Tổng quan nghiên cứu

Trong bối cảnh đổi mới giáo dục hiện nay, việc xây dựng văn hóa ứng xử (VHƯX) trong các trường trung học cơ sở (THCS) đóng vai trò then chốt trong việc nâng cao chất lượng giáo dục và phát triển nhân cách học sinh. Theo Quyết định 1299/QĐ-TTg ngày 03/10/2018 của Thủ tướng Chính phủ, mục tiêu xây dựng VHƯX trong trường học nhằm tạo chuyển biến căn bản về ứng xử văn hóa của cán bộ quản lý, nhà giáo, nhân viên và học sinh, góp phần xây dựng môi trường giáo dục lành mạnh, thân thiện. Tỉnh Thanh Hóa, đặc biệt là huyện Yên Định, đã triển khai nhiều chủ trương nhằm quản lý và xây dựng VHƯX trong các trường THCS, tuy nhiên vẫn còn nhiều hạn chế cần khắc phục.

Mục tiêu nghiên cứu của luận văn là đánh giá thực trạng quản lý xây dựng VHƯX ở các trường THCS huyện Yên Định, tỉnh Thanh Hóa trong giai đoạn đổi mới giáo dục, đồng thời đề xuất các biện pháp quản lý phù hợp nhằm nâng cao hiệu quả xây dựng VHƯX, đáp ứng yêu cầu đổi mới giáo dục phổ thông hiện nay. Phạm vi nghiên cứu tập trung vào 5 trường THCS tiêu biểu tại huyện Yên Định với tổng số 130 khách thể khảo sát gồm cán bộ quản lý và giáo viên.

Nghiên cứu có ý nghĩa quan trọng trong việc cung cấp cơ sở khoa học cho các nhà quản lý giáo dục, giúp xây dựng môi trường học đường an toàn, thân thiện, góp phần nâng cao chất lượng giáo dục và phát triển toàn diện phẩm chất, năng lực học sinh. Các chỉ số như mức độ thực hiện mục tiêu xây dựng VHƯX, sự tham gia của các lực lượng trong nhà trường và hiệu quả quản lý được đánh giá cụ thể nhằm làm rõ thực trạng và đề xuất giải pháp khả thi.

Cơ sở lý thuyết và phương pháp nghiên cứu

Khung lý thuyết áp dụng

Luận văn dựa trên các lý thuyết quản lý giáo dục và văn hóa tổ chức, trong đó:

  • Lý thuyết quản lý xây dựng văn hóa ứng xử: Quản lý xây dựng VHƯX là quá trình có mục đích, có kế hoạch và hệ thống của chủ thể quản lý (hiệu trưởng, ban giám hiệu) tác động đến khách thể quản lý (cán bộ, giáo viên, học sinh) nhằm hình thành và phát triển các giá trị, chuẩn mực ứng xử phù hợp với môi trường giáo dục hiện đại.

  • Lý thuyết văn hóa tổ chức: Văn hóa nhà trường là hệ thống các giá trị, chuẩn mực, niềm tin và quy tắc ứng xử được các thành viên trong nhà trường thừa nhận và thực hiện, tạo nên bản sắc riêng và ảnh hưởng trực tiếp đến môi trường giáo dục.

Các khái niệm chính bao gồm: văn hóa ứng xử, xây dựng văn hóa ứng xử, quản lý xây dựng văn hóa ứng xử, không gian cảnh quan sư phạm, bầu không khí tâm lý sư phạm, phong cách ứng xử và chuẩn mực văn hóa ứng xử trong nhà trường.

Phương pháp nghiên cứu

Nghiên cứu sử dụng phương pháp kết hợp giữa nghiên cứu lý luận và thực tiễn:

  • Nguồn dữ liệu: Thu thập từ 5 trường THCS huyện Yên Định, với mẫu khảo sát gồm 130 người (90 giáo viên, 40 cán bộ quản lý). Dữ liệu được thu thập qua bảng hỏi, phỏng vấn sâu, quan sát thực tiễn và phân tích các văn bản chỉ đạo của Bộ Giáo dục và Đào tạo.

  • Phương pháp phân tích: Sử dụng phương pháp thống kê toán học để xử lý số liệu định lượng, kết hợp phân tích định tính nhằm đánh giá thực trạng và các yếu tố ảnh hưởng đến quản lý xây dựng VHƯX. Công cụ hỗ trợ là phần mềm Excel để tính toán và biểu diễn số liệu.

  • Timeline nghiên cứu: Nghiên cứu được thực hiện trong năm 2022, bắt đầu từ việc tổng hợp lý luận, khảo sát thực trạng trong các trường THCS, phân tích dữ liệu và đề xuất biện pháp quản lý phù hợp.

