Tổng quan nghiên cứu

Trong bối cảnh phát triển kinh tế - xã hội, việc giải phóng mặt bằng (GPMB) đóng vai trò then chốt trong việc tạo quỹ đất phục vụ các dự án đầu tư công và phát triển hạ tầng. Tại huyện Đức Thọ, tỉnh Hà Tĩnh, giai đoạn 2021-2023, công tác GPMB được triển khai cho nhiều dự án trọng điểm như đường bộ cao tốc Bắc - Nam phía Đông và đường dây 500kV mạch 3. Tổng diện tích đất thu hồi tăng từ 908,4 ha năm 2021 lên 1.256,6 ha năm 2023, với kinh phí thực hiện GPMB tăng từ 605,5 tỷ đồng lên 1.025,5 tỷ đồng. Tuy nhiên, tiến độ thu hồi đất có xu hướng giảm, từ 91,02% năm 2021 xuống còn 81,61% năm 2023, phản ánh những khó khăn trong quản lý và thực thi chính sách.

Mục tiêu nghiên cứu nhằm xây dựng khung quản lý nhà nước về GPMB phù hợp với đặc thù địa phương, phân tích thực trạng, ưu điểm, hạn chế và nguyên nhân tại huyện Đức Thọ, đồng thời đề xuất các giải pháp hoàn thiện quản lý nhà nước về GPMB đến năm 2025. Phạm vi nghiên cứu tập trung vào công tác quản lý nhà nước về GPMB trên địa bàn huyện Đức Thọ, sử dụng số liệu thu thập trong giai đoạn 2021-2023 và phỏng vấn sâu cán bộ quản lý trong tháng 4-5/2024.

Nghiên cứu có ý nghĩa quan trọng trong việc nâng cao hiệu quả công tác GPMB, góp phần thúc đẩy phát triển kinh tế - xã hội địa phương, đảm bảo quyền lợi người dân bị thu hồi đất và tăng cường sự minh bạch, công bằng trong quản lý đất đai. Các chỉ số như tỷ lệ dự án hoàn thành, diện tích thu hồi đất, kinh phí bồi thường và số lượng đơn thư khiếu nại được sử dụng làm thước đo hiệu quả quản lý.

Cơ sở lý thuyết và phương pháp nghiên cứu

Khung lý thuyết áp dụng

Nghiên cứu dựa trên hai lý thuyết quản lý nhà nước và quản lý đất đai. Lý thuyết quản lý nhà nước nhấn mạnh quá trình lập kế hoạch, tổ chức, lãnh đạo và kiểm soát các nguồn lực nhằm đạt hiệu quả và hiệu lực trong điều kiện môi trường biến động. Lý thuyết quản lý đất đai tập trung vào các nguyên tắc thu hồi, bồi thường, hỗ trợ và tái định cư theo quy định pháp luật, đảm bảo quyền lợi các bên liên quan.

Mô hình nghiên cứu gồm ba nội dung chính: (1) Lập và phê duyệt kế hoạch GPMB; (2) Tổ chức thực hiện kế hoạch; (3) Kiểm soát và giám sát quá trình GPMB. Các khái niệm trọng tâm bao gồm: giải phóng mặt bằng, bồi thường hỗ trợ, tái định cư, quản lý nhà nước, và sự đồng thuận cộng đồng.

Phương pháp nghiên cứu

Nguồn dữ liệu bao gồm số liệu thứ cấp từ UBND huyện Đức Thọ, các báo cáo, văn bản pháp luật liên quan đến Luật Đất đai 2024, Nghị định 47/2014/NĐ-CP và các văn bản hướng dẫn. Dữ liệu sơ cấp được thu thập qua phỏng vấn sâu 8 cán bộ quản lý và thực thi công tác GPMB tại huyện, bao gồm lãnh đạo Ban chỉ đạo GPMB, cán bộ Trung tâm phát triển quỹ đất và tổ công tác bồi thường tại các xã.

Phương pháp phân tích sử dụng tổng hợp, phân tích định tính và định lượng, xử lý số liệu bằng Excel để đánh giá tiến độ, hiệu quả và các vấn đề phát sinh trong công tác GPMB. Cỡ mẫu phỏng vấn được chọn nhằm bao quát cả khía cạnh chính sách và thực thi, đảm bảo thu thập ý kiến đa chiều. Thời gian nghiên cứu tập trung vào giai đoạn 2021-2023 với thu thập dữ liệu sơ cấp tháng 4-5/2024.

Kết quả nghiên cứu và thảo luận

Những phát hiện chính

  1. Tăng quy mô và kinh phí GPMB nhưng tiến độ giảm: Số dự án GPMB tăng từ 15 dự án năm 2021 lên 20 dự án năm 2023, diện tích thu hồi tăng từ 908,4 ha lên 1.256,6 ha, kinh phí từ 605,5 tỷ đồng lên 1.025,5 tỷ đồng. Tuy nhiên, tiến độ thu hồi đất giảm từ 91,02% xuống 81,61%.

