Tổng quan nghiên cứu

Trong giai đoạn 2018-2020, ngành Giáo dục và Đào tạo huyện Thiệu Hóa, tỉnh Thanh Hóa đã chứng kiến sự phát triển đáng kể về quy mô và chất lượng giáo dục tiểu học. Với tổng số 23 trường tiểu học, 255 lớp học và hơn 4.300 học sinh, tỷ lệ học sinh hoàn thành chương trình tiểu học đạt 99,7%, tỷ lệ lưu ban và bỏ học duy trì ở mức rất thấp lần lượt là 0,1% và 0,02%. Tuy nhiên, việc quản lý hoạt động tổ chuyên môn (TCM) tại các trường tiểu học vẫn còn nhiều hạn chế, ảnh hưởng trực tiếp đến chất lượng dạy và học. Hoạt động TCM là đơn vị quản lý cơ sở, trực tiếp triển khai các hoạt động chuyên môn, đổi mới phương pháp dạy học và kiểm tra đánh giá, góp phần nâng cao năng lực đội ngũ giáo viên và chất lượng giáo dục toàn diện.

Mục tiêu nghiên cứu nhằm đánh giá thực trạng quản lý hoạt động TCM ở các trường tiểu học huyện Thiệu Hóa theo chương trình giáo dục phổ thông 2018, từ đó đề xuất các biện pháp quản lý hiệu quả, góp phần nâng cao chất lượng dạy học. Phạm vi nghiên cứu tập trung vào 5 trường tiểu học tiêu biểu trên địa bàn huyện, khảo sát 48 cán bộ quản lý và 85 giáo viên, với dữ liệu thu thập trong giai đoạn 2018-2020. Nghiên cứu có ý nghĩa quan trọng trong việc cung cấp cơ sở khoa học cho công tác quản lý giáo dục, đồng thời hỗ trợ các nhà quản lý và giáo viên nâng cao năng lực chuyên môn, đáp ứng yêu cầu đổi mới căn bản, toàn diện giáo dục theo chương trình mới.

Cơ sở lý thuyết và phương pháp nghiên cứu

Khung lý thuyết áp dụng

Nghiên cứu dựa trên các lý thuyết quản lý giáo dục hiện đại, trong đó nhấn mạnh vai trò của tổ chức và quản lý hoạt động chuyên môn trong nhà trường. Lý thuyết của Jay W. Lorsch về thiết kế cơ cấu tổ chức được áp dụng để phân tích vai trò của Hiệu trưởng, Phó Hiệu trưởng và tổ trưởng chuyên môn trong việc phối hợp quản lý hoạt động TCM. Ngoài ra, các khái niệm về quản lý theo Phạm Minh Hạc và Nguyễn Minh Đạo được sử dụng để làm rõ quá trình tác động có mục tiêu, có kế hoạch của chủ thể quản lý đến đối tượng quản lý nhằm đạt mục tiêu giáo dục.

Ba khái niệm chính được làm rõ gồm:

  • Tổ chuyên môn (TCM): Đơn vị quản lý cơ sở trong nhà trường, trực tiếp tổ chức các hoạt động chuyên môn, đổi mới phương pháp dạy học và bồi dưỡng giáo viên.
  • Hoạt động tổ chuyên môn: Bao gồm xây dựng kế hoạch dạy học, tổ chức sinh hoạt chuyên môn, đổi mới phương pháp dạy học, kiểm tra đánh giá giáo viên và học sinh.
  • Quản lý hoạt động tổ chuyên môn: Quá trình tác động có kế hoạch, có định hướng của chủ thể quản lý (Hiệu trưởng, tổ trưởng chuyên môn) đến các hoạt động và thành viên trong tổ nhằm nâng cao chất lượng giáo dục.

Phương pháp nghiên cứu

Nghiên cứu sử dụng phương pháp kết hợp giữa nghiên cứu lý luận và thực tiễn.

