Tổng quan nghiên cứu

Trong bối cảnh đổi mới giáo dục phổ thông theo chương trình 2018, việc nâng cao năng lực chuyên môn của giáo viên (GV) trở thành nhiệm vụ trọng tâm nhằm nâng cao chất lượng dạy học và hiệu quả giáo dục. Tại trường Trung học Phổ thông (THPT) Lộc Bình, huyện Lộc Bình, tỉnh Lạng Sơn, hoạt động sinh hoạt chuyên môn (SHCM) dựa vào nghiên cứu bài học (NCBH) được xem là giải pháp thiết thực để phát triển năng lực nghề nghiệp của GV. Trường THPT Lộc Bình có quy mô gần 1.400 học sinh và gần 100 cán bộ quản lý, GV, nhân viên, với 100% GV đạt trình độ chuẩn và trên chuẩn, đồng thời là trường đạt chuẩn quốc gia và kiểm định chất lượng giáo dục cấp độ 2. Tuy nhiên, thực trạng SHCM tại trường vẫn còn tồn tại nhiều hạn chế, chưa phát huy tối đa hiệu quả đổi mới phương pháp dạy học.

Mục tiêu nghiên cứu nhằm đánh giá thực trạng quản lý SHCM dựa vào NCBH tại trường THPT Lộc Bình, từ đó đề xuất các biện pháp quản lý phù hợp nhằm nâng cao hiệu quả hoạt động chuyên môn, góp phần phát triển năng lực GV và chất lượng học tập của học sinh. Nghiên cứu được thực hiện trong năm học 2021-2022, khảo sát 4 cán bộ quản lý và 50 GV tại trường. Kết quả nghiên cứu có ý nghĩa quan trọng trong việc hoàn thiện công tác quản lý SHCM, đồng thời cung cấp cơ sở khoa học cho các nhà quản lý giáo dục và tổ chuyên môn trong việc tổ chức hoạt động chuyên môn hiệu quả, phù hợp với đặc thù trường miền núi và yêu cầu đổi mới giáo dục hiện nay.

Cơ sở lý thuyết và phương pháp nghiên cứu

Khung lý thuyết áp dụng

Luận văn dựa trên hai lý thuyết chính: lý thuyết quản lý giáo dục và mô hình nghiên cứu bài học (NCBH). Lý thuyết quản lý giáo dục được hiểu là quá trình có tổ chức, có kế hoạch nhằm phối hợp các nguồn lực để đạt mục tiêu giáo dục, trong đó quản lý SHCM là một phần quan trọng nhằm nâng cao năng lực GV và chất lượng dạy học. Mô hình NCBH tập trung vào việc GV cùng nhau quan sát, phân tích quá trình học tập của học sinh (HS) trong từng bài học cụ thể, từ đó rút ra bài học, cải tiến phương pháp dạy học và nâng cao hiệu quả giáo dục.

Các khái niệm chính bao gồm:

  • Quản lý sinh hoạt chuyên môn (SHCM): Hoạt động tổ chức, chỉ đạo, kiểm tra và đánh giá các hoạt động chuyên môn của GV nhằm phát triển năng lực nghề nghiệp.
  • Nghiên cứu bài học (NCBH): Phương pháp phát triển chuyên môn thông qua việc GV cùng nhau thiết kế, dự giờ, quan sát và thảo luận về bài học nhằm cải tiến phương pháp dạy học.
  • Tổ chuyên môn: Đơn vị tổ chức GV cùng chuyên môn, chịu trách nhiệm xây dựng kế hoạch, tổ chức SHCM và thực hiện NCBH.
  • Mục tiêu SHCM dựa vào NCBH: Phát triển năng lực chuyên môn GV, cải tiến nội dung và phương pháp dạy học, tập trung vào học tập của HS và tạo môi trường học tập cộng đồng.