  2. Nhân lực quản lý còn hạn chế: Bộ máy quản lý gồm 33 cán bộ năm 2023, đa phần là cán bộ trẻ, trình độ chuyên môn chưa đồng đều, chỉ có 2 người trình độ thạc sĩ. Chính sách đãi ngộ chưa thỏa đáng, dẫn đến tinh thần làm việc và năng lực chưa cao.

  3. Chính sách bồi thường và tái định cư còn bất cập: Đơn giá bồi thường sát với thị trường nhưng vẫn có hộ dân không đồng thuận do giá đất ở chưa phản ánh đúng giá trị thực tế. Việc bố trí tái định cư chậm trễ, ảnh hưởng đến đời sống người dân. Tỷ lệ hộ thu hồi đất trên 70% tăng từ 398 hộ năm 2021 lên 521 hộ năm 2023.

  4. Kiểm soát và giám sát chưa hiệu quả: Trong giai đoạn 2021-2023, có 107 lượt kiểm tra với 139 trường hợp sai phạm, chiếm tỷ lệ 25,26% năm 2023, giảm so với 43,03% năm 2021. Sai phạm chủ yếu liên quan đến gian lận kiểm kê, áp giá bồi thường và thủ tục hành chính. Một vụ án hình sự liên quan đến vi phạm bồi thường GPMB đang được điều tra.

Thảo luận kết quả

Nguyên nhân tiến độ GPMB giảm dù quy mô và kinh phí tăng là do sự phối hợp chưa nhịp nhàng giữa các cơ quan, năng lực cán bộ còn yếu, và sự phản ứng của người dân do chưa đồng thuận về chính sách bồi thường. So với các nghiên cứu trong ngành quản lý đất đai, tình trạng này phổ biến ở các địa phương có nhiều dự án lớn, đòi hỏi sự cải thiện về năng lực quản lý và minh bạch thông tin.

Việc nhân lực trẻ, thiếu kinh nghiệm và chính sách đãi ngộ chưa phù hợp làm giảm hiệu quả công tác, tương tự với báo cáo của ngành về quản lý nhà nước tại các huyện thuần nông. Các sai phạm trong kiểm soát GPMB cho thấy cần tăng cường thanh tra, giám sát và xử lý nghiêm minh để nâng cao niềm tin của người dân.

Chính sách bồi thường và tái định cư chưa đáp ứng đầy đủ nhu cầu người dân, ảnh hưởng đến sự ổn định xã hội và tiến độ dự án. Việc chưa có định hướng nghề nghiệp và hỗ trợ sinh kế sau thu hồi đất là điểm yếu cần khắc phục. Dữ liệu việc làm cho thấy tỷ lệ thất nghiệp giảm nhẹ sau thu hồi đất nhưng vẫn còn nhiều người thiếu việc làm hoặc chuyển sang các ngành nghề không ổn định.

Dữ liệu có thể được trình bày qua biểu đồ tiến độ thu hồi đất theo năm, bảng thống kê nhân lực quản lý, biểu đồ tỷ lệ sai phạm qua các năm và bảng phân tích việc làm trước và sau thu hồi đất để minh họa rõ nét các vấn đề.

Đề xuất và khuyến nghị

  1. Tăng cường đào tạo và nâng cao năng lực cán bộ quản lý GPMB: Tổ chức các khóa đào tạo chuyên sâu về pháp luật đất đai, kỹ năng quản lý dự án và kỹ năng giao tiếp với người dân. Mục tiêu nâng tỷ lệ cán bộ có trình độ đại học trở lên lên 80% trong vòng 2 năm. Chủ thể thực hiện: UBND huyện phối hợp với các trường đại học, viện nghiên cứu.

  2. Cải thiện chính sách bồi thường và tái định cư: Rà soát, điều chỉnh đơn giá bồi thường sát với giá thị trường, minh bạch trong áp dụng để tăng sự đồng thuận của người dân. Đẩy nhanh tiến độ bố trí tái định cư, đảm bảo bàn giao đất sạch đúng kế hoạch. Thời gian thực hiện: đến năm 2025. Chủ thể: Hội đồng bồi thường GPMB huyện, Sở Tài nguyên và Môi trường.

  3. Tăng cường kiểm soát, giám sát và xử lý vi phạm: Thiết lập hệ thống kiểm tra định kỳ và đột xuất, xử lý nghiêm các trường hợp sai phạm để nâng cao hiệu quả quản lý. Mục tiêu giảm tỷ lệ sai phạm xuống dưới 10% trong 3 năm tới. Chủ thể: Thanh tra tỉnh, UBND huyện.

