## Tổng quan nghiên cứu

Trong bối cảnh đổi mới căn bản, toàn diện giáo dục theo Nghị quyết số 29/NQ-TW ngày 4/11/2013, việc chuyển đổi phương pháp dạy học từ truyền thụ kiến thức sang phát triển năng lực và phẩm chất người học trở thành yêu cầu cấp thiết. Lịch sử là môn học quan trọng trong hệ thống giáo dục phổ thông, góp phần hình thành nhân sinh quan, thế giới quan khoa học và giáo dục lòng yêu nước cho học sinh. Tuy nhiên, hiện tượng học sinh thiếu hứng thú với môn Lịch sử ngày càng phổ biến, nguyên nhân chủ yếu do phương pháp dạy học còn truyền thống, nặng về ghi nhớ máy móc.

Đề tài “Sử dụng kiến thức liên môn trong dạy học Lịch sử cổ trung đại Việt Nam ở trường THPT tỉnh Quảng Ninh” nhằm nghiên cứu và đề xuất các biện pháp vận dụng kiến thức liên môn (KTLM) để nâng cao hiệu quả dạy học phần Lịch sử cổ trung đại Việt Nam trong chương trình lớp 10. Phạm vi nghiên cứu tập trung tại các trường THPT trên địa bàn tỉnh Quảng Ninh trong năm học 2018-2019. Mục tiêu nghiên cứu là khảo sát thực trạng, phân tích cơ sở lý luận và thực tiễn, từ đó đề xuất các biện pháp sử dụng KTLM trong dạy học trên lớp và dạy học di sản tại thực địa, góp phần nâng cao chất lượng bộ môn Lịch sử.

Việc sử dụng KTLM được xem là giải pháp quan trọng để phát huy tính tích cực, chủ động, sáng tạo của học sinh, đồng thời giúp học sinh hiểu sâu sắc, toàn diện các sự kiện lịch sử, tránh tình trạng rời rạc, tản mạn kiến thức. Qua khảo sát 19 giáo viên và 250 học sinh tại 5 trường THPT, kết quả cho thấy 100% giáo viên nhận thức rõ vai trò của KTLM trong đổi mới phương pháp dạy học, tuy nhiên việc áp dụng thường xuyên còn hạn chế do nhiều khó khăn về năng lực và tài liệu. Học sinh đánh giá cao việc sử dụng KTLM giúp tăng hứng thú và hiệu quả học tập.

## Cơ sở lý thuyết và phương pháp nghiên cứu

### Khung lý thuyết áp dụng

- **Lý thuyết phát triển năng lực người học:** Nghị quyết 29-NQ/TW nhấn mạnh chuyển đổi mục tiêu giáo dục từ trang bị kiến thức sang phát triển toàn diện năng lực và phẩm chất người học, trong đó năng lực tư duy, tự học, vận dụng kiến thức là trọng tâm.
- **Lý thuyết dạy học liên môn:** Dạy học liên môn là hệ thống công tác liên hệ hữu cơ giữa các bộ môn nhằm giúp học sinh nhận thức sự phát triển liên tục, thống nhất của xã hội, tránh rời rạc kiến thức. Các nhà giáo dục Xô Viết và Việt Nam đều khẳng định vai trò của việc vận dụng kiến thức các môn học khác nhau trong dạy học lịch sử.
- **Khái niệm kiến thức liên môn (KTLM):** KTLM là sự tổng hòa, vận dụng các kiến thức từ nhiều môn học khác nhau để làm sáng tỏ nội dung bài học lịch sử, giúp học sinh hiểu sâu sắc và vận dụng kiến thức vào thực tiễn.
- **Đặc trưng kiến thức lịch sử:** Tính quá khứ, không lặp lại, cụ thể, hệ thống và thống nhất giữa “sử” và “luận” đòi hỏi giáo viên phải có kiến thức liên môn sâu rộng để giảng dạy hiệu quả.
- **Mối quan hệ giữa kiến thức lịch sử với các môn học khác:** Lịch sử có mối liên hệ mật thiết với Văn học, Địa lí, Giáo dục công dân và các môn khoa học tự nhiên, nghệ thuật, tạo điều kiện cho việc vận dụng KTLM trong dạy học.

### Phương pháp nghiên cứu

- **Nguồn dữ liệu:** Tài liệu lý luận từ các công trình nghiên cứu trong và ngoài nước về dạy học liên môn, giáo dục lịch sử; khảo sát thực tiễn tại 5 trường THPT tỉnh Quảng Ninh với 19 giáo viên và 250 học sinh; thực nghiệm sư phạm tại các trường THPT.
- **Phương pháp phân tích:** Phân tích định tính và định lượng số liệu khảo sát, phỏng vấn trực tiếp giáo viên và học sinh; đánh giá thực trạng sử dụng KTLM; phân tích kết quả thực nghiệm sư phạm.
- **Timeline nghiên cứu:** Nghiên cứu lý luận và khảo sát thực trạng trong năm học 2018-2019; thực nghiệm sư phạm và xử lý kết quả trong cùng năm học; tổng hợp, đề xuất giải pháp và hoàn thiện luận văn năm 2019.