Phương pháp nghiên cứu

Nghiên cứu sử dụng phương pháp hỗn hợp, kết hợp nghiên cứu lý luận và thực tiễn. Cụ thể:

  • Nguồn dữ liệu: Thu thập từ khảo sát 54 đối tượng gồm 4 cán bộ quản lý và 50 GV trường THPT Lộc Bình trong năm học 2021-2022. Dữ liệu được thu thập qua bảng hỏi, phỏng vấn sâu, dự giờ và quan sát thực tế các buổi SHCM dựa vào NCBH.
  • Phương pháp chọn mẫu: Mẫu chọn theo phương pháp chọn mẫu thuận tiện, đảm bảo đại diện cho các tổ chuyên môn và cán bộ quản lý tại trường.
  • Phân tích dữ liệu: Sử dụng thống kê mô tả (tỷ lệ phần trăm, điểm trung bình) để đánh giá thực trạng; phân tích định tính từ phỏng vấn và quan sát để làm rõ nguyên nhân và đề xuất giải pháp.
  • Timeline nghiên cứu: Nghiên cứu được tiến hành trong năm học 2021-2022, gồm các giai đoạn: thu thập tài liệu lý luận, xây dựng công cụ khảo sát, thu thập và xử lý dữ liệu, phân tích kết quả và đề xuất biện pháp.

Kết quả nghiên cứu và thảo luận

Những phát hiện chính

  1. Thực trạng thực hiện mục tiêu SHCM dựa vào NCBH: Đánh giá của cán bộ quản lý và GV cho thấy mức độ đồng thuận về mục tiêu SHCM dựa vào NCBH đạt điểm trung bình 3.05 (trên thang 5), trong đó mục tiêu “bồi dưỡng, phát triển chuyên môn nghiệp vụ cho GV” được đánh giá cao nhất với điểm trung bình 4.05. Mục tiêu “kết nối các nội dung kiến thức giữa các bộ môn” được đánh giá thấp hơn với điểm trung bình 3.71.

  2. Phương pháp và hình thức SHCM: Việc tổ chức SHCM dựa vào NCBH tại trường còn mang tính truyền thống, chưa thực sự đổi mới toàn diện. Khoảng 60% GV cho biết các buổi SHCM chưa tập trung sâu vào phân tích hoạt động học tập của HS mà chủ yếu là trao đổi kinh nghiệm giảng dạy cá nhân.

  3. Điều kiện hỗ trợ SHCM: Cơ sở vật chất, trang thiết bị phục vụ dạy học được đánh giá ở mức trung bình khá (điểm trung bình 3.2), tuy nhiên vẫn còn thiếu phòng học chuyên môn và thiết bị hỗ trợ hiện đại. Sự hỗ trợ từ lãnh đạo nhà trường và các tổ chức đoàn thể được đánh giá tích cực với điểm trung bình 3.8.

  4. Yếu tố ảnh hưởng đến quản lý SHCM dựa vào NCBH: Các yếu tố chủ quan như năng lực quản lý của hiệu trưởng và tổ trưởng chuyên môn, nhận thức của GV về NCBH có ảnh hưởng lớn đến hiệu quả quản lý. Yếu tố khách quan như đặc thù nghề nghiệp GV, điều kiện cơ sở vật chất và bối cảnh kinh tế xã hội địa phương cũng tác động đáng kể.

Thảo luận kết quả

Kết quả nghiên cứu cho thấy SHCM dựa vào NCBH tại trường THPT Lộc Bình đã được triển khai nhưng chưa đạt hiệu quả tối ưu do nhiều nguyên nhân. Việc nhận thức chưa đồng đều về mục tiêu và phương pháp NCBH dẫn đến hoạt động SHCM còn mang tính hình thức, chưa tập trung vào phân tích sâu sắc quá trình học tập của HS. Điều này tương đồng với các nghiên cứu trong nước và quốc tế cho thấy việc đổi mới SHCM đòi hỏi sự thay đổi căn bản về nhận thức và kỹ năng của GV cũng như sự chỉ đạo quyết liệt của lãnh đạo nhà trường.