  • Nguồn dữ liệu: Thu thập từ 5 trường tiểu học huyện Thiệu Hóa, với 48 cán bộ quản lý và 85 giáo viên tham gia khảo sát. Dữ liệu thu thập trong giai đoạn 2018-2020.
  • Phương pháp thu thập dữ liệu: Sử dụng phiếu điều tra khảo sát (anket), phỏng vấn sâu cán bộ quản lý và giáo viên, quan sát hoạt động sinh hoạt chuyên môn, lấy ý kiến chuyên gia để khảo nghiệm tính cấp thiết và khả thi của các biện pháp đề xuất.
  • Phương pháp phân tích: Áp dụng thống kê mô tả và phân tích định lượng bằng phần mềm tin học để xử lý số liệu khảo sát, biểu diễn kết quả qua bảng biểu và biểu đồ nhằm minh họa các phát hiện chính.
  • Timeline nghiên cứu: Nghiên cứu được tiến hành từ năm 2018 đến 2020, bao gồm giai đoạn khảo sát thực trạng, phân tích dữ liệu và đề xuất biện pháp quản lý.

Kết quả nghiên cứu và thảo luận

Những phát hiện chính

  1. Nhận thức về vai trò hoạt động tổ chuyên môn: Khoảng 85% cán bộ quản lý và giáo viên nhận thức rõ vai trò quan trọng của TCM trong nâng cao chất lượng dạy học theo chương trình giáo dục phổ thông 2018. Tuy nhiên, 15% còn lại chưa thực sự quan tâm đúng mức, dẫn đến hoạt động TCM chưa đồng đều giữa các trường.
  2. Thực trạng xây dựng kế hoạch hoạt động TCM: Chỉ có khoảng 70% tổ chuyên môn xây dựng kế hoạch hoạt động cụ thể, chi tiết và phù hợp với chương trình mới. 30% còn lại xây dựng kế hoạch mang tính hình thức, chưa sát thực tế, ảnh hưởng đến hiệu quả triển khai.
  3. Tổ chức sinh hoạt chuyên môn: Tỷ lệ tổ chuyên môn tổ chức sinh hoạt chuyên môn theo hướng nghiên cứu bài học đạt khoảng 65%, còn lại chủ yếu là sinh hoạt truyền thống, chưa phát huy tối đa vai trò trao đổi, học hỏi giữa giáo viên.
  4. Quản lý và chỉ đạo của Hiệu trưởng: Khoảng 80% Hiệu trưởng thực hiện tốt vai trò quản lý, chỉ đạo hoạt động TCM, nhưng vẫn còn 20% chưa dành đủ thời gian và nguồn lực để giám sát, hỗ trợ tổ chuyên môn.
  5. Các yếu tố ảnh hưởng: Điều kiện vật chất, cơ sở vật chất phục vụ hoạt động TCM được đánh giá ở mức trung bình (khoảng 60% trường có đủ thiết bị), trong khi yếu tố con người như năng lực tổ trưởng chuyên môn và mối quan hệ giữa Hiệu trưởng - tổ trưởng chuyên môn có ảnh hưởng lớn đến hiệu quả quản lý.

Thảo luận kết quả

Kết quả nghiên cứu cho thấy hoạt động quản lý tổ chuyên môn tại các trường tiểu học huyện Thiệu Hóa đã có những chuyển biến tích cực, phù hợp với định hướng đổi mới của chương trình giáo dục phổ thông 2018. Tuy nhiên, vẫn tồn tại những hạn chế như kế hoạch hoạt động chưa cụ thể, sinh hoạt chuyên môn chưa thực sự đổi mới, và sự quan tâm của một số Hiệu trưởng chưa đầy đủ. Nguyên nhân chủ yếu xuất phát từ hạn chế về năng lực quản lý, thiếu thời gian dành cho công tác chuyên môn và điều kiện vật chất chưa đồng bộ.

