Tổng quan nghiên cứu

Hoạt động tăng cường tiếng Việt cho trẻ người dân tộc thiểu số (DTTS) tại các trường mẫu giáo là một vấn đề cấp thiết trong bối cảnh phát triển giáo dục vùng dân tộc thiểu số ở Việt Nam. Tại huyện Nam Giang, tỉnh Quảng Nam, nơi có tỷ lệ trẻ DTTS chiếm khoảng 79,9% dân số, việc nâng cao khả năng sử dụng tiếng Việt cho trẻ mẫu giáo DTTS đóng vai trò then chốt trong việc chuẩn bị cho các em bước vào lớp Một và tiếp cận chương trình giáo dục phổ thông. Theo Quyết định số 1008/QĐ-TTg năm 2016, mục tiêu đến năm 2025 là 95% trẻ mẫu giáo DTTS được tăng cường tiếng Việt phù hợp với độ tuổi, góp phần nâng cao chất lượng giáo dục và phát triển bền vững vùng dân tộc thiểu số.

Nghiên cứu tập trung khảo sát thực trạng quản lý hoạt động tăng cường tiếng Việt cho trẻ DTTS tại 6 trường mẫu giáo công lập trên địa bàn huyện Nam Giang trong giai đoạn 2019-2021, đồng thời đề xuất các biện pháp quản lý nhằm nâng cao hiệu quả hoạt động này trong giai đoạn 2021-2025. Việc nghiên cứu có ý nghĩa quan trọng trong việc thu hẹp khoảng cách về ngôn ngữ, tạo điều kiện bình đẳng trong giáo dục, đồng thời góp phần phát triển toàn diện kỹ năng ngôn ngữ cho trẻ DTTS, từ đó nâng cao chất lượng giáo dục mầm non tại địa phương.

Cơ sở lý thuyết và phương pháp nghiên cứu

Khung lý thuyết áp dụng

Nghiên cứu dựa trên các lý thuyết và mô hình quản lý giáo dục, phát triển ngôn ngữ trẻ em và giáo dục dân tộc thiểu số. Trong đó:

  • Lý thuyết quản lý giáo dục: Quản lý giáo dục được hiểu là hệ thống các tác động có mục đích, có kế hoạch của chủ thể quản lý nhằm vận hành hệ thống giáo dục theo đường lối và nguyên lý của Đảng, đảm bảo chất lượng đào tạo thế hệ trẻ. Quản lý nhà trường là quá trình tác động có tổ chức của hiệu trưởng đến các hoạt động dạy học, giáo dục nhằm đạt mục tiêu giáo dục.

  • Lý thuyết phát triển ngôn ngữ trẻ em: Dựa trên các nghiên cứu của Saussure, Vygotsky, Bloomfield và các nhà ngôn ngữ học Nga, phát triển ngôn ngữ là quá trình trẻ tiếp nhận và sử dụng ngôn ngữ trong giao tiếp xã hội, phát triển kỹ năng nghe, nói, đọc, viết. Đặc biệt, trẻ DTTS học tiếng Việt như ngôn ngữ thứ hai, cần có môi trường và phương pháp phù hợp để phát triển ngôn ngữ.

  • Khái niệm tăng cường tiếng Việt cho trẻ DTTS: Là các hoạt động giáo dục nhằm giúp trẻ DTTS chưa biết hoặc biết ít tiếng Việt có thể sử dụng tiếng Việt thành thạo để học tập và giao tiếp, đảm bảo hoàn thành chương trình giáo dục mầm non và chuẩn bị cho tiểu học.

Các khái niệm chính bao gồm: quản lý hoạt động tăng cường tiếng Việt, đặc điểm tâm sinh lý và ngôn ngữ trẻ DTTS, nội dung và phương pháp tăng cường tiếng Việt, môi trường giáo dục hỗ trợ.

Phương pháp nghiên cứu

Nghiên cứu sử dụng kết hợp các phương pháp sau:

  • Phương pháp nghiên cứu lý luận: Phân tích, tổng hợp tài liệu từ các văn kiện của Đảng, Nhà nước, Bộ Giáo dục và Đào tạo, các công trình nghiên cứu trong và ngoài nước về phát triển ngôn ngữ và quản lý giáo dục mầm non.

