Tổng quan nghiên cứu

Xây dựng văn hóa ứng xử trong trường học, đặc biệt tại các trường trung học cơ sở (THCS), đang trở thành một trong những nhiệm vụ trọng tâm của ngành giáo dục Việt Nam. Theo thống kê, huyện Yên Khánh, tỉnh Ninh Bình, với 19 trường THCS và hơn 9.700 học sinh, đã và đang triển khai nhiều hoạt động nhằm nâng cao văn hóa ứng xử trong nhà trường. Tuy nhiên, thực tế vẫn còn tồn tại những biểu hiện chưa phù hợp như bạo lực học đường, ứng xử thiếu văn hóa của học sinh và một số cán bộ giáo viên chưa gương mẫu trong giao tiếp. Mục tiêu nghiên cứu của luận văn là đánh giá thực trạng quản lý xây dựng văn hóa ứng xử tại các trường THCS huyện Yên Khánh, từ đó đề xuất các biện pháp quản lý hiệu quả nhằm tạo môi trường học tập lành mạnh, thân thiện, góp phần nâng cao chất lượng giáo dục đào tạo. Nghiên cứu được thực hiện trong năm 2020, khảo sát tại 5 trường THCS đại diện cho 5 cụm địa bàn dân cư của huyện. Ý nghĩa của nghiên cứu được thể hiện qua việc cung cấp dữ liệu thực tiễn và giải pháp quản lý phù hợp, hỗ trợ các nhà quản lý giáo dục, hiệu trưởng và giáo viên trong việc xây dựng văn hóa ứng xử, góp phần thực hiện thành công Đề án “Xây dựng văn hóa ứng xử trong trường học giai đoạn 2018-2025” của Chính phủ.

Cơ sở lý thuyết và phương pháp nghiên cứu

Khung lý thuyết áp dụng

Luận văn dựa trên ba cách tiếp cận chính: tiếp cận chức năng quản lý, tiếp cận văn hóa nhà trường và tiếp cận hệ thống. Tiếp cận chức năng quản lý giúp xác định các chức năng quản lý gồm lập kế hoạch, tổ chức thực hiện, chỉ đạo và kiểm tra đánh giá trong xây dựng văn hóa ứng xử. Tiếp cận văn hóa nhà trường dựa trên lý thuyết tảng băng của Frank Gonzales, phân chia văn hóa nhà trường thành các yếu tố bề nổi (như không gian cảnh quan sư phạm, phong cách ứng xử) và yếu tố bề sâu (giá trị, chuẩn mực ứng xử). Tiếp cận hệ thống nhấn mạnh vai trò phối hợp giữa các lực lượng trong và ngoài nhà trường như ban giám hiệu, giáo viên, học sinh, phụ huynh và chính quyền địa phương trong xây dựng văn hóa ứng xử. Các khái niệm chính bao gồm: văn hóa nhà trường, văn hóa ứng xử, quản lý xây dựng văn hóa ứng xử, không gian cảnh quan sư phạm, bầu không khí sư phạm, phong cách ứng xử, chuẩn mực và giá trị văn hóa ứng xử.

Phương pháp nghiên cứu

Nghiên cứu sử dụng phương pháp hỗn hợp kết hợp định lượng và định tính. Nguồn dữ liệu chính gồm khảo sát bảng hỏi với 343 người tham gia (118 giáo viên, 189 học sinh khối 8, 9 và 36 cán bộ quản lý), phỏng vấn sâu 13 cán bộ quản lý và giáo viên, cùng nghiên cứu tài liệu và văn bản pháp luật liên quan. Phương pháp chọn mẫu là chọn mẫu ngẫu nhiên có chủ đích tại 5 trường THCS đại diện cho 5 cụm dân cư của huyện Yên Khánh. Thời gian thu thập dữ liệu kéo dài 2 tháng (5-6/2020). Phân tích số liệu định lượng sử dụng phần mềm SPSS với các thống kê mô tả như tỉ lệ phần trăm, điểm trung bình, độ lệch chuẩn. Phân tích định tính dựa trên nội dung phỏng vấn sâu nhằm bổ trợ và làm rõ các kết quả định lượng. Các tiêu chí đánh giá mức độ thực hiện, mức độ tham gia và hiệu quả được thiết kế theo thang 4 mức độ, đảm bảo tính khách quan và khoa học.

Kết quả nghiên cứu và thảo luận

Những phát hiện chính

  1. Nhận thức về vai trò xây dựng văn hóa ứng xử: 98% cán bộ quản lý, giáo viên và học sinh đánh giá việc xây dựng văn hóa ứng xử tại trường THCS là quan trọng hoặc rất quan trọng, trong đó 56,1% đánh giá ở mức rất quan trọng. Tỉ lệ này ở giáo viên và cán bộ quản lý lần lượt là 62,7% và 65,7%, cao hơn so với học sinh (50,5%).