So sánh với các nghiên cứu trong nước và quốc tế, kết quả tương đồng với nhận định rằng vai trò của Hiệu trưởng và tổ trưởng chuyên môn là then chốt trong quản lý hoạt động TCM. Việc áp dụng mô hình sinh hoạt chuyên môn theo nghiên cứu bài học được xem là phương pháp hiệu quả để nâng cao năng lực giáo viên và chất lượng dạy học. Các biểu đồ so sánh tỷ lệ tổ chức sinh hoạt chuyên môn theo hướng đổi mới giữa các trường có thể minh họa rõ nét sự khác biệt về hiệu quả quản lý.

Ý nghĩa của nghiên cứu là cung cấp cơ sở khoa học để các nhà quản lý giáo dục tại địa phương có thể điều chỉnh, hoàn thiện công tác quản lý tổ chuyên môn, từ đó nâng cao chất lượng giáo dục tiểu học, đáp ứng yêu cầu đổi mới căn bản, toàn diện giáo dục.

Đề xuất và khuyến nghị

  1. Tăng cường xây dựng và chỉ đạo kế hoạch hoạt động tổ chuyên môn: Hiệu trưởng cần chỉ đạo tổ trưởng chuyên môn xây dựng kế hoạch chi tiết, cụ thể, bám sát chương trình giáo dục phổ thông 2018, đảm bảo tính khả thi và hiệu quả. Thời gian thực hiện: ngay từ đầu năm học; Chủ thể thực hiện: Hiệu trưởng, tổ trưởng chuyên môn.
  2. Đổi mới hình thức sinh hoạt chuyên môn theo hướng nghiên cứu bài học: Khuyến khích tổ chuyên môn tổ chức sinh hoạt chuyên môn theo chuyên đề, dự giờ thăm lớp, phân tích bài học để nâng cao năng lực chuyên môn giáo viên. Thời gian: liên tục trong năm học; Chủ thể: tổ trưởng chuyên môn, giáo viên.
  3. Bồi dưỡng nâng cao năng lực quản lý cho Hiệu trưởng và tổ trưởng chuyên môn: Tổ chức các khóa đào tạo, tập huấn về kỹ năng quản lý, chỉ đạo hoạt động tổ chuyên môn, đặc biệt là kỹ năng xây dựng kế hoạch và đánh giá hiệu quả hoạt động. Thời gian: hàng năm; Chủ thể: Sở GD&ĐT, Phòng GD&ĐT.
  4. Cải thiện điều kiện vật chất, kỹ thuật phục vụ hoạt động tổ chuyên môn: Đầu tư trang thiết bị dạy học, phòng học bộ môn, công nghệ thông tin để hỗ trợ đổi mới phương pháp dạy học và sinh hoạt chuyên môn. Thời gian: kế hoạch 3 năm; Chủ thể: UBND huyện, nhà trường.
  5. Tăng cường kiểm tra, giám sát và đánh giá hoạt động tổ chuyên môn: Thiết lập hệ thống tiêu chí đánh giá rõ ràng, tổ chức kiểm tra định kỳ để kịp thời điều chỉnh hoạt động, nâng cao hiệu quả quản lý. Thời gian: định kỳ hàng học kỳ; Chủ thể: Hiệu trưởng, Phòng GD&ĐT.

Đối tượng nên tham khảo luận văn

  1. Cán bộ quản lý giáo dục cấp huyện và trường học: Nghiên cứu cung cấp cơ sở lý luận và thực tiễn để nâng cao năng lực quản lý hoạt động tổ chuyên môn, từ đó nâng cao chất lượng giáo dục địa phương.
  2. Hiệu trưởng và tổ trưởng chuyên môn các trường tiểu học: Hướng dẫn xây dựng kế hoạch, tổ chức sinh hoạt chuyên môn và quản lý hoạt động tổ chuyên môn theo chương trình giáo dục phổ thông 2018.
  3. Giáo viên tiểu học: Hiểu rõ vai trò và trách nhiệm trong tổ chuyên môn, tham gia tích cực các hoạt động đổi mới phương pháp dạy học và bồi dưỡng chuyên môn.
  4. Nhà nghiên cứu và sinh viên ngành Giáo dục: Cung cấp tài liệu tham khảo về quản lý giáo dục, đặc biệt là quản lý hoạt động tổ chuyên môn trong bối cảnh đổi mới chương trình giáo dục phổ thông.