  • Phương pháp nghiên cứu thực tiễn: Khảo sát thực trạng quản lý hoạt động tăng cường tiếng Việt tại 6 trường mẫu giáo công lập huyện Nam Giang. Đối tượng khảo sát gồm 22 cán bộ quản lý và 70 giáo viên mẫu giáo 5-6 tuổi, tổng cộng 92 người. Phương pháp thu thập dữ liệu gồm phiếu khảo sát, phỏng vấn sâu, quan sát thực tế và nghiên cứu sản phẩm giáo dục.

  • Phương pháp hỗ trợ: Sử dụng phần mềm SPSS để xử lý và phân tích dữ liệu khảo sát, đảm bảo độ tin cậy và chính xác của kết quả.

  • Timeline nghiên cứu: Thiết kế và khảo sát thử từ 10-15/10/2021; khảo sát chính thức và xử lý số liệu từ 15-30/10/2021; viết báo cáo từ 1/11 đến 15/12/2021.

Cỡ mẫu khảo sát 92 người được chọn theo phương pháp chọn mẫu thuận tiện, đảm bảo đại diện cho cán bộ quản lý và giáo viên trực tiếp tham gia hoạt động tăng cường tiếng Việt.

Kết quả nghiên cứu và thảo luận

Những phát hiện chính

  1. Nhận thức về tầm quan trọng của hoạt động tăng cường tiếng Việt: Cán bộ quản lý và giáo viên đều đánh giá rất cao tầm quan trọng của hoạt động này với điểm trung bình lần lượt là 4,21 và 4,14 trên thang 5 điểm. Khoảng 70% cán bộ quản lý và giáo viên cho rằng hoạt động này là cần thiết hoặc rất cần thiết.

  2. Thực trạng thực hiện mục tiêu tăng cường tiếng Việt: Cả cán bộ quản lý và giáo viên đều nắm rõ mục tiêu, yêu cầu và sự cần thiết của hoạt động với điểm trung bình trên 4,1. Tỷ lệ giáo viên lựa chọn nội dung phù hợp với khả năng nhận thức của trẻ đạt 85,8%, cán bộ quản lý là 87%. Việc vận dụng phối hợp các phương pháp trong hoạt động cũng được đánh giá cao với điểm trung bình trên 4,1.

  3. Điều kiện hỗ trợ và cơ sở vật chất: Mặc dù có sự đầu tư về cơ sở vật chất, tuy nhiên vẫn còn hạn chế về trang thiết bị, đồ dùng dạy học phù hợp với đặc điểm vùng miền và dân tộc. Tỷ lệ nhóm lớp được trang bị đủ đồ dùng, đồ chơi tối thiểu là 78,3%. Môi trường học tập tiếng Việt chưa thực sự phong phú và chưa tạo điều kiện tối ưu cho trẻ DTTS phát triển ngôn ngữ.

  4. Quản lý phối hợp các lực lượng: Việc phối hợp giữa nhà trường, gia đình và cộng đồng trong tổ chức hoạt động tăng cường tiếng Việt còn hạn chế, chưa đồng bộ và thiếu sự thống nhất trong thực hiện kế hoạch.

Thảo luận kết quả

Kết quả nghiên cứu cho thấy nhận thức của cán bộ quản lý và giáo viên về vai trò của hoạt động tăng cường tiếng Việt cho trẻ DTTS là rất tích cực, phù hợp với các chính sách giáo dục quốc gia. Tuy nhiên, việc thực hiện còn gặp nhiều khó khăn do điều kiện cơ sở vật chất chưa đồng bộ, thiếu nguồn lực hỗ trợ và sự phối hợp chưa chặt chẽ giữa các bên liên quan.