  2. Thực trạng thực hiện mục tiêu xây dựng văn hóa ứng xử: Điểm trung bình đánh giá mức độ thực hiện mục tiêu là 3,33 trên thang 4, với 91,8% người được hỏi cho rằng các mục tiêu được thực hiện ở mức khá và tốt. Mục tiêu “Giúp cán bộ giáo viên, nhân viên và học sinh có nhận thức đúng đắn về hành vi ứng xử có văn hóa” được đánh giá cao nhất với 93,8% ở mức khá và tốt. Mục tiêu “Tạo môi trường thân thiện, an toàn, cởi mở” được đánh giá thấp hơn, với gần 10% cho rằng chỉ đạt mức trung bình trở xuống.

  3. Thực trạng xây dựng các nội dung văn hóa ứng xử: Năm nội dung chính gồm không gian cảnh quan sư phạm, bầu không khí sư phạm, phong cách ứng xử, chuẩn mực và giá trị văn hóa ứng xử đều được đánh giá thực hiện ở mức tốt với điểm trung bình khoảng 3,31. Trong đó, không gian cảnh quan sư phạm được đánh giá cao nhất (3,34), còn giá trị văn hóa ứng xử thấp nhất (3,22).

  4. Chi tiết về không gian cảnh quan sư phạm: 91,1% cán bộ quản lý và giáo viên đánh giá các hoạt động xây dựng không gian cảnh quan sư phạm ở mức khá và tốt. Các hành vi như giáo viên và học sinh mặc trang phục gọn gàng, giữ vệ sinh lớp học được đánh giá tích cực (trên 94% ở mức khá trở lên). Tuy nhiên, các hoạt động trưng bày khẩu hiệu và nội quy ứng xử còn hạn chế, với khoảng 10-13% đánh giá ở mức trung bình hoặc thấp hơn.

Thảo luận kết quả

Kết quả cho thấy nhận thức về tầm quan trọng của xây dựng văn hóa ứng xử tại các trường THCS huyện Yên Khánh là rất cao, phản ánh sự quan tâm của các bên liên quan. Việc thực hiện các mục tiêu xây dựng văn hóa ứng xử đạt kết quả tích cực, đặc biệt trong việc nâng cao nhận thức và hành vi ứng xử của cán bộ giáo viên và học sinh. Tuy nhiên, mục tiêu tạo môi trường thân thiện, an toàn vẫn còn hạn chế, cho thấy cần tăng cường các biện pháp hỗ trợ về mặt tâm lý và môi trường học đường.

Việc xây dựng không gian cảnh quan sư phạm được thực hiện tốt, góp phần tạo môi trường học tập xanh, sạch, đẹp và an toàn. Tuy nhiên, các hoạt động mang tính biểu tượng như trưng bày khẩu hiệu, nội quy ứng xử chưa được chú trọng đúng mức, làm giảm hiệu quả nhắc nhở và giáo dục tự giác. So với các nghiên cứu trong ngành giáo dục, kết quả này tương đồng với báo cáo của ngành về việc xây dựng văn hóa học đường tại các địa phương khác, trong đó nhấn mạnh vai trò của hiệu trưởng và sự phối hợp giữa nhà trường, gia đình và xã hội.

Dữ liệu có thể được trình bày qua biểu đồ cột thể hiện tỉ lệ đánh giá mức độ thực hiện các nội dung xây dựng văn hóa ứng xử, hoặc bảng so sánh điểm trung bình các nội dung để minh họa sự đồng đều và điểm mạnh, điểm yếu trong thực trạng.

Đề xuất và khuyến nghị

  1. Tăng cường tuyên truyền và giáo dục về văn hóa ứng xử: Tổ chức các buổi tập huấn, sinh hoạt chuyên đề cho cán bộ quản lý, giáo viên và học sinh nhằm nâng cao nhận thức và kỹ năng ứng xử văn hóa. Mục tiêu tăng tỉ lệ đánh giá “rất tốt” về nhận thức lên trên 70% trong vòng 1 năm. Chủ thể thực hiện: Phòng Giáo dục và Đào tạo huyện phối hợp với các trường.

  2. Cải thiện không gian cảnh quan sư phạm: Đẩy mạnh việc trưng bày khẩu hiệu, nội quy ứng xử tại các vị trí dễ quan sát trong trường, đồng thời duy trì vệ sinh, trang phục phù hợp. Mục tiêu đạt 95% trường THCS có không gian cảnh quan sư phạm đạt chuẩn trong 2 năm tới. Chủ thể thực hiện: Ban giám hiệu các trường.

  3. Xây dựng và thực thi bộ quy tắc ứng xử cụ thể: Ban hành bộ quy tắc ứng xử chi tiết cho giáo viên, học sinh và cán bộ nhân viên, đảm bảo 100% thành viên nhà trường hiểu và thực hiện nghiêm túc trong vòng 6 tháng. Chủ thể thực hiện: Hiệu trưởng và tổ chuyên môn.

