm soát lạm phát và từ đó ảnh hưởng đến tỷ giá hối đoái. Việc áp dụng các chính sách tiền tệ chặt chẽ có thể giúp ổn định tỷ giá hối đoái, trong khi các chính sách nới lỏng có thể dẫn đến sự gia tăng lạm phát và tỷ giá hối đoái. Điều này cho thấy rằng, việc quản lý lạm phát và chính sách tiền tệ là rất quan trọng để duy trì sự ổn định của tỷ giá hối đoái tại Việt Nam.

2.1. Chính sách tiền tệ và tỷ giá hối đoái

Chính sách tiền tệ có thể ảnh hưởng trực tiếp đến tỷ giá hối đoái thông qua việc điều chỉnh lãi suất và cung tiền. Khi lãi suất tăng, dòng vốn đầu tư nước ngoài có xu hướng đổ vào, làm tăng giá trị đồng nội tệ. Ngược lại, khi lãi suất giảm, dòng vốn có thể rút ra, dẫn đến việc giảm giá trị đồng nội tệ. Tại Việt Nam, Ngân hàng Nhà nước đã thực hiện nhiều biện pháp để ổn định tỷ giá hối đoái, bao gồm việc điều chỉnh lãi suất và can thiệp vào thị trường ngoại hối. Tuy nhiên, sự biến động của tỷ giá hối đoái vẫn còn lớn, phản ánh sự nhạy cảm của nền kinh tế với các yếu tố bên ngoài như giá dầu, tình hình kinh tế toàn cầu và chính sách thương mại của các đối tác lớn.

III. Kết luận và khuyến nghị

Nghiên cứu về tác động của hiệu ứng Balassa-Samuelson lên tỷ giá hối đoái tại Việt Nam cho thấy rằng, mặc dù lý thuyết này có thể áp dụng cho nhiều quốc gia, nhưng không phải lúc nào cũng đúng cho Việt Nam. Việc không tìm thấy bằng chứng cho hiệu ứng Balassa-Samuelson tại Việt Nam có thể phản ánh sự khác biệt trong cấu trúc kinh tế và chính sách kinh tế. Để cải thiện tình hình, cần có các chính sách kinh tế vĩ mô hợp lý nhằm nâng cao năng suất lao động và kiểm soát lạm phát. Đồng thời, việc theo dõi và điều chỉnh chính sách tiền tệ cũng cần được thực hiện một cách linh hoạt để đảm bảo sự ổn định của tỷ giá hối đoái.

3.1. Khuyến nghị chính sách

Để nâng cao hiệu quả của chính sách tiền tệ và kiểm soát lạm phát, cần có các biện pháp cụ thể như cải cách cấu trúc kinh tế, đầu tư vào giáo dục và đào tạo để nâng cao năng suất lao động. Đồng thời, cần theo dõi sát sao các yếu tố bên ngoài ảnh hưởng đến tỷ giá hối đoái và có các biện pháp ứng phó kịp thời. Việc xây dựng một môi trường kinh doanh thuận lợi cũng sẽ giúp thu hút đầu tư nước ngoài, từ đó góp phần ổn định tỷ giá hối đoái và thúc đẩy tăng trưởng kinh tế.

Tổng quan nghiên cứu

Hiệu ứng Balassa-Samuelson (BS) là một trong những lý thuyết kinh tế quan trọng giải thích sự khác biệt về tỷ giá hối đoái thực dựa trên chênh lệch năng suất lao động giữa khu vực ngoại thương và phi ngoại thương. Từ năm 1992 đến 2015, Việt Nam đã trải qua nhiều biến động kinh tế với sự gia tăng năng suất lao động đáng kể, đặc biệt trong khu vực ngoại thương. Nghiên cứu này nhằm kiểm định sự tồn tại và tác động của hiệu ứng BS lên tỷ giá hối đoái tại Việt Nam và bốn đối tác thương mại lớn gồm Hoa Kỳ, Nhật Bản, Hàn Quốc và Trung Quốc.

