Tổng quan nghiên cứu

Hoạt động kiểm tra đánh giá kết quả học tập (KT, ĐG KQHT) của học sinh theo định hướng phát triển năng lực là một khâu then chốt trong đổi mới giáo dục phổ thông hiện nay. Tại huyện Thới Bình, tỉnh Cà Mau, với quy mô 14 trường trung học cơ sở (THCS) và gần 8.000 học sinh, công tác này đóng vai trò quan trọng trong việc nâng cao chất lượng giáo dục địa phương. Mục tiêu nghiên cứu nhằm khảo sát thực trạng quản lý hoạt động KT, ĐG KQHT theo định hướng phát triển năng lực học sinh THCS, đồng thời đề xuất các biện pháp quản lý hiệu quả, góp phần nâng cao chất lượng giáo dục tại huyện Thới Bình trong giai đoạn từ năm học 2017-2018 đến nay.

Nghiên cứu tập trung vào các khía cạnh: nhận thức của cán bộ quản lý (CBQL) và giáo viên (GV) về KT, ĐG; thực hiện mục tiêu, nội dung, phương pháp, quy trình kiểm tra đánh giá; công tác quản lý, chỉ đạo và phối hợp các lực lượng trong hoạt động KT, ĐG. Việc đổi mới này phù hợp với các văn bản pháp luật như Thông tư 26/2020/TT-BGDĐT và Nghị quyết số 29-NQ/TW về đổi mới căn bản, toàn diện giáo dục và đào tạo. Kết quả nghiên cứu có ý nghĩa thiết thực trong việc nâng cao hiệu quả quản lý, góp phần phát triển năng lực học sinh, đồng thời hỗ trợ các nhà quản lý giáo dục và giáo viên trong việc đổi mới phương pháp kiểm tra, đánh giá theo chuẩn kiến thức và kỹ năng.

Cơ sở lý thuyết và phương pháp nghiên cứu

Khung lý thuyết áp dụng

Nghiên cứu dựa trên các lý thuyết quản lý giáo dục và đánh giá học sinh theo định hướng phát triển năng lực. Lý thuyết quản lý giáo dục được hiểu là quá trình tác động có mục đích của chủ thể quản lý đến khách thể nhằm đạt mục tiêu giáo dục (Bùi Minh Hiền, Karold Koontz). Lý thuyết kiểm tra, đánh giá tập trung vào việc thu thập, xử lý thông tin để xác định mức độ đạt được kiến thức, kỹ năng và thái độ của học sinh (Nguyễn Đức Chính, Đặng Bá Lãm). Định hướng phát triển năng lực học sinh được hiểu là sự kết hợp linh hoạt kiến thức, kỹ năng, thái độ nhằm đáp ứng yêu cầu phức hợp trong hoạt động học tập và cuộc sống (Bộ GD&ĐT, Đặng Thành Hưng).

Ba khái niệm chính được sử dụng gồm:

  • Quản lý hoạt động kiểm tra đánh giá: tổng thể các công việc xây dựng kế hoạch, tổ chức, chỉ đạo, kiểm tra, giám sát nhằm đảm bảo hoạt động KT, ĐG hiệu quả.
  • Kiểm tra, đánh giá kết quả học tập theo định hướng phát triển năng lực: quá trình thu thập và xử lý thông tin nhằm đánh giá toàn diện năng lực học sinh, không chỉ kiến thức mà còn kỹ năng và thái độ.
  • Phát triển năng lực học sinh: quá trình biến đổi tích cực các yếu tố nhận thức và phi nhận thức để đáp ứng yêu cầu giáo dục.

Phương pháp nghiên cứu

Nghiên cứu sử dụng phương pháp hỗn hợp kết hợp lý luận và thực tiễn.

  • Nguồn dữ liệu: Thu thập từ 28 cán bộ quản lý, 150 giáo viên và 220 học sinh tại 13 trường THCS huyện Thới Bình, tỉnh Cà Mau.
  • Phương pháp thu thập dữ liệu: Điều tra bằng phiếu hỏi, phỏng vấn sâu cán bộ quản lý và giáo viên, quan sát thực tế hoạt động kiểm tra đánh giá, nghiên cứu hồ sơ quản lý và tài liệu chuyên môn.
  • Phương pháp phân tích: Sử dụng thống kê mô tả, phân tích định lượng điểm trung bình các mức độ đánh giá (tốt, trung bình, chưa tốt) và phân tích định tính từ phỏng vấn, quan sát. Phần mềm thống kê được áp dụng để xử lý số liệu nhằm đảm bảo độ tin cậy và chính xác.
  • Timeline nghiên cứu: Nghiên cứu tập trung vào giai đoạn từ năm học 2017-2018 đến năm 2020, phản ánh thực trạng và đề xuất giải pháp phù hợp với điều kiện thực tế địa phương.

