Tổng quan nghiên cứu

Theo báo cáo của ngành, tính đến năm 2017, Việt Nam có khoảng 50 triệu người sử dụng Internet, chiếm 53% dân số, với tỷ lệ tăng trưởng 6% so với năm 2016. Trong đó, thanh thiếu niên là nhóm đối tượng sử dụng Internet phổ biến và có xu hướng tăng nhanh. Tuy nhiên, việc sử dụng Internet quá mức đã dẫn đến nhiều hệ lụy về sức khỏe tâm thần, đặc biệt là trầm cảm, lo âu và stress ở học sinh trung học. Nghiên cứu này nhằm mục tiêu khảo sát mối liên quan giữa mức độ sử dụng Internet với các vấn đề tâm lý trên nhóm học sinh trung học tại hai địa bàn: tỉnh Khánh Hòa và thành phố Đà Nẵng, trong giai đoạn từ tháng 12/2017 đến tháng 12/2019.

Phạm vi nghiên cứu tập trung vào học sinh các khối lớp 7, 8 (trung học cơ sở) và 10, 11 (trung học phổ thông) với mẫu nghiên cứu gồm 562 học sinh được chọn ngẫu nhiên từ 8 trường học trên địa bàn. Ý nghĩa nghiên cứu thể hiện qua việc cung cấp số liệu cụ thể về mức độ sử dụng Internet và ảnh hưởng của nó đến sức khỏe tâm thần, từ đó góp phần xây dựng các giải pháp can thiệp phù hợp nhằm giảm thiểu các rối loạn tâm lý trong thanh thiếu niên.

Cơ sở lý thuyết và phương pháp nghiên cứu

Khung lý thuyết áp dụng

Nghiên cứu dựa trên hai khung lý thuyết chính: lý thuyết về nghiện Internet và mô hình stress-tâm lý. Lý thuyết nghiện Internet định nghĩa việc sử dụng Internet quá mức dẫn đến các hành vi lệ thuộc, ảnh hưởng tiêu cực đến sức khỏe tâm thần và xã hội. Mô hình stress-tâm lý giải thích cách các yếu tố bên ngoài như áp lực học tập, môi trường xã hội kết hợp với việc sử dụng Internet có thể gây ra các trạng thái lo âu, trầm cảm và stress.

Các khái niệm chính bao gồm:

  • Mức độ sử dụng Internet: đo lường qua tần suất, thời gian và mục đích sử dụng.
  • Nghiện Internet: biểu hiện qua các dấu hiệu mất kiểm soát, ảnh hưởng đến sinh hoạt hàng ngày.
  • Trầm cảm, lo âu, stress: được đánh giá bằng thang đo chuẩn DASS-21.
  • Yếu tố nhân khẩu học: độ tuổi, giới tính, khu vực sinh sống ảnh hưởng đến mức độ sử dụng và tác động tâm lý.

Phương pháp nghiên cứu

Nguồn dữ liệu chính được thu thập qua bảng hỏi khảo sát gồm hai phần: thang đo mức độ sử dụng Internet s-IAT và thang đo trầm cảm, lo âu, stress DASS-21. Mẫu nghiên cứu gồm 562 học sinh được chọn ngẫu nhiên từ 4 trường trung học cơ sở và 4 trường trung học phổ thông tại Khánh Hòa và Đà Nẵng. Phương pháp chọn mẫu ngẫu nhiên nhằm đảm bảo tính đại diện cho nhóm đối tượng nghiên cứu.

Phân tích dữ liệu sử dụng phần mềm SPSS với các kỹ thuật thống kê mô tả, phân tích tương quan và hồi quy đa biến để xác định mối quan hệ giữa mức độ sử dụng Internet và các biến tâm lý. Thời gian nghiên cứu kéo dài từ tháng 12/2017 đến tháng 12/2019, đảm bảo thu thập dữ liệu đầy đủ và chính xác.

Kết quả nghiên cứu và thảo luận

Những phát hiện chính

  1. Mức độ sử dụng Internet phổ biến: Khoảng 83% học sinh sử dụng Internet thường xuyên, với thời gian trung bình khoảng 3-4 giờ/ngày. Tỷ lệ học sinh nghiện Internet chiếm khoảng 21,2%, cao hơn so với nhóm tuổi tương tự ở một số quốc gia trong khu vực.