Mục tiêu chính của luận văn là xác định mối quan hệ giữa chênh lệch mức tăng năng suất lao động giữa khu vực ngoại thương và phi ngoại thương với biến động tỷ giá hối đoái thực đa phương và song phương. Phạm vi nghiên cứu tập trung vào giai đoạn 1992-2015, sử dụng dữ liệu khu vực và quốc gia từ các nguồn uy tín như ILO, Ngân hàng Thế giới và Liên Hiệp Quốc. Ý nghĩa nghiên cứu thể hiện qua việc cung cấp bằng chứng thực nghiệm cho chính sách điều hành tỷ giá và phát triển kinh tế, đồng thời góp phần làm rõ tính ứng dụng của hiệu ứng BS trong bối cảnh kinh tế Việt Nam và các đối tác thương mại lớn.

Cơ sở lý thuyết và phương pháp nghiên cứu

Khung lý thuyết áp dụng

Luận văn dựa trên hai lý thuyết nền tảng chính:

• Hiệu ứng Balassa-Samuelson (BS Effect): Giải thích sự khác biệt tỷ giá hối đoái thực dựa trên chênh lệch năng suất lao động giữa khu vực ngoại thương và phi ngoại thương. Khi năng suất lao động khu vực ngoại thương tăng nhanh hơn, tiền lương và mức giá khu vực phi ngoại thương cũng tăng theo, dẫn đến tỷ giá thực tăng.
• Lý thuyết ngang giá sức mua (PPP): Dựa trên quy luật một giá (LOOP), lý thuyết này dự đoán tỷ giá hối đoái dài hạn phản ánh sự khác biệt mức giá giữa các quốc gia. Tuy nhiên, hiệu ứng BS được xem là lời giải thích thuyết phục cho những sai lệch thực tế so với PPP tuyệt đối.

Ba khái niệm chính được sử dụng trong nghiên cứu gồm:

• Năng suất lao động khu vực ngoại thương và phi ngoại thương: Đo bằng giá trị đầu ra bình quân trên lao động theo từng khu vực.
• Tỷ giá thực đa phương (REER) và tỷ giá thực song phương (RER): Chỉ số điều chỉnh tỷ giá danh nghĩa theo mức chênh lệch lạm phát giữa các quốc gia hoặc khu vực.
• Mức giá hàng hóa ngoại thương và phi ngoại thương: Được đại diện bởi các chỉ số giá xuất khẩu (EPI), nhập khẩu (IPI) và chỉ số giảm phát GDP.

Phương pháp nghiên cứu

Nghiên cứu sử dụng dữ liệu bảng (panel data) khu vực và quốc gia giai đoạn 1992-2015, bao gồm Việt Nam và bốn đối tác thương mại lớn. Cỡ mẫu gồm 23 quan sát cho mỗi quốc gia (ngoại trừ Hoa Kỳ với 18 quan sát). Dữ liệu được thu thập từ các nguồn chính thống như ILO, Ngân hàng Thế giới, Liên Hiệp Quốc và Tổng cục Thống kê Việt Nam.

Phương pháp phân tích chính là hồi quy tuyến tính bình phương bé nhất (OLS) với phần mềm Stata 14. Các kiểm định bao gồm:

• Kiểm định tính dừng của chuỗi thời gian để đảm bảo tính ổn định của dữ liệu.
• Kiểm định tương quan giữa các biến năng suất và mức giá theo khu vực.
• Hồi quy kiểm định hiệu ứng BS nội địa và quốc tế dựa trên các mô hình kinh tế lượng được xây dựng từ lý thuyết BS.

Timeline nghiên cứu kéo dài từ năm 1992 đến 2015, tập trung phân tích xu hướng năng suất, tiền lương, mức giá và tỷ giá hối đoái trong giai đoạn này.