Kết quả nghiên cứu và thảo luận

Những phát hiện chính

  1. Nhận thức về kiểm tra đánh giá kết quả học tập theo định hướng phát triển năng lực
    Đa số CBQL và giáo viên (trên 80%) nhận thức đúng đắn về vai trò pháp lý và nội dung của KT, ĐG theo định hướng phát triển năng lực. Điểm trung bình đánh giá nhận thức đạt khoảng 2.86 trên thang 3, cho thấy sự hiểu biết khá tốt. Tuy nhiên, vẫn còn khoảng 10-15% ý kiến phân vân, cho thấy cần tăng cường bồi dưỡng nhận thức liên tục.

  2. Thực hiện mục tiêu kiểm tra đánh giá
    Các trường THCS đã quán triệt mục tiêu KT, ĐG nhằm giúp giáo viên điều chỉnh phương pháp dạy học và học sinh tự đánh giá, tự học. Điểm trung bình về thực hiện mục tiêu đạt 2.79, trong đó mục tiêu giúp học sinh tự kiểm tra, tự điều chỉnh cách học được đánh giá thấp hơn (khoảng 79,7% đồng ý). Điều này phản ánh việc phát huy vai trò chủ động của học sinh trong đánh giá còn hạn chế.

  3. Nội dung và phương pháp kiểm tra đánh giá
    Nội dung kiểm tra bám sát chuẩn kiến thức, kỹ năng theo ma trận đề thi, kết hợp các mức độ nhận thức từ nhận biết đến vận dụng cao. Phương pháp kiểm tra đa dạng gồm kiểm tra viết (tự luận, trắc nghiệm), vấn đáp, quan sát thực hành. Tuy nhiên, việc kết hợp các phương pháp chưa đồng đều, một số giáo viên còn lúng túng trong xây dựng ma trận đề và áp dụng phương pháp mới.

  4. Quản lý và chỉ đạo hoạt động kiểm tra đánh giá
    Công tác quản lý của hiệu trưởng và ban giám hiệu được đánh giá ở mức trung bình khá (điểm trung bình khoảng 2.7). Việc lập kế hoạch, tổ chức, chỉ đạo và kiểm tra giám sát được thực hiện nhưng chưa đồng bộ và thiếu sự phối hợp chặt chẽ giữa các bộ phận. Ứng dụng công nghệ thông tin trong quản lý điểm và đề thi còn hạn chế.

Thảo luận kết quả

Kết quả nghiên cứu cho thấy hoạt động KT, ĐG theo định hướng phát triển năng lực tại các trường THCS huyện Thới Bình đã đạt được những bước tiến quan trọng, phù hợp với các chỉ thị và quy định của Bộ GD&ĐT. Tuy nhiên, hạn chế về nhận thức sâu sắc và kỹ năng thực hiện của một bộ phận giáo viên ảnh hưởng đến hiệu quả đổi mới. So sánh với các nghiên cứu trong nước và quốc tế, việc phát huy vai trò chủ động của học sinh trong đánh giá còn là thách thức chung.

Việc quản lý hoạt động KT, ĐG chưa thực sự đồng bộ và thiếu sự phối hợp hiệu quả giữa các lực lượng trong nhà trường cũng là nguyên nhân làm giảm hiệu quả công tác này. Các biểu đồ phân tích điểm trung bình nhận thức, thực hiện mục tiêu và quản lý có thể minh họa rõ sự phân hóa giữa các nhóm đối tượng và các khía cạnh quản lý. Bảng số liệu về tỷ lệ học sinh đạt loại giỏi, khá cũng phản ánh phần nào chất lượng giáo dục và hiệu quả kiểm tra đánh giá.

Ý nghĩa của nghiên cứu là cung cấp cơ sở khoa học để các nhà quản lý giáo dục địa phương có thể điều chỉnh, hoàn thiện công tác quản lý KT, ĐG, góp phần nâng cao chất lượng giáo dục theo hướng phát triển năng lực học sinh.