  2. Tỷ lệ trầm cảm, lo âu và stress: Kết quả cho thấy 12% học sinh có dấu hiệu trầm cảm, 10% lo âu và 15% stress ở mức độ từ vừa đến nặng. Tỷ lệ này cao hơn đáng kể ở nhóm học sinh có mức độ sử dụng Internet quá mức.

  3. Mối liên hệ giữa sử dụng Internet và sức khỏe tâm thần: Phân tích hồi quy cho thấy mức độ sử dụng Internet có mối quan hệ thuận chiều và có ý nghĩa thống kê với các chỉ số trầm cảm (r = 0.45, p < 0.01), lo âu (r = 0.38, p < 0.01) và stress (r = 0.42, p < 0.01). Học sinh nghiện Internet có nguy cơ cao hơn 2,5 lần bị trầm cảm và 2 lần bị lo âu so với nhóm không nghiện.

  4. Ảnh hưởng của yếu tố nhân khẩu học: Học sinh nữ có tỷ lệ trầm cảm và lo âu cao hơn học sinh nam khoảng 15%. Học sinh ở thành phố Đà Nẵng có mức độ sử dụng Internet và tỷ lệ stress cao hơn so với học sinh ở tỉnh Khánh Hòa.

Thảo luận kết quả

Nguyên nhân của mối liên hệ này có thể do việc sử dụng Internet quá mức làm giảm thời gian vận động, giao tiếp xã hội trực tiếp, tăng cảm giác cô lập và áp lực học tập. Kết quả phù hợp với các nghiên cứu quốc tế cho thấy nghiện Internet là yếu tố nguy cơ quan trọng gây ra các rối loạn tâm thần phổ biến ở thanh thiếu niên. Biểu đồ phân bố mức độ sử dụng Internet và tỷ lệ trầm cảm, lo âu, stress theo giới tính và địa bàn có thể minh họa rõ nét sự khác biệt này.

So với các nghiên cứu trước đây tại Việt Nam và khu vực Đông Nam Á, tỷ lệ nghiện Internet và các vấn đề tâm lý trong nghiên cứu này tương đối cao, phản ánh xu hướng gia tăng nhanh chóng của việc sử dụng Internet và các áp lực tâm lý đi kèm. Điều này nhấn mạnh sự cần thiết của các can thiệp sớm và hiệu quả nhằm giảm thiểu tác động tiêu cực của Internet đến sức khỏe tâm thần học sinh.

Đề xuất và khuyến nghị

  1. Tăng cường giáo dục kỹ năng sử dụng Internet an toàn: Triển khai các chương trình đào tạo kỹ năng quản lý thời gian và nhận thức về tác hại của việc sử dụng Internet quá mức trong trường học, nhằm giảm tỷ lệ nghiện Internet và các vấn đề tâm lý liên quan. Thời gian thực hiện: 6-12 tháng, chủ thể: Sở Giáo dục và Đào tạo phối hợp với các trường học.

  2. Phát triển các hoạt động ngoại khóa và thể thao: Khuyến khích học sinh tham gia các hoạt động vận động, giải trí ngoài trời để cân bằng thời gian sử dụng Internet, giảm stress và cải thiện sức khỏe tâm thần. Thời gian thực hiện: liên tục, chủ thể: Ban giám hiệu trường học và phụ huynh.

  3. Tăng cường tư vấn tâm lý học đường: Xây dựng hệ thống tư vấn tâm lý chuyên nghiệp tại các trường trung học, hỗ trợ học sinh nhận diện và xử lý các vấn đề trầm cảm, lo âu, stress kịp thời. Thời gian thực hiện: 12 tháng, chủ thể: Sở Y tế phối hợp với Sở Giáo dục.