Kết quả nghiên cứu và thảo luận

Những phát hiện chính

  1. Mức độ thực hiện mục tiêu xây dựng VHƯX: Khoảng 65% cán bộ quản lý và giáo viên đánh giá việc thực hiện mục tiêu xây dựng VHƯX tại các trường THCS huyện Yên Định đạt mức trung bình đến khá. Tuy nhiên, chỉ khoảng 30% cho rằng mục tiêu được thực hiện hiệu quả và đồng bộ.

  2. Thực trạng nội dung xây dựng VHƯX: Các nội dung như xây dựng giá trị VHƯX, không gian cảnh quan sư phạm và bầu không khí tâm lý sư phạm được thực hiện tương đối tốt với tỷ lệ thực hiện trên 70%. Ngược lại, việc xây dựng phong cách ứng xử và chuẩn mực văn hóa ứng xử còn hạn chế, chỉ đạt khoảng 50-55%.

  3. Quản lý xây dựng VHƯX: Việc lập kế hoạch và quản lý thực hiện mục tiêu xây dựng VHƯX được đánh giá ở mức 60%, trong khi quản lý điều kiện, phương tiện và kiểm tra, đánh giá chỉ đạt khoảng 45-50%. Điều này cho thấy sự thiếu đồng bộ và chưa hiệu quả trong công tác quản lý.

  4. Yếu tố ảnh hưởng: Năng lực quản lý của hiệu trưởng và nhận thức của giáo viên là hai yếu tố chủ quan quan trọng nhất ảnh hưởng đến hiệu quả xây dựng VHƯX, chiếm tỷ lệ ảnh hưởng khoảng 70%. Các yếu tố khách quan như cơ sở vật chất và truyền thống văn hóa nhà trường cũng đóng vai trò quan trọng, chiếm khoảng 55%.

Thảo luận kết quả

Kết quả nghiên cứu cho thấy, mặc dù các trường THCS huyện Yên Định đã có nhiều nỗ lực trong xây dựng VHƯX, nhưng vẫn còn tồn tại nhiều hạn chế về mặt quản lý và thực hiện. Nguyên nhân chủ yếu là do năng lực quản lý của hiệu trưởng chưa đồng đều, thiếu sự phối hợp chặt chẽ giữa các lực lượng trong và ngoài nhà trường, cũng như điều kiện cơ sở vật chất chưa đáp ứng đầy đủ.

So sánh với các nghiên cứu trong ngành giáo dục, kết quả này tương đồng với báo cáo của một số địa phương khác, cho thấy việc xây dựng VHƯX trong trường học vẫn là thách thức lớn trong bối cảnh đổi mới giáo dục. Việc thiếu kiểm tra, đánh giá thường xuyên và chưa có cơ chế khen thưởng phù hợp cũng làm giảm động lực tham gia của cán bộ, giáo viên và học sinh.

Dữ liệu có thể được trình bày qua biểu đồ cột thể hiện tỷ lệ thực hiện các nội dung xây dựng VHƯX và biểu đồ tròn phân tích các yếu tố ảnh hưởng chủ quan và khách quan. Bảng tổng hợp mức độ quản lý các hoạt động xây dựng VHƯX cũng giúp minh họa rõ nét các điểm mạnh và hạn chế.

Đề xuất và khuyến nghị

  1. Nâng cao năng lực quản lý của hiệu trưởng: Tổ chức các khóa bồi dưỡng, tập huấn chuyên sâu về quản lý xây dựng VHƯX cho hiệu trưởng và cán bộ quản lý trong vòng 12 tháng tới, nhằm nâng cao nhận thức và kỹ năng quản lý hiệu quả.

  2. Xây dựng kế hoạch quản lý đồng bộ và cụ thể: Các trường cần xây dựng kế hoạch chi tiết, rõ ràng về mục tiêu, nội dung, hình thức và tiến độ xây dựng VHƯX, đảm bảo sự phối hợp chặt chẽ giữa các bộ phận trong nhà trường và các lực lượng xã hội liên quan.

  3. Tăng cường kiểm tra, đánh giá và khen thưởng: Thiết lập hệ thống kiểm tra, đánh giá định kỳ về xây dựng VHƯX, đồng thời áp dụng các hình thức khen thưởng, động viên kịp thời nhằm khích lệ cán bộ, giáo viên và học sinh tích cực tham gia.

  4. Cải thiện điều kiện cơ sở vật chất và phương tiện hỗ trợ: Huy động nguồn lực từ địa phương và xã hội hóa giáo dục để nâng cấp cơ sở vật chất, trang thiết bị phục vụ xây dựng VHƯX, đảm bảo môi trường học tập xanh, sạch, đẹp và an toàn.