  4. Tăng cường kiểm tra, giám sát và đánh giá: Thiết lập hệ thống kiểm tra định kỳ về văn hóa ứng xử, khen thưởng kịp thời các cá nhân, tập thể có thành tích, đồng thời xử lý nghiêm các vi phạm. Mục tiêu giảm 30% các hành vi ứng xử tiêu cực trong 1 năm. Chủ thể thực hiện: Ban chỉ đạo xây dựng văn hóa ứng xử của trường và Phòng GD&ĐT.

Đối tượng nên tham khảo luận văn

  1. Hiệu trưởng và cán bộ quản lý trường THCS: Nhận diện rõ vai trò và trách nhiệm trong quản lý xây dựng văn hóa ứng xử, áp dụng các biện pháp quản lý hiệu quả để nâng cao môi trường giáo dục.

  2. Giáo viên và nhân viên nhà trường: Nắm bắt các chuẩn mực, phong cách ứng xử phù hợp, từ đó làm gương và hướng dẫn học sinh phát triển nhân cách, kỹ năng giao tiếp văn hóa.

  3. Phòng Giáo dục và Đào tạo các huyện, tỉnh: Sử dụng kết quả nghiên cứu làm cơ sở xây dựng chính sách, kế hoạch và chương trình đào tạo, bồi dưỡng về văn hóa ứng xử trong trường học.

  4. Các nhà nghiên cứu và sinh viên ngành Quản lý giáo dục, Giáo dục học: Tham khảo phương pháp nghiên cứu, khung lý thuyết và kết quả thực tiễn để phát triển các đề tài nghiên cứu liên quan đến văn hóa học đường và quản lý giáo dục.

Câu hỏi thường gặp

  1. Văn hóa ứng xử trong trường THCS là gì?
    Văn hóa ứng xử là tập hợp các giá trị, chuẩn mực, phong cách và hành vi giao tiếp giữa các thành viên trong nhà trường, bao gồm cán bộ quản lý, giáo viên, học sinh, nhằm tạo môi trường học tập thân thiện, lành mạnh.

  2. Tại sao xây dựng văn hóa ứng xử lại quan trọng trong trường học?
    Văn hóa ứng xử giúp hình thành nhân cách, đạo đức, kỹ năng xã hội cho học sinh, đồng thời tạo môi trường làm việc tích cực cho giáo viên, góp phần nâng cao chất lượng giáo dục và phòng chống bạo lực học đường.

  3. Những yếu tố nào ảnh hưởng đến quản lý xây dựng văn hóa ứng xử?
    Bao gồm năng lực quản lý của hiệu trưởng, nhận thức và thái độ của giáo viên, đặc điểm tâm lý học sinh, sự phối hợp giữa nhà trường, gia đình và xã hội, cũng như các chính sách, văn bản pháp luật liên quan.

  4. Phương pháp nào hiệu quả để xây dựng văn hóa ứng xử trong trường THCS?
    Các phương pháp như giảng giải, khuyên bảo, lồng ghép giáo dục vào các môn học, tổ chức câu lạc bộ phát thanh, hoạt động ngoài giờ lên lớp, sinh hoạt lớp và sử dụng mạng xã hội để tuyên truyền và giám sát.

  5. Làm thế nào để đánh giá hiệu quả xây dựng văn hóa ứng xử?
    Thông qua kiểm tra, giám sát định kỳ, khảo sát nhận thức, thái độ và hành vi của cán bộ, giáo viên, học sinh; đánh giá mức độ thực hiện các mục tiêu, nội dung xây dựng văn hóa ứng xử và phản hồi từ các bên liên quan.

Kết luận

  • Luận văn đã hệ thống hóa cơ sở lý luận và thực trạng quản lý xây dựng văn hóa ứng xử tại các trường THCS huyện Yên Khánh, tỉnh Ninh Bình, với sự tham gia của 343 cán bộ quản lý, giáo viên và học sinh.
  • Kết quả khảo sát cho thấy nhận thức về tầm quan trọng của văn hóa ứng xử rất cao, các mục tiêu và nội dung xây dựng được thực hiện ở mức tốt, tuy nhiên vẫn còn hạn chế trong việc tạo môi trường thân thiện, an toàn.
  • Đề xuất các biện pháp quản lý cụ thể, bao gồm tăng cường tuyên truyền, cải thiện không gian cảnh quan, xây dựng bộ quy tắc ứng xử và kiểm tra giám sát nhằm nâng cao hiệu quả xây dựng văn hóa ứng xử.
  • Nghiên cứu cung cấp tài liệu tham khảo quý giá cho các nhà quản lý giáo dục, hiệu trưởng, giáo viên và các cơ quan quản lý giáo dục địa phương.
  • Các bước tiếp theo bao gồm triển khai các biện pháp đề xuất, theo dõi, đánh giá định kỳ và điều chỉnh phù hợp để xây dựng môi trường giáo dục hạnh phúc, thân thiện và phát triển bền vững.

Hãy áp dụng những giải pháp này để góp phần xây dựng môi trường giáo dục văn minh, lành mạnh và nâng cao chất lượng đào tạo tại các trường THCS trên toàn quốc.