## Kết quả nghiên cứu và thảo luận

### Những phát hiện chính

- **Nhận thức của giáo viên:** 100% giáo viên khảo sát xác định việc sử dụng KTLM là yêu cầu đổi mới phương pháp dạy học hiện nay và hiểu đúng bản chất của KTLM trong dạy học lịch sử. Tuy nhiên, chỉ khoảng 30% giáo viên sử dụng KTLM thường xuyên, phần lớn còn áp dụng hình thức và chưa hiệu quả.
- **Ưu tiên sử dụng kiến thức liên môn:** 84,2% giáo viên thường sử dụng kiến thức từ các môn Khoa học xã hội như Văn học, Địa lí, Giáo dục công dân; 47,3% sử dụng thêm kiến thức từ các ngành nghệ thuật; 21% vận dụng kiến thức khoa học tự nhiên trong các bài học về thành tựu văn hóa.
- **Phản hồi của học sinh:** 46,4% học sinh rất yêu thích hoặc yêu thích môn Lịch sử; 44,8% đánh giá môn Lịch sử quan trọng; 79,2% học sinh cho biết việc sử dụng KTLM giúp yêu thích môn học hơn; 59,2% thấy dễ học, dễ nhớ hơn; 50,4% cảm thấy KTLM kích thích tư duy và kỹ năng vận dụng kiến thức.
- **Khó khăn trong áp dụng:** 84,3% giáo viên cho rằng thiếu kinh nghiệm và chưa thuần thục phương pháp là trở ngại lớn nhất; học sinh phản ánh việc sử dụng KTLM chưa phù hợp gây cảm giác quá tải kiến thức (44,8%) và nhàm chán (18%).
- **Hiệu quả thực nghiệm:** Kết quả thực nghiệm sư phạm cho thấy việc vận dụng KTLM trong dạy học trên lớp và dạy học di sản tại thực địa giúp nâng cao kết quả học tập, tăng hứng thú và phát triển năng lực cho học sinh.

### Thảo luận kết quả

Việc nhận thức đúng đắn về vai trò của KTLM ở giáo viên là nền tảng quan trọng để đổi mới phương pháp dạy học lịch sử. Tuy nhiên, năng lực vận dụng KTLM còn hạn chế do thiếu tài liệu, kinh nghiệm và thời gian chuẩn bị. Học sinh đánh giá tích cực về KTLM nhưng cũng phản ánh sự quá tải khi giáo viên chưa biết chọn lọc kiến thức phù hợp. So sánh với các nghiên cứu trong nước và quốc tế, kết quả tương đồng về vai trò quan trọng của KTLM trong phát triển năng lực và hứng thú học tập.

Việc sử dụng KTLM giúp học sinh hiểu sâu sắc hơn về lịch sử thông qua liên hệ với các môn học khác như Văn học, Địa lí, Giáo dục công dân, góp phần phát triển toàn diện năng lực tư duy, vận dụng kiến thức và phẩm chất yêu nước. Kết quả thực nghiệm minh chứng tính khả thi và hiệu quả của các biện pháp sử dụng KTLM trong dạy học lịch sử cổ trung đại Việt Nam tại Quảng Ninh.

Dữ liệu có thể được trình bày qua biểu đồ so sánh mức độ sử dụng KTLM của giáo viên, biểu đồ đánh giá hứng thú của học sinh, bảng thống kê các khó khăn và thuận lợi trong áp dụng KTLM, giúp minh họa rõ nét thực trạng và hiệu quả của phương pháp.

## Đề xuất và khuyến nghị

- **Tăng cường đào tạo, bồi dưỡng giáo viên:** Tổ chức các khóa tập huấn chuyên sâu về phương pháp sử dụng KTLM, nâng cao năng lực sư phạm và kiến thức liên môn cho giáo viên lịch sử. Mục tiêu đạt 80% giáo viên THPT tỉnh Quảng Ninh được đào tạo trong vòng 2 năm.
- **Xây dựng và cung cấp tài liệu tham khảo liên môn:** Phát triển bộ tài liệu, giáo án mẫu tích hợp KTLM phù hợp với chương trình Lịch sử cổ trung đại Việt Nam, hỗ trợ giáo viên trong việc chọn lọc và vận dụng kiến thức. Thực hiện trong 1 năm, do Sở Giáo dục và Đào tạo chủ trì.
- **Đẩy mạnh ứng dụng công nghệ thông tin:** Khuyến khích giáo viên sử dụng các phần mềm, bảo tàng ảo, video, bản đồ số để minh họa bài học, tăng tính sinh động và hấp dẫn. Mục tiêu 70% tiết học sử dụng công nghệ hỗ trợ trong 3 năm tới.
- **Phát triển hình thức dạy học ngoại khóa, thực địa:** Tổ chức các hoạt động trải nghiệm, dạy học di sản gắn với các di tích lịch sử tại Quảng Ninh, kết hợp vận dụng KTLM để nâng cao hiệu quả giáo dục lịch sử. Thực hiện thường xuyên hàng năm, phối hợp với các ban quản lý di tích và nhà trường.
- **Tăng cường phối hợp liên ngành:** Xây dựng kế hoạch phối hợp giữa giáo viên các môn Văn học, Địa lí, Giáo dục công dân để tổ chức các bài học liên môn, tạo sự thống nhất và hỗ trợ lẫn nhau trong giảng dạy. Mục tiêu triển khai thí điểm tại 5 trường trong 1 năm.

