Tổng quan nghiên cứu

Thuế thu nhập doanh nghiệp (TNDN) là nguồn thu chủ yếu của ngân sách nhà nước, đóng vai trò quan trọng trong điều tiết kinh tế vĩ mô và thúc đẩy phát triển sản xuất kinh doanh. Tại thành phố Thanh Hóa, tính đến cuối năm 2018, có khoảng 3.449 doanh nghiệp đang hoạt động, trong đó doanh nghiệp siêu nhỏ chiếm khoảng 46,1%. Thuế TNDN từ các doanh nghiệp này góp phần đáng kể vào tổng thu ngân sách, với tỷ trọng đóng góp từ doanh nghiệp chiếm khoảng 70% tổng thu ngân sách nhà nước. Tuy nhiên, công tác quản lý thuế TNDN đối với doanh nghiệp siêu nhỏ tại Chi cục Thuế thành phố Thanh Hóa còn nhiều hạn chế, như việc đăng ký thuế chưa chặt chẽ, ý thức chấp hành nghĩa vụ thuế của một số doanh nghiệp chưa cao, dẫn đến thất thu và khó khăn trong quản lý.

Mục tiêu nghiên cứu nhằm hệ thống hóa các vấn đề lý luận về quản lý thuế TNDN, phân tích thực trạng công tác quản lý thuế đối với doanh nghiệp siêu nhỏ tại Chi cục Thuế thành phố Thanh Hóa trong giai đoạn 2016-2018, từ đó đề xuất các giải pháp hoàn thiện nhằm nâng cao hiệu quả quản lý thuế. Nghiên cứu tập trung vào phạm vi không gian là các doanh nghiệp siêu nhỏ trên địa bàn thành phố Thanh Hóa và phạm vi thời gian từ năm 2016 đến 2018. Kết quả nghiên cứu có ý nghĩa quan trọng trong việc tăng cường nguồn thu ngân sách, đảm bảo công bằng xã hội và hỗ trợ phát triển doanh nghiệp siêu nhỏ, góp phần thúc đẩy sự phát triển kinh tế địa phương bền vững.

Cơ sở lý thuyết và phương pháp nghiên cứu

Khung lý thuyết áp dụng

Luận văn dựa trên các lý thuyết và mô hình quản lý thuế hiện đại, tập trung vào quản lý thuế thu nhập doanh nghiệp (TNDN) và đặc thù của doanh nghiệp siêu nhỏ. Hai lý thuyết chính được áp dụng gồm:

  1. Lý thuyết quản lý thuế: Theo Luật Quản lý thuế năm 2006, quản lý thuế là quá trình tổ chức, kiểm tra việc thực hiện các quy định pháp luật thuế nhằm huy động đầy đủ các khoản thuế vào ngân sách nhà nước. Mục tiêu quản lý thuế TNDN là tập trung huy động thuế kịp thời, phát huy vai trò thuế trong nền kinh tế và nâng cao ý thức chấp hành pháp luật thuế của người nộp thuế.

  2. Lý thuyết phân loại doanh nghiệp theo quy mô: Căn cứ Nghị định 39/2018/NĐ-CP, doanh nghiệp siêu nhỏ được xác định dựa trên số lao động tham gia bảo hiểm xã hội không quá 10 người, tổng doanh thu năm không quá 3 tỷ đồng (nông nghiệp, công nghiệp) hoặc 10 tỷ đồng (thương mại, dịch vụ), hoặc tổng nguồn vốn không quá 3 tỷ đồng. Lý thuyết này giúp phân tích đặc điểm và vai trò của doanh nghiệp siêu nhỏ trong nền kinh tế.

Các khái niệm chính bao gồm: thuế thu nhập doanh nghiệp, doanh nghiệp siêu nhỏ, quản lý thuế, đăng ký thuế, khai thuế, nộp thuế, ấn định thuế, kiểm tra thuế, cưỡng chế thuế.

Phương pháp nghiên cứu

Nghiên cứu sử dụng phương pháp thu thập và phân tích số liệu thứ cấp từ các nguồn chính thức như biên bản kiểm tra thuế, báo cáo tổng kết của Chi cục Thuế thành phố Thanh Hóa, website ngành thuế và Bộ Tài chính, cùng các tài liệu học thuật liên quan.