  5. Phối hợp chặt chẽ với gia đình và cộng đồng: Tăng cường sự phối hợp giữa nhà trường, gia đình và các tổ chức xã hội nhằm tạo môi trường giáo dục đồng bộ, hỗ trợ giáo dục VHƯX cho học sinh toàn diện.

Đối tượng nên tham khảo luận văn

  1. Hiệu trưởng và cán bộ quản lý giáo dục: Nhận diện rõ vai trò và trách nhiệm trong quản lý xây dựng VHƯX, áp dụng các biện pháp quản lý hiệu quả để nâng cao chất lượng giáo dục.

  2. Giáo viên các trường THCS: Hiểu rõ về các chuẩn mực, phong cách ứng xử và cách thức tham gia xây dựng VHƯX trong nhà trường, từ đó nâng cao kỹ năng giao tiếp sư phạm và giáo dục học sinh.

  3. Nhà nghiên cứu và sinh viên ngành quản lý giáo dục: Cung cấp cơ sở lý luận và thực tiễn về quản lý xây dựng VHƯX, làm tài liệu tham khảo cho các đề tài nghiên cứu liên quan.

  4. Các cơ quan quản lý giáo dục địa phương: Hỗ trợ xây dựng chính sách, kế hoạch và chương trình đào tạo phù hợp nhằm nâng cao hiệu quả quản lý xây dựng VHƯX trong các trường học.

Câu hỏi thường gặp

  1. Văn hóa ứng xử trong trường học là gì?
    Văn hóa ứng xử là hệ thống các giá trị, chuẩn mực và hành vi giao tiếp giữa các thành viên trong nhà trường, thể hiện qua thái độ, lời nói và hành động nhằm tạo môi trường học tập thân thiện, lành mạnh.

  2. Tại sao quản lý xây dựng văn hóa ứng xử lại quan trọng ở trường THCS?
    Quản lý xây dựng VHƯX giúp định hướng thái độ và hành vi của cán bộ, giáo viên và học sinh, góp phần tạo môi trường giáo dục an toàn, nâng cao chất lượng dạy và học, đồng thời phòng chống bạo lực học đường.

  3. Những yếu tố nào ảnh hưởng đến hiệu quả quản lý xây dựng VHƯX?
    Bao gồm năng lực quản lý của hiệu trưởng, nhận thức và thái độ của giáo viên, đặc điểm tâm lý học sinh, cơ sở vật chất nhà trường, truyền thống văn hóa và sự phối hợp của gia đình, cộng đồng.

  4. Các hình thức xây dựng văn hóa ứng xử phổ biến trong trường THCS là gì?
    Bao gồm lồng ghép nội dung VHƯX trong các môn học, tổ chức hoạt động giáo dục ngoài giờ lên lớp, các hoạt động chính trị - xã hội, triển khai quy tắc ứng xử và các phong trào thi đua.

  5. Làm thế nào để nâng cao hiệu quả quản lý xây dựng VHƯX trong trường học?
    Cần nâng cao năng lực quản lý của hiệu trưởng, xây dựng kế hoạch cụ thể, tăng cường kiểm tra đánh giá, cải thiện điều kiện cơ sở vật chất và phối hợp chặt chẽ với gia đình, cộng đồng.

Kết luận

  • Quản lý xây dựng văn hóa ứng xử ở các trường THCS huyện Yên Định, tỉnh Thanh Hóa còn nhiều hạn chế, đặc biệt trong công tác quản lý điều kiện và kiểm tra đánh giá.
  • Năng lực quản lý của hiệu trưởng và nhận thức của giáo viên là yếu tố chủ chốt ảnh hưởng đến hiệu quả xây dựng VHƯX.
  • Việc xây dựng VHƯX góp phần tạo môi trường học đường thân thiện, an toàn, nâng cao chất lượng giáo dục và phát triển nhân cách học sinh.
  • Cần triển khai đồng bộ các biện pháp quản lý như nâng cao năng lực quản lý, xây dựng kế hoạch chi tiết, kiểm tra đánh giá thường xuyên và cải thiện cơ sở vật chất.
  • Đề nghị các nhà quản lý giáo dục, hiệu trưởng và giáo viên tích cực áp dụng các giải pháp đề xuất để nâng cao hiệu quả xây dựng văn hóa ứng xử trong nhà trường, góp phần thực hiện thành công đổi mới giáo dục phổ thông.

Hành động tiếp theo: Các trường THCS tại huyện Yên Định nên tổ chức các khóa tập huấn nâng cao năng lực quản lý xây dựng VHƯX trong năm học tới, đồng thời xây dựng kế hoạch triển khai cụ thể và hệ thống kiểm tra đánh giá hiệu quả thực hiện.