Kết quả nghiên cứu và thảo luận

Những phát hiện chính

1. Tăng trưởng năng suất lao động tại Việt Nam: Năng suất lao động trung bình năm 2015 tăng 185% so với năm 1992, trong đó khu vực ngoại thương tăng nhanh hơn khu vực phi ngoại thương, đặc biệt từ năm 2010 trở đi (gần gấp đôi).
2. Tiền lương thực tế và danh nghĩa: Tiền lương thực tế khu vực ngoại thương tăng nhanh hơn năng suất lao động, trong khi tiền lương danh nghĩa khu vực phi ngoại thương có giai đoạn tăng nhanh hơn khu vực ngoại thương (2003-2008).
3. Mức giá khu vực phi ngoại thương và ngoại thương: Mức giá khu vực phi ngoại thương tăng nhưng thấp hơn khu vực ngoại thương, không phản ánh đúng kỳ vọng của hiệu ứng BS nội địa.
4. Kiểm định hồi quy hiệu ứng BS nội địa: Tồn tại bằng chứng hiệu ứng BS nội địa có ý nghĩa thống kê tại Trung Quốc, Hàn Quốc và Hoa Kỳ với hệ số giảm chênh lệch lạm phát tương ứng là 12%, 5,87% và 8,65% khi năng suất lao động khu vực ngoại thương tăng 1%. Việt Nam và Nhật Bản không có bằng chứng rõ ràng.
5. Kiểm định hiệu ứng BS quốc tế: Không tìm thấy bằng chứng có ý nghĩa thống kê về hiệu ứng BS quốc tế giữa Việt Nam và bốn quốc gia đối tác thương mại lớn.

Thảo luận kết quả

Kết quả cho thấy hiệu ứng BS nội địa tồn tại rõ ràng ở các nền kinh tế phát triển và đang phát triển như Trung Quốc, Hàn Quốc và Hoa Kỳ, phù hợp với các nghiên cứu trước đây. Ngược lại, tại Việt Nam, sự gia tăng năng suất lao động khu vực ngoại thương chưa đủ mạnh để tạo ra sự chênh lệch lạm phát khu vực phi ngoại thương như lý thuyết dự đoán, có thể do cơ cấu kinh tế còn nhiều đặc thù và rào cản thị trường lao động. Việc không tìm thấy hiệu ứng BS quốc tế có thể do sự khác biệt trong cấu trúc kinh tế và mức độ hội nhập thương mại giữa Việt Nam và các đối tác.

Dữ liệu có thể được trình bày qua các biểu đồ năng suất lao động theo khu vực, tiền lương thực tế, mức giá khu vực và tỷ giá thực đa phương để minh họa rõ nét các xu hướng và mối quan hệ phân tích.

Đề xuất và khuyến nghị

1. Áp dụng mô hình nghiên cứu đa dạng hơn: Sử dụng mô hình dữ liệu chuỗi thời gian kết hợp dữ liệu bảng để kiểm định hiệu ứng BS nội địa và quốc tế nhằm nâng cao độ chính xác và tính toàn diện của kết quả.
2. Mở rộng biến số nghiên cứu: Bổ sung các biến phía cầu như điều kiện thương mại (ToT), chi tiêu chính phủ và độ mở kinh tế để phản ánh đầy đủ các yếu tố ảnh hưởng đến tỷ giá hối đoái thực.
3. Tăng cường thu thập dữ liệu khu vực: Phát triển hệ thống thống kê chi tiết hơn về năng suất lao động và mức giá theo khu vực để phục vụ nghiên cứu kinh tế lượng chính xác hơn.
4. Mở rộng phạm vi nghiên cứu: Bao gồm thêm các quốc gia đang phát triển trong khu vực Đông Nam Á để so sánh và rút ra kết luận toàn diện hơn về hiệu ứng BS trong bối cảnh khu vực.
5. Chính sách điều hành tỷ giá: Cơ quan quản lý nên cân nhắc các yếu tố năng suất lao động khu vực khi xây dựng chính sách tỷ giá nhằm hỗ trợ ổn định kinh tế vĩ mô và nâng cao sức cạnh tranh quốc tế.