  • Cỡ mẫu: Toàn bộ doanh nghiệp siêu nhỏ đang hoạt động trên địa bàn thành phố Thanh Hóa trong giai đoạn 2016-2018, khoảng 1.590 doanh nghiệp theo số liệu thống kê.

  • Phương pháp chọn mẫu: Sử dụng toàn bộ số liệu có sẵn để đảm bảo tính đại diện và toàn diện.

  • Phương pháp phân tích:

    • Thống kê mô tả các chỉ tiêu quản lý thuế như số lượng doanh nghiệp đăng ký, khai thuế, nộp thuế, số thu ngân sách, tỷ lệ nợ thuế.
    • So sánh các số liệu tương đối và tuyệt đối qua các năm để đánh giá xu hướng và hiệu quả quản lý.
    • Phân tích nguyên nhân và đánh giá các mặt hạn chế dựa trên dữ liệu thực tế và so sánh với các nghiên cứu tương tự.
    • Tổng hợp kết quả để đề xuất giải pháp phù hợp.

  • Timeline nghiên cứu: Tập trung phân tích dữ liệu từ năm 2016 đến 2018, với việc thu thập và xử lý số liệu trong năm 2019.

Kết quả nghiên cứu và thảo luận

Những phát hiện chính

  1. Tăng trưởng số lượng doanh nghiệp siêu nhỏ: Số lượng doanh nghiệp siêu nhỏ trên địa bàn thành phố Thanh Hóa tăng từ khoảng 1.590 doanh nghiệp năm 2016 lên hơn 1.800 doanh nghiệp năm 2018, chiếm khoảng 46,1% tổng số doanh nghiệp đang hoạt động. Đặc biệt, lĩnh vực thương mại dịch vụ có sự tăng trưởng mạnh, từ 340 doanh nghiệp năm 2016 lên 525 doanh nghiệp năm 2018.

  2. Kết quả thu ngân sách từ thuế TNDN: Thu ngân sách nhà nước tại Chi cục Thuế thành phố Thanh Hóa tăng vượt bậc trong giai đoạn 2016-2018, với mức tăng trên 50% năm 2018 so với năm 2016. Tỷ lệ thực hiện dự toán thu ngân sách luôn đạt và vượt kế hoạch giao, thể hiện hiệu quả trong công tác quản lý thuế.

  3. Thực trạng quản lý đăng ký, khai, nộp thuế: Việc đăng ký thuế và cấp mã số thuế được thực hiện theo cơ chế “một cửa”, giảm thời gian cấp mã số thuế từ hơn 30 ngày xuống còn 5 ngày. Tuy nhiên, vẫn còn tồn tại tình trạng doanh nghiệp đăng ký nhưng không hoạt động hoặc không khai thuế đúng hạn, dẫn đến khó khăn trong quản lý và thất thu thuế.

  4. Quản lý nợ thuế và cưỡng chế: Công tác quản lý nợ thuế được thực hiện nghiêm túc, tuy nhiên tỷ lệ nợ thuế TNDN của doanh nghiệp siêu nhỏ vẫn còn ở mức đáng kể, ảnh hưởng đến hiệu quả thu ngân sách. Các biện pháp cưỡng chế thuế được áp dụng nhưng chưa triệt để do đặc thù quy mô và năng lực tài chính của doanh nghiệp siêu nhỏ.

Thảo luận kết quả

Nguyên nhân chính của những hạn chế trong quản lý thuế TNDN đối với doanh nghiệp siêu nhỏ bao gồm ý thức chấp hành pháp luật thuế của người nộp thuế còn hạn chế, trình độ kế toán thuế và hiểu biết chính sách thuế chưa cao, cùng với quy mô nhỏ, nguồn lực tài chính yếu kém của doanh nghiệp. So với các nghiên cứu trong ngành thuế tại các địa phương khác, tình hình tại Thanh Hóa tương đồng về mặt thách thức nhưng có sự cải thiện rõ rệt về mặt quản lý hành chính và ứng dụng công nghệ thông tin.