  4. Nâng cao nhận thức cộng đồng và gia đình: Tổ chức các buổi hội thảo, truyền thông về tác động của việc sử dụng Internet quá mức đến sức khỏe tâm thần, giúp gia đình và xã hội có biện pháp hỗ trợ phù hợp. Thời gian thực hiện: 6 tháng, chủ thể: UBND địa phương, các tổ chức xã hội.

Đối tượng nên tham khảo luận văn

  1. Nhà quản lý giáo dục: Sử dụng kết quả nghiên cứu để xây dựng chính sách và chương trình giáo dục phù hợp nhằm kiểm soát việc sử dụng Internet trong học sinh, nâng cao chất lượng giáo dục toàn diện.

  2. Giáo viên và cán bộ tư vấn học đường: Áp dụng các kiến thức về mối liên hệ giữa Internet và sức khỏe tâm thần để phát hiện sớm và hỗ trợ học sinh gặp khó khăn tâm lý.

  3. Phụ huynh học sinh: Hiểu rõ tác động của việc sử dụng Internet đến con em mình, từ đó phối hợp với nhà trường và cộng đồng trong việc quản lý và hỗ trợ.

  4. Nhà nghiên cứu và sinh viên ngành tâm lý học, giáo dục: Tham khảo phương pháp nghiên cứu, số liệu thực tế và phân tích để phát triển các nghiên cứu tiếp theo về sức khỏe tâm thần và công nghệ thông tin.

Câu hỏi thường gặp

  1. Mức độ sử dụng Internet như thế nào được coi là quá mức?
    Theo thang đo s-IAT, sử dụng Internet trên 4 giờ mỗi ngày và có dấu hiệu mất kiểm soát được xem là mức độ sử dụng quá mức, có nguy cơ nghiện Internet.

  2. Tại sao nghiện Internet lại liên quan đến trầm cảm và lo âu?
    Việc sử dụng Internet quá nhiều làm giảm giao tiếp xã hội trực tiếp, tăng cảm giác cô lập và áp lực học tập, từ đó dẫn đến các rối loạn tâm lý như trầm cảm và lo âu.

  3. Có sự khác biệt về tác động của Internet giữa học sinh nam và nữ không?
    Nghiên cứu cho thấy học sinh nữ có tỷ lệ trầm cảm và lo âu cao hơn học sinh nam, có thể do sự khác biệt về cách thức sử dụng Internet và phản ứng tâm lý.

  4. Làm thế nào để giảm thiểu tác động tiêu cực của Internet đến học sinh?
    Cần kết hợp giáo dục kỹ năng sử dụng Internet an toàn, tăng cường hoạt động ngoại khóa, tư vấn tâm lý học đường và nâng cao nhận thức gia đình, cộng đồng.

  5. Nghiên cứu có áp dụng được cho các địa phương khác không?
    Mặc dù nghiên cứu tập trung tại Khánh Hòa và Đà Nẵng, các kết quả và đề xuất có thể tham khảo và điều chỉnh phù hợp cho các địa phương khác có đặc điểm tương tự.

Kết luận

  • Nghiên cứu xác định tỷ lệ nghiện Internet ở học sinh trung học khoảng 21,2%, với mức độ sử dụng trung bình 3-4 giờ/ngày.
  • Mức độ sử dụng Internet có mối quan hệ thuận chiều và có ý nghĩa với các vấn đề trầm cảm, lo âu và stress.
  • Học sinh nữ và học sinh ở thành phố có nguy cơ cao hơn về các vấn đề tâm lý liên quan đến Internet.
  • Cần triển khai các giải pháp giáo dục, tư vấn và nâng cao nhận thức để giảm thiểu tác động tiêu cực.
  • Các bước tiếp theo bao gồm mở rộng nghiên cứu, phát triển chương trình can thiệp và đánh giá hiệu quả trong thực tiễn.

Luận văn này cung cấp cơ sở khoa học quan trọng cho các nhà quản lý, giáo viên và phụ huynh trong việc quản lý và hỗ trợ học sinh sử dụng Internet lành mạnh, góp phần nâng cao sức khỏe tâm thần cho thế hệ trẻ. Để biết thêm chi tiết và ứng dụng thực tiễn, độc giả có thể liên hệ với tác giả hoặc các cơ sở giáo dục liên quan.