Đề xuất và khuyến nghị

  1. Nâng cao nhận thức và năng lực chuyên môn cho CBQL và giáo viên
    Tổ chức các khóa tập huấn, bồi dưỡng thường xuyên về đổi mới kiểm tra đánh giá theo định hướng phát triển năng lực, đặc biệt chú trọng kỹ năng xây dựng ma trận đề thi và áp dụng đa dạng phương pháp kiểm tra. Mục tiêu nâng điểm trung bình nhận thức lên trên 2.9 trong vòng 1-2 năm. Chủ thể thực hiện: Phòng GD&ĐT phối hợp với các trung tâm bồi dưỡng.

  2. Xây dựng và triển khai kế hoạch kiểm tra đánh giá khoa học, đồng bộ
    Hiệu trưởng cần chỉ đạo xây dựng kế hoạch kiểm tra đánh giá chi tiết, phù hợp với điều kiện thực tế, đảm bảo tính hệ thống và kế thừa. Tăng cường giám sát, đánh giá quá trình thực hiện kế hoạch. Thời gian thực hiện: hàng năm, bắt đầu từ năm học tiếp theo.

  3. Ứng dụng công nghệ thông tin trong quản lý và tổ chức kiểm tra đánh giá
    Đầu tư phần mềm quản lý điểm, ngân hàng đề thi điện tử, hỗ trợ chấm điểm và phân tích kết quả kiểm tra. Tăng cường đào tạo sử dụng CNTT cho CBQL và giáo viên. Mục tiêu trong 2 năm tới đạt 80% trường THCS ứng dụng CNTT hiệu quả. Chủ thể thực hiện: Sở GD&ĐT, các trường THCS.

  4. Tăng cường phối hợp giữa nhà trường, gia đình và cộng đồng
    Xây dựng cơ chế phối hợp chặt chẽ giữa giáo viên, cha mẹ học sinh và các lực lượng xã hội nhằm hỗ trợ học sinh trong quá trình học tập và tự đánh giá. Tổ chức các buổi họp phụ huynh định kỳ để trao đổi kết quả kiểm tra, đánh giá. Thời gian thực hiện: liên tục hàng năm.

Đối tượng nên tham khảo luận văn

  1. Cán bộ quản lý giáo dục cấp huyện, phòng GD&ĐT
    Giúp hiểu rõ thực trạng và các giải pháp quản lý hoạt động kiểm tra đánh giá theo định hướng phát triển năng lực, từ đó xây dựng chính sách và kế hoạch phù hợp.

  2. Hiệu trưởng và ban giám hiệu các trường THCS
    Là tài liệu tham khảo để nâng cao năng lực quản lý, chỉ đạo công tác kiểm tra đánh giá, đồng thời áp dụng các biện pháp đổi mới hiệu quả trong nhà trường.

  3. Giáo viên THCS
    Hỗ trợ nâng cao nhận thức, kỹ năng xây dựng đề kiểm tra, áp dụng phương pháp đánh giá đa dạng, phát huy vai trò chủ động của học sinh trong học tập.

  4. Nhà nghiên cứu và sinh viên ngành Quản lý giáo dục, Sư phạm
    Cung cấp cơ sở lý luận và thực tiễn về quản lý hoạt động kiểm tra đánh giá, làm tài liệu tham khảo cho các đề tài nghiên cứu, luận văn, luận án liên quan.

Câu hỏi thường gặp

  1. Kiểm tra đánh giá theo định hướng phát triển năng lực khác gì so với cách đánh giá truyền thống?
    Định hướng phát triển năng lực tập trung đánh giá toàn diện kiến thức, kỹ năng và thái độ của học sinh, không chỉ kiểm tra kiến thức thuần túy. Ví dụ, đề kiểm tra có câu hỏi vận dụng cao, yêu cầu học sinh giải quyết tình huống thực tế, phát huy tư duy sáng tạo.

  2. Làm thế nào để nâng cao nhận thức của giáo viên về đổi mới kiểm tra đánh giá?
    Tổ chức các khóa tập huấn chuyên sâu, chia sẻ kinh nghiệm thực tiễn, đồng thời xây dựng môi trường học tập liên tục cho giáo viên. Một số trường đã áp dụng mô hình tập huấn kết hợp thực hành và phản hồi hiệu quả.

  3. Vai trò của hiệu trưởng trong quản lý hoạt động kiểm tra đánh giá là gì?
    Hiệu trưởng chịu trách nhiệm xây dựng kế hoạch, chỉ đạo, giám sát và đánh giá toàn bộ hoạt động kiểm tra đánh giá trong nhà trường