Ngoài ra, điều kiện vật chất và trang thiết bị còn hạn chế cũng ảnh hưởng đến việc tổ chức các buổi SHCM hiệu quả. Sự phối hợp giữa tổ chuyên môn và các tổ chức đoàn thể trong nhà trường được đánh giá tích cực, tạo môi trường thuận lợi cho hoạt động chuyên môn. Tuy nhiên, năng lực quản lý của hiệu trưởng và tổ trưởng chuyên môn cần được nâng cao để đảm bảo chỉ đạo, kiểm tra và đánh giá hoạt động SHCM theo hướng NCBH một cách khoa học và hiệu quả.

Dữ liệu có thể được trình bày qua biểu đồ thanh thể hiện mức độ đồng thuận về các mục tiêu SHCM, bảng phân tích các yếu tố ảnh hưởng và biểu đồ tròn về tỷ lệ GV đánh giá điều kiện hỗ trợ SHCM.

Đề xuất và khuyến nghị

  1. Nâng cao nhận thức và kỹ năng cho GV về NCBH: Tổ chức các lớp tập huấn, hội thảo chuyên đề nhằm thay đổi nhận thức, nâng cao kỹ năng quan sát, phân tích và thảo luận bài học cho GV. Thời gian thực hiện trong 6 tháng đầu năm học, do phòng đào tạo phối hợp với tổ chuyên môn chủ trì.

  2. Xây dựng kế hoạch và quy chế SHCM theo hướng NCBH: Hiệu trưởng phối hợp tổ trưởng chuyên môn xây dựng kế hoạch SHCM chi tiết, phân công nhiệm vụ rõ ràng, đảm bảo tính ổn định và liên tục trong năm học. Quy chế cần quy định trách nhiệm, quyền hạn và tiêu chí đánh giá hiệu quả SHCM. Thời gian hoàn thành trong quý I năm học.

  3. Tăng cường kiểm tra, giám sát và đánh giá hoạt động SHCM: Thiết lập hệ thống kiểm tra định kỳ, đánh giá kết quả SHCM dựa vào NCBH, từ đó điều chỉnh kế hoạch và biện pháp phù hợp. Chủ thể thực hiện là ban giám hiệu và tổ chuyên môn, thực hiện hàng quý.

  4. Phát triển môi trường học tập chuyên môn tích cực: Thành lập nhóm chuyên gia tư vấn hỗ trợ tổ chuyên môn, khuyến khích GV chia sẻ kinh nghiệm, sáng kiến đổi mới phương pháp dạy học. Đồng thời, tạo động lực bằng các hình thức khen thưởng, động viên tinh thần và vật chất. Thời gian triển khai liên tục trong năm học.

  5. Cải thiện cơ sở vật chất và trang thiết bị: Nhà trường phối hợp với các cấp quản lý và các tổ chức đoàn thể huy động nguồn lực đầu tư bổ sung phòng học chuyên môn, thiết bị dạy học hiện đại nhằm hỗ trợ hiệu quả hoạt động SHCM. Kế hoạch thực hiện trong 2 năm tới.

Đối tượng nên tham khảo luận văn

  1. Cán bộ quản lý giáo dục: Hiệu trưởng, phó hiệu trưởng và tổ trưởng chuyên môn có thể áp dụng các biện pháp quản lý SHCM dựa vào NCBH để nâng cao hiệu quả công tác chuyên môn và chất lượng giáo dục tại trường.

  2. Giáo viên các trường phổ thông: GV có thể tham khảo mô hình NCBH để đổi mới phương pháp dạy học, nâng cao năng lực chuyên môn và phát triển kỹ năng quan sát, phân tích bài học.

  3. Nhà nghiên cứu giáo dục: Các chuyên gia, học giả trong lĩnh vực quản lý giáo dục và phát triển chuyên môn GV có thể sử dụng kết quả nghiên cứu làm cơ sở tham khảo cho các nghiên cứu tiếp theo về đổi mới SHCM.

  4. Cơ quan quản lý giáo dục địa phương: Sở, phòng giáo dục có thể vận dụng các đề xuất trong luận văn để xây dựng chính sách, hướng dẫn và hỗ trợ các trường phổ thông trong việc tổ chức SHCM hiệu quả, đặc biệt tại các vùng miền núi.