Dữ liệu có thể được trình bày qua các biểu đồ thể hiện sự tăng trưởng số lượng doanh nghiệp siêu nhỏ, biểu đồ cột so sánh kết quả thu ngân sách qua các năm, bảng thống kê tỷ lệ nợ thuế và số lượng doanh nghiệp không khai thuế đúng hạn. Những kết quả này cho thấy sự cần thiết phải có các giải pháp đồng bộ nhằm nâng cao hiệu quả quản lý thuế, đồng thời hỗ trợ doanh nghiệp siêu nhỏ phát triển bền vững.

Đề xuất và khuyến nghị

  1. Tăng cường công tác tuyên truyền, đào tạo về chính sách thuế: Cơ quan thuế cần phối hợp với các tổ chức đào tạo tổ chức các khóa tập huấn, hội thảo nâng cao nhận thức và trình độ kế toán thuế cho doanh nghiệp siêu nhỏ, nhằm giảm thiểu sai sót trong kê khai và nộp thuế. Mục tiêu nâng tỷ lệ doanh nghiệp kê khai đúng hạn lên trên 90% trong vòng 2 năm.

  2. Hoàn thiện quy trình đăng ký và quản lý mã số thuế: Áp dụng công nghệ thông tin để đồng bộ dữ liệu đăng ký kinh doanh và đăng ký thuế, loại bỏ các doanh nghiệp không hoạt động hoặc đăng ký ảo, giúp giảm thất thu và nâng cao hiệu quả quản lý. Thực hiện trong vòng 1 năm với sự phối hợp của Sở Kế hoạch và Đầu tư.

  3. Tăng cường kiểm tra, thanh tra và cưỡng chế thuế: Đẩy mạnh công tác kiểm tra hồ sơ khai thuế và kiểm tra tại trụ sở doanh nghiệp, áp dụng biện pháp cưỡng chế thuế nghiêm minh đối với các trường hợp nợ thuế kéo dài, nhằm giảm tỷ lệ nợ thuế xuống dưới 5% trong 3 năm tới. Cơ quan thuế thành phố Thanh Hóa chủ trì thực hiện.

  4. Hỗ trợ phát triển doanh nghiệp siêu nhỏ: Đề xuất các chính sách hỗ trợ về tài chính, kỹ thuật và pháp lý giúp doanh nghiệp siêu nhỏ nâng cao năng lực sản xuất kinh doanh, từ đó tăng nguồn thu thuế bền vững. Các chương trình hỗ trợ cần được triển khai đồng bộ trong vòng 3 năm, phối hợp giữa chính quyền địa phương và ngành thuế.

Đối tượng nên tham khảo luận văn

  1. Cơ quan quản lý thuế và chính quyền địa phương: Giúp nâng cao hiệu quả công tác quản lý thuế, xây dựng chính sách phù hợp với đặc thù doanh nghiệp siêu nhỏ, từ đó tăng nguồn thu ngân sách và đảm bảo công bằng xã hội.

  2. Doanh nghiệp siêu nhỏ và các tổ chức hỗ trợ doanh nghiệp: Cung cấp kiến thức về nghĩa vụ thuế, quy trình đăng ký và khai thuế, giúp doanh nghiệp tuân thủ pháp luật và phát triển bền vững.

  3. Các nhà nghiên cứu và sinh viên chuyên ngành quản trị kinh doanh, tài chính – kế toán: Là tài liệu tham khảo quý giá về quản lý thuế doanh nghiệp siêu nhỏ, phương pháp nghiên cứu và phân tích thực trạng quản lý thuế tại địa phương.

  4. Các tổ chức tư vấn, kiểm toán và dịch vụ kế toán thuế: Hỗ trợ nâng cao chất lượng dịch vụ, tư vấn chính sách thuế và hỗ trợ doanh nghiệp trong việc thực hiện nghĩa vụ thuế đúng quy định.