So sánh với các nghiên cứu trong nước và quốc tế, việc phát triển ngôn ngữ cho trẻ DTTS cần được thực hiện một cách toàn diện, có kế hoạch và có sự tham gia tích cực của gia đình, nhà trường và cộng đồng. Môi trường giáo dục phong phú, đa dạng về ngôn ngữ và văn hóa là yếu tố then chốt giúp trẻ phát triển kỹ năng tiếng Việt hiệu quả.

Dữ liệu có thể được trình bày qua biểu đồ thể hiện tỷ lệ nhận thức của cán bộ quản lý và giáo viên về tầm quan trọng của hoạt động, bảng đánh giá mức độ thực hiện các mục tiêu và điều kiện hỗ trợ, giúp minh họa rõ nét các điểm mạnh và hạn chế trong quản lý hoạt động tăng cường tiếng Việt.

Đề xuất và khuyến nghị

  1. Nâng cao năng lực chuyên môn cho đội ngũ giáo viên: Tổ chức các lớp bồi dưỡng, tập huấn chuyên sâu về phương pháp tăng cường tiếng Việt cho trẻ DTTS, áp dụng các kỹ thuật giảng dạy hiện đại và phù hợp với đặc điểm tâm sinh lý trẻ. Thời gian thực hiện: 2022-2023. Chủ thể thực hiện: Phòng Giáo dục và Đào tạo huyện phối hợp với các trung tâm đào tạo.

  2. Xây dựng và hoàn thiện kế hoạch, chương trình tăng cường tiếng Việt: Hiệu trưởng các trường mẫu giáo cần chỉ đạo xây dựng kế hoạch chi tiết, lồng ghép nội dung tăng cường tiếng Việt vào chương trình giáo dục mầm non, đảm bảo phù hợp với đặc điểm vùng miền và văn hóa dân tộc. Thời gian: hàng năm. Chủ thể: Ban giám hiệu trường mẫu giáo.

  3. Tăng cường phối hợp giữa nhà trường, gia đình và cộng đồng: Thiết lập các nhóm làm việc, tổ chức các buổi họp phụ huynh, tuyên truyền nâng cao nhận thức về vai trò của tăng cường tiếng Việt, khuyến khích phụ huynh tham gia hỗ trợ con em học tiếng Việt tại nhà. Thời gian: liên tục. Chủ thể: Nhà trường, Ban đại diện cha mẹ học sinh.

  4. Cải thiện cơ sở vật chất và môi trường học tập: Đầu tư trang thiết bị, đồ dùng dạy học, tạo môi trường lớp học phong phú về ngôn ngữ, sử dụng các phương tiện trực quan sinh động để hỗ trợ trẻ phát triển tiếng Việt. Thời gian: 2022-2025. Chủ thể: UBND huyện, Phòng GD&ĐT, các trường mẫu giáo.

  5. Tăng cường công tác kiểm tra, đánh giá: Xây dựng bộ công cụ đánh giá phù hợp, tổ chức kiểm tra định kỳ để theo dõi tiến độ và hiệu quả hoạt động tăng cường tiếng Việt, từ đó điều chỉnh kế hoạch và phương pháp phù hợp. Thời gian: hàng năm. Chủ thể: Ban giám hiệu, tổ chuyên môn.

Đối tượng nên tham khảo luận văn

  1. Cán bộ quản lý giáo dục mầm non: Nhận diện các yếu tố ảnh hưởng đến quản lý hoạt động tăng cường tiếng Việt, từ đó xây dựng kế hoạch và chỉ đạo thực hiện hiệu quả tại địa phương.

  2. Giáo viên mầm non, đặc biệt là giáo viên vùng dân tộc thiểu số: Áp dụng các phương pháp, hình thức tăng cường tiếng Việt phù hợp với đặc điểm tâm sinh lý và văn hóa của trẻ DTTS, nâng cao kỹ năng giảng dạy.

  3. Nhà nghiên cứu và sinh viên chuyên ngành quản lý giáo dục, giáo dục mầm non: Tham khảo cơ sở lý luận, phương pháp nghiên cứu và kết quả thực tiễn để phát triển các đề tài nghiên cứu liên quan.