Câu hỏi thường gặp

  1. SHCM dựa vào NCBH là gì và có điểm khác biệt gì so với SHCM truyền thống?
    SHCM dựa vào NCBH là hoạt động chuyên môn trong đó GV cùng nhau thiết kế, dự giờ, quan sát và thảo luận về bài học nhằm cải tiến phương pháp dạy học. Khác với SHCM truyền thống thường mang tính hình thức, NCBH tập trung vào phân tích quá trình học tập của HS, giúp GV phát triển năng lực chuyên môn thực chất.

  2. Tại sao việc quản lý SHCM dựa vào NCBH lại quan trọng đối với trường THPT Lộc Bình?
    Trường THPT Lộc Bình nằm ở vùng miền núi, có đặc thù về điều kiện kinh tế xã hội và nguồn lực giáo dục. Quản lý SHCM theo hướng NCBH giúp nâng cao năng lực GV, đổi mới phương pháp dạy học phù hợp với HS địa phương, từ đó nâng cao chất lượng giáo dục toàn diện.

  3. Những khó khăn chính khi triển khai SHCM dựa vào NCBH tại trường là gì?
    Khó khăn gồm nhận thức chưa đồng đều của GV về NCBH, hạn chế về cơ sở vật chất, thiếu kỹ năng quan sát và phân tích bài học của GV, cũng như năng lực quản lý của hiệu trưởng và tổ trưởng chuyên môn chưa đồng bộ.

  4. Các biện pháp nào được đề xuất để nâng cao hiệu quả quản lý SHCM dựa vào NCBH?
    Các biện pháp gồm nâng cao nhận thức và kỹ năng GV, xây dựng kế hoạch và quy chế SHCM rõ ràng, tăng cường kiểm tra, giám sát, phát triển môi trường học tập tích cực và cải thiện cơ sở vật chất, trang thiết bị dạy học.

  5. Làm thế nào để đánh giá hiệu quả của SHCM dựa vào NCBH?
    Hiệu quả được đánh giá qua mức độ tham gia tích cực của GV, sự cải tiến phương pháp dạy học, nâng cao năng lực chuyên môn, kết quả học tập của HS và sự ổn định, liên tục của hoạt động SHCM. Việc đánh giá cần dựa trên các tiêu chí cụ thể, có hệ thống kiểm tra, phản hồi và điều chỉnh kịp thời.

Kết luận

  • SHCM dựa vào NCBH là phương pháp hiệu quả để phát triển năng lực chuyên môn GV và nâng cao chất lượng giáo dục tại trường THPT Lộc Bình.
  • Thực trạng quản lý SHCM tại trường còn nhiều hạn chế do nhận thức, kỹ năng GV và năng lực quản lý chưa đồng đều, cùng với điều kiện cơ sở vật chất chưa đầy đủ.
  • Các yếu tố chủ quan và khách quan đều ảnh hưởng đến hiệu quả quản lý SHCM dựa vào NCBH, đòi hỏi sự phối hợp đồng bộ giữa nhà trường, tổ chuyên môn và các tổ chức đoàn thể.
  • Đề xuất các biện pháp quản lý cụ thể, khả thi nhằm nâng cao nhận thức, xây dựng kế hoạch, kiểm tra giám sát và cải thiện điều kiện vật chất, tạo môi trường học tập tích cực cho GV.
  • Nghiên cứu mở ra hướng đi mới cho công tác quản lý SHCM tại các trường phổ thông miền núi, góp phần thực hiện thành công chương trình giáo dục phổ thông 2018.

Hành động tiếp theo: Các nhà quản lý giáo dục và tổ chuyên môn tại trường THPT Lộc Bình cần triển khai ngay các biện pháp đề xuất, đồng thời tiếp tục theo dõi, đánh giá và điều chỉnh để đảm bảo hiệu quả bền vững của hoạt động SHCM dựa vào NCBH.