Câu hỏi thường gặp

  1. Doanh nghiệp siêu nhỏ được định nghĩa như thế nào theo pháp luật Việt Nam?
    Doanh nghiệp siêu nhỏ là doanh nghiệp có số lao động tham gia bảo hiểm xã hội bình quân năm không quá 10 người, tổng doanh thu năm không quá 3 tỷ đồng (nông nghiệp, công nghiệp) hoặc 10 tỷ đồng (thương mại, dịch vụ), hoặc tổng nguồn vốn không quá 3 tỷ đồng theo Nghị định 39/2018/NĐ-CP.

  2. Tại sao quản lý thuế TNDN đối với doanh nghiệp siêu nhỏ lại gặp nhiều khó khăn?
    Doanh nghiệp siêu nhỏ thường có quy mô nhỏ, nguồn lực tài chính hạn chế, trình độ kế toán và hiểu biết pháp luật thuế còn thấp, dẫn đến việc kê khai, nộp thuế không đầy đủ hoặc chậm trễ, gây khó khăn cho công tác quản lý và thu thuế.

  3. Các biện pháp cưỡng chế thuế được áp dụng khi doanh nghiệp không nộp thuế đúng hạn là gì?
    Các biện pháp bao gồm trích tiền từ tài khoản ngân hàng, phong tỏa tài khoản, khấu trừ một phần tiền lương, kê biên tài sản, thu hồi mã số thuế, đình chỉ sử dụng hóa đơn và thu hồi giấy phép kinh doanh theo quy định của pháp luật.

  4. Làm thế nào để nâng cao ý thức chấp hành pháp luật thuế của doanh nghiệp siêu nhỏ?
    Cần tăng cường công tác tuyên truyền, đào tạo, hỗ trợ doanh nghiệp hiểu rõ quyền lợi và nghĩa vụ thuế, đồng thời áp dụng các biện pháp kiểm tra, xử lý nghiêm các vi phạm để nâng cao tính tự giác của người nộp thuế.

  5. Vai trò của công nghệ thông tin trong quản lý thuế hiện nay là gì?
    Công nghệ thông tin giúp đồng bộ dữ liệu đăng ký kinh doanh và thuế, giảm thủ tục hành chính, tăng tính minh bạch, hỗ trợ kiểm tra, giám sát và xử lý thông tin nhanh chóng, từ đó nâng cao hiệu quả quản lý thuế.

Kết luận

  • Luận văn đã hệ thống hóa các vấn đề lý luận và thực tiễn về quản lý thuế thu nhập doanh nghiệp đối với doanh nghiệp siêu nhỏ tại thành phố Thanh Hóa trong giai đoạn 2016-2018.
  • Phân tích thực trạng cho thấy số lượng doanh nghiệp siêu nhỏ tăng nhanh, đóng góp quan trọng vào ngân sách nhưng công tác quản lý thuế còn nhiều hạn chế.
  • Các nguyên nhân chủ yếu gồm ý thức chấp hành thuế của doanh nghiệp, trình độ kế toán thuế và quy trình quản lý chưa hoàn thiện.
  • Đề xuất các giải pháp đồng bộ về tuyên truyền, hoàn thiện quy trình, tăng cường kiểm tra cưỡng chế và hỗ trợ doanh nghiệp nhằm nâng cao hiệu quả quản lý thuế.
  • Khuyến nghị các cơ quan chức năng và doanh nghiệp phối hợp thực hiện các giải pháp trong vòng 1-3 năm tới để phát huy tối đa nguồn thu và hỗ trợ phát triển doanh nghiệp siêu nhỏ bền vững.

Hành động tiếp theo: Cơ quan thuế thành phố Thanh Hóa cần triển khai ngay các giải pháp đề xuất, đồng thời tiếp tục nghiên cứu, cập nhật chính sách phù hợp với thực tiễn phát triển kinh tế địa phương. Các doanh nghiệp siêu nhỏ cần chủ động nâng cao nhận thức và tuân thủ pháp luật thuế để góp phần phát triển kinh tế chung.

Mời bạn đọc và các nhà quản lý quan tâm nghiên cứu sâu hơn để cùng đóng góp hoàn thiện công tác quản lý thuế tại địa phương.