Đối tượng nên tham khảo luận văn

1. Nhà hoạch định chính sách kinh tế: Giúp hiểu rõ tác động của năng suất lao động đến tỷ giá hối đoái, từ đó xây dựng chính sách tiền tệ và tỷ giá phù hợp.
2. Các nhà nghiên cứu kinh tế lượng và tài chính quốc tế: Cung cấp mô hình và dữ liệu thực nghiệm để phát triển nghiên cứu sâu hơn về hiệu ứng BS và tỷ giá hối đoái.
3. Doanh nghiệp xuất nhập khẩu và nhà đầu tư: Hiểu được biến động tỷ giá dựa trên năng suất lao động giúp hoạch định chiến lược kinh doanh và đầu tư hiệu quả.
4. Sinh viên và học viên cao học chuyên ngành Tài chính – Ngân hàng: Là tài liệu tham khảo học thuật về mô hình kinh tế lượng và ứng dụng thực tiễn trong phân tích tỷ giá hối đoái.

Câu hỏi thường gặp

1. Hiệu ứng Balassa-Samuelson là gì?
   Hiệu ứng BS giải thích sự khác biệt tỷ giá hối đoái thực dựa trên chênh lệch năng suất lao động giữa khu vực ngoại thương và phi ngoại thương, dẫn đến sự khác biệt về mức giá và tiền lương trong nền kinh tế.

2. Tại sao Việt Nam không có bằng chứng rõ ràng về hiệu ứng BS?
   Do cơ cấu kinh tế đặc thù, rào cản thị trường lao động và mức độ phát triển năng suất lao động chưa đồng đều giữa các khu vực, nên hiệu ứng BS chưa thể hiện rõ trong dữ liệu giai đoạn 1992-2015.

3. Phương pháp nghiên cứu chính được sử dụng là gì?
   Nghiên cứu sử dụng hồi quy OLS trên dữ liệu bảng khu vực và quốc gia, kết hợp kiểm định tính dừng và tương quan giữa các biến để kiểm định hiệu ứng BS nội địa và quốc tế.

4. Hiệu ứng BS có ý nghĩa gì với chính sách tỷ giá?
   Hiệu ứng BS giúp giải thích biến động tỷ giá thực dựa trên năng suất lao động, từ đó hỗ trợ các nhà hoạch định chính sách điều chỉnh tỷ giá phù hợp nhằm duy trì sức cạnh tranh và ổn định kinh tế.

5. Có thể áp dụng kết quả nghiên cứu này cho các quốc gia khác không?
   Kết quả có thể tham khảo cho các quốc gia đang phát triển có cấu trúc kinh tế tương tự, tuy nhiên cần điều chỉnh theo đặc thù từng quốc gia và dữ liệu cụ thể.

Kết luận

• Không tìm thấy bằng chứng rõ ràng về hiệu ứng Balassa-Samuelson nội địa tại Việt Nam giai đoạn 1992-2015.
• Hiệu ứng BS nội địa tồn tại có ý nghĩa thống kê tại Trung Quốc, Hàn Quốc và Hoa Kỳ.
• Không có bằng chứng về hiệu ứng BS quốc tế giữa Việt Nam và bốn đối tác thương mại lớn.
• Đề xuất mở rộng mô hình nghiên cứu, bổ sung biến số và mở rộng phạm vi quốc gia nghiên cứu trong tương lai.
• Khuyến nghị các nhà hoạch định chính sách cân nhắc yếu tố năng suất lao động khi xây dựng chính sách tỷ giá nhằm nâng cao hiệu quả quản lý kinh tế vĩ mô.

Luận văn này là cơ sở quan trọng để tiếp tục nghiên cứu sâu hơn về mối quan hệ giữa năng suất lao động và tỷ giá hối đoái, đồng thời hỗ trợ hoạch định chính sách kinh tế phù hợp trong bối cảnh hội nhập quốc tế ngày càng sâu rộng.