## Đối tượng nên tham khảo luận văn

- **Giáo viên Lịch sử THPT:** Nắm bắt cơ sở lý luận và thực tiễn về sử dụng KTLM, áp dụng các biện pháp đổi mới phương pháp dạy học, nâng cao hiệu quả giảng dạy và phát triển năng lực học sinh.
- **Nhà quản lý giáo dục:** Hiểu rõ thực trạng và đề xuất giải pháp đổi mới phương pháp dạy học lịch sử, từ đó xây dựng chính sách, kế hoạch đào tạo và hỗ trợ giáo viên phù hợp.
- **Sinh viên, học viên cao học ngành Sư phạm Lịch sử:** Tham khảo tài liệu nghiên cứu chuyên sâu về phương pháp dạy học liên môn, phát triển năng lực người học trong bối cảnh đổi mới giáo dục.
- **Các nhà nghiên cứu giáo dục và lịch sử:** Có thêm tư liệu tham khảo về ứng dụng KTLM trong dạy học lịch sử cổ trung đại Việt Nam, góp phần phát triển nghiên cứu khoa học giáo dục.

## Câu hỏi thường gặp

1. **Kiến thức liên môn là gì và tại sao cần sử dụng trong dạy học lịch sử?**  
Kiến thức liên môn là sự kết hợp, vận dụng kiến thức từ nhiều môn học khác nhau để làm sáng tỏ nội dung bài học lịch sử. Việc sử dụng KTLM giúp học sinh hiểu sâu sắc, toàn diện, phát triển năng lực tư duy và vận dụng kiến thức vào thực tiễn.

2. **Phương pháp sử dụng KTLM trong dạy học lịch sử như thế nào?**  
Phương pháp bao gồm chọn lọc kiến thức liên quan từ các môn Văn học, Địa lí, Giáo dục công dân, khoa học tự nhiên; sử dụng tài liệu đa dạng; tổ chức hoạt động học tập tích cực, thực hành, thảo luận và trải nghiệm thực địa.

3. **Khó khăn chính khi áp dụng KTLM là gì?**  
Khó khăn lớn nhất là năng lực và kinh nghiệm của giáo viên trong việc tìm kiếm, chọn lọc và vận dụng kiến thức liên môn phù hợp; thiếu tài liệu tham khảo; thời gian chuẩn bị bài giảng hạn chế.

4. **Làm thế nào để nâng cao hiệu quả sử dụng KTLM trong dạy học?**  
Cần tăng cường đào tạo bồi dưỡng giáo viên, xây dựng tài liệu tham khảo, ứng dụng công nghệ thông tin, phát triển dạy học ngoại khóa và tăng cường phối hợp liên ngành trong nhà trường.

5. **Việc sử dụng KTLM có tác động như thế nào đến học sinh?**  
KTLM giúp học sinh phát triển tư duy độc lập, sáng tạo, tăng hứng thú học tập, hiểu sâu kiến thức lịch sử, rèn luyện kỹ năng vận dụng kiến thức và hình thành phẩm chất yêu nước, nhân ái.

## Kết luận

- Đề tài khẳng định vai trò quan trọng của việc sử dụng kiến thức liên môn trong đổi mới phương pháp dạy học Lịch sử cổ trung đại Việt Nam tại các trường THPT tỉnh Quảng Ninh.  
- Kết quả khảo sát và thực nghiệm cho thấy KTLM góp phần nâng cao hiệu quả học tập, phát triển năng lực và hứng thú của học sinh.  
- Những khó khăn chủ yếu liên quan đến năng lực giáo viên và tài liệu tham khảo cần được khắc phục bằng các giải pháp đào tạo và hỗ trợ.  
- Đề xuất các biện pháp cụ thể như đào tạo giáo viên, xây dựng tài liệu, ứng dụng công nghệ, phát triển dạy học ngoại khóa và phối hợp liên ngành.  
- Khuyến nghị các nhà quản lý, giáo viên và nhà nghiên cứu tiếp tục nghiên cứu, áp dụng và phát triển phương pháp sử dụng KTLM để nâng cao chất lượng giáo dục lịch sử trong bối cảnh đổi mới toàn diện giáo dục phổ thông.

**Hành động tiếp theo:** Triển khai các khóa đào tạo bồi dưỡng giáo viên, xây dựng tài liệu tham khảo liên môn, tổ chức thực nghiệm mở rộng và đánh giá hiệu quả trong các năm học tiếp theo.  
**Kêu gọi:** Các trường THPT, Sở Giáo dục và Đào tạo Quảng Ninh và các bên liên quan phối hợp thực hiện các giải pháp nhằm nâng cao chất lượng dạy học lịch sử theo hướng phát triển năng lực toàn diện cho học sinh.