  4. Các cơ quan quản lý giáo dục cấp tỉnh, huyện: Sử dụng kết quả nghiên cứu để xây dựng chính sách, chương trình hỗ trợ phát triển ngôn ngữ cho trẻ DTTS, góp phần nâng cao chất lượng giáo dục vùng dân tộc thiểu số.

Câu hỏi thường gặp

  1. Tại sao tăng cường tiếng Việt cho trẻ DTTS lại quan trọng?
    Tăng cường tiếng Việt giúp trẻ DTTS vượt qua rào cản ngôn ngữ, tiếp thu kiến thức hiệu quả, chuẩn bị tốt cho học tập ở cấp tiểu học và phát triển toàn diện. Ví dụ, trẻ có vốn tiếng Việt tốt sẽ tự tin giao tiếp và học tập hơn.

  2. Những khó khăn chính trong quản lý hoạt động tăng cường tiếng Việt là gì?
    Khó khăn gồm thiếu cơ sở vật chất, thiếu giáo viên có năng lực chuyên môn, môi trường học tập chưa phong phú và sự phối hợp chưa chặt chẽ giữa nhà trường và gia đình. Điều này làm giảm hiệu quả hoạt động.

  3. Phương pháp nào hiệu quả nhất để tăng cường tiếng Việt cho trẻ DTTS?
    Phương pháp trực quan kết hợp đàm thoại, trò chơi, kể chuyện và trải nghiệm thực tế được đánh giá cao vì phù hợp với đặc điểm tâm sinh lý trẻ mẫu giáo và giúp trẻ hứng thú học tập.

  4. Làm thế nào để gia đình tham gia hỗ trợ tăng cường tiếng Việt cho trẻ?
    Gia đình có thể tăng cường giao tiếp bằng tiếng Việt với trẻ tại nhà, tham gia các buổi họp phụ huynh, phối hợp với nhà trường trong việc giáo dục và tạo môi trường ngôn ngữ phong phú cho trẻ.

  5. Cán bộ quản lý cần làm gì để nâng cao hiệu quả hoạt động này?
    Cán bộ quản lý cần xây dựng kế hoạch cụ thể, tổ chức bồi dưỡng chuyên môn cho giáo viên, kiểm tra đánh giá thường xuyên và phối hợp chặt chẽ với các lực lượng liên quan để đảm bảo hoạt động diễn ra hiệu quả.

Kết luận

  • Quản lý hoạt động tăng cường tiếng Việt cho trẻ DTTS tại các trường mẫu giáo huyện Nam Giang là nhiệm vụ quan trọng, góp phần nâng cao chất lượng giáo dục vùng dân tộc thiểu số.
  • Nhận thức của cán bộ quản lý và giáo viên về tầm quan trọng của hoạt động này là rất tích cực, tuy nhiên còn nhiều hạn chế về điều kiện cơ sở vật chất và phối hợp các lực lượng.
  • Các biện pháp quản lý cần tập trung nâng cao năng lực giáo viên, xây dựng kế hoạch phù hợp, cải thiện môi trường học tập và tăng cường phối hợp giữa nhà trường, gia đình và cộng đồng.
  • Việc kiểm tra, đánh giá định kỳ là cần thiết để theo dõi tiến độ và điều chỉnh kịp thời nhằm nâng cao hiệu quả hoạt động.
  • Nghiên cứu đề xuất các giải pháp quản lý có tính khả thi và phù hợp với đặc điểm địa phương, góp phần thực hiện thành công Đề án tăng cường tiếng Việt cho trẻ DTTS giai đoạn 2021-2025.

Hành động tiếp theo: Các cơ quan quản lý giáo dục và nhà trường cần triển khai ngay các giải pháp đề xuất, đồng thời tiếp tục nghiên cứu, đánh giá để hoàn thiện hoạt động tăng cường tiếng Việt cho trẻ DTTS. Để biết thêm chi tiết và ứng dụng thực tiễn, quý độc giả và các nhà quản lý giáo dục có thể liên hệ trực tiếp với Phòng Giáo dục và Đào tạo huyện Nam Giang.