Câu hỏi thường gặp

  1. Quản lý hoạt động tổ chuyên môn là gì?
    Quản lý hoạt động tổ chuyên môn là quá trình tác động có kế hoạch, có định hướng của chủ thể quản lý (Hiệu trưởng, tổ trưởng chuyên môn) đến các hoạt động và thành viên trong tổ nhằm đạt mục tiêu nâng cao chất lượng giáo dục.

  2. Vai trò của Hiệu trưởng trong quản lý tổ chuyên môn như thế nào?
    Hiệu trưởng chịu trách nhiệm tổ chức bộ máy, chỉ đạo xây dựng kế hoạch, giám sát và đánh giá hoạt động tổ chuyên môn, tạo điều kiện về cơ sở vật chất và nguồn lực để tổ chuyên môn hoạt động hiệu quả.

  3. Làm thế nào để đổi mới sinh hoạt chuyên môn theo chương trình giáo dục phổ thông 2018?
    Đổi mới bằng cách tổ chức sinh hoạt theo hướng nghiên cứu bài học, dự giờ thăm lớp, phân tích bài học, trao đổi kinh nghiệm, giúp giáo viên nâng cao năng lực chuyên môn và áp dụng phương pháp dạy học tích cực.

  4. Những yếu tố nào ảnh hưởng đến hiệu quả quản lý hoạt động tổ chuyên môn?
    Bao gồm năng lực quản lý của Hiệu trưởng và tổ trưởng chuyên môn, điều kiện vật chất kỹ thuật, mối quan hệ phối hợp trong nhà trường, nhận thức và thái độ của giáo viên đối với hoạt động tổ chuyên môn.

  5. Các biện pháp đề xuất có thể áp dụng trong thời gian bao lâu?
    Các biện pháp có thể triển khai ngay từ đầu năm học và duy trì liên tục, với một số giải pháp về cơ sở vật chất cần kế hoạch đầu tư dài hạn khoảng 3 năm để đảm bảo hiệu quả bền vững.

Kết luận

  • Hoạt động tổ chuyên môn tại các trường tiểu học huyện Thiệu Hóa đã có những chuyển biến tích cực nhưng vẫn còn tồn tại hạn chế về kế hoạch, sinh hoạt chuyên môn và quản lý.
  • Hiệu trưởng và tổ trưởng chuyên môn giữ vai trò then chốt trong việc nâng cao hiệu quả quản lý hoạt động tổ chuyên môn.
  • Điều kiện vật chất và mối quan hệ phối hợp trong nhà trường ảnh hưởng lớn đến chất lượng hoạt động tổ chuyên môn.
  • Đề xuất các biện pháp cụ thể nhằm nâng cao năng lực quản lý, đổi mới sinh hoạt chuyên môn và cải thiện điều kiện vật chất phục vụ hoạt động tổ chuyên môn.
  • Nghiên cứu cung cấp cơ sở khoa học và thực tiễn để các nhà quản lý giáo dục và giáo viên tiểu học nâng cao chất lượng dạy học theo chương trình giáo dục phổ thông 2018.

Hành động tiếp theo: Các trường tiểu học và Phòng GD&ĐT huyện Thiệu Hóa nên triển khai ngay các biện pháp đề xuất, đồng thời tổ chức tập huấn nâng cao năng lực quản lý cho cán bộ quản lý và giáo viên. Để biết thêm chi tiết và hỗ trợ triển khai, liên hệ với Sở Giáo dục và Đào tạo Thanh Hóa hoặc Trường Đại học Hồng Đức.