  4. Đẩy mạnh công tác tuyên truyền và vận động người dân: Sử dụng đa dạng hình thức truyền thông, ứng dụng công nghệ thông tin và mạng xã hội để nâng cao nhận thức, tạo sự đồng thuận trong cộng đồng. Thời gian: liên tục đến năm 2025. Chủ thể: UBND huyện, các tổ chức chính trị - xã hội.

  5. Hỗ trợ đào tạo nghề và tạo việc làm cho người bị thu hồi đất: Phối hợp với các trung tâm đào tạo nghề, doanh nghiệp để tổ chức các khóa học phù hợp, hỗ trợ chuyển đổi nghề nghiệp nhằm ổn định sinh kế. Mục tiêu tăng tỷ lệ lao động có việc làm ổn định lên 90% trong vòng 3 năm. Chủ thể: Trung tâm phát triển quỹ đất, Sở Lao động - Thương binh và Xã hội.

Đối tượng nên tham khảo luận văn

  1. Cán bộ quản lý nhà nước về đất đai và GPMB: Nghiên cứu cung cấp cơ sở lý luận và thực tiễn để nâng cao hiệu quả quản lý, xử lý các vấn đề phát sinh trong công tác GPMB.

  2. Chủ đầu tư các dự án phát triển hạ tầng: Hiểu rõ quy trình, chính sách và các khó khăn trong GPMB để phối hợp tốt hơn với chính quyền và người dân, đảm bảo tiến độ dự án.

  3. Nhà nghiên cứu và sinh viên ngành quản lý kinh tế, quản lý đất đai: Tài liệu tham khảo quý giá về mô hình quản lý nhà nước, phương pháp nghiên cứu và phân tích thực trạng tại địa phương.

  4. Cơ quan thanh tra, kiểm tra và pháp luật: Hỗ trợ trong việc xây dựng các biện pháp kiểm soát, giám sát và xử lý vi phạm trong lĩnh vực GPMB, góp phần nâng cao tính minh bạch và công bằng.

Câu hỏi thường gặp

  1. Quản lý nhà nước về giải phóng mặt bằng là gì?
    Quản lý nhà nước về GPMB là quá trình lập kế hoạch, tổ chức thực hiện và kiểm soát các hoạt động thu hồi đất, bồi thường, hỗ trợ và tái định cư nhằm đảm bảo tiến độ và hiệu quả dự án theo quy định pháp luật.

  2. Những khó khăn chính trong công tác GPMB tại huyện Đức Thọ là gì?
    Khó khăn gồm năng lực cán bộ hạn chế, chính sách bồi thường chưa đồng thuận, tiến độ tái định cư chậm, phối hợp giữa các cơ quan chưa nhịp nhàng và tồn tại sai phạm trong kiểm soát.

  3. Làm thế nào để nâng cao hiệu quả công tác GPMB?
    Cần tăng cường đào tạo cán bộ, cải thiện chính sách bồi thường, đẩy mạnh tuyên truyền, tăng cường kiểm soát và hỗ trợ đào tạo nghề cho người bị thu hồi đất.

  4. Chính sách bồi thường và tái định cư được thực hiện như thế nào?
    Bồi thường bằng tiền hoặc đất theo đơn giá sát thị trường, hỗ trợ ổn định đời sống, đào tạo nghề và bố trí tái định cư với diện tích tối thiểu 150m2 theo quy định.

  5. Tại sao tiến độ thu hồi đất lại giảm dù kinh phí tăng?
    Do sự phản ứng của người dân chưa đồng thuận, phối hợp giữa các cơ quan chưa hiệu quả, năng lực cán bộ còn yếu và các vấn đề pháp lý, thủ tục phức tạp.

Kết luận

  • Công tác quản lý nhà nước về giải phóng mặt bằng tại huyện Đức Thọ giai đoạn 2021-2023 đã đạt được nhiều kết quả tích cực nhưng vẫn còn tồn tại hạn chế về tiến độ và hiệu quả.
  • Nhân lực quản lý còn thiếu kinh nghiệm và chính sách đãi ngộ chưa phù hợp ảnh hưởng đến chất lượng công tác.
  • Chính sách bồi thường, hỗ trợ và tái định cư cần được điều chỉnh để tăng sự đồng thuận và ổn định đời sống người dân.
  • Kiểm soát và giám sát công tác GPMB cần được tăng cường để giảm thiểu sai phạm và nâng cao tính minh bạch.
  • Các giải pháp đề xuất hướng tới hoàn thiện quản lý nhà nước về GPMB đến năm 2025, góp phần thúc đẩy phát triển kinh tế - xã hội địa phương.

Next steps: Triển khai các giải pháp đào tạo, cải thiện chính sách và tăng cường kiểm soát theo lộ trình đề xuất.
Call-to-action: Các cơ quan quản lý và chủ đầu tư cần phối hợp chặt chẽ, đồng thời tăng cường đối thoại với người dân để đảm bảo thành công trong công tác giải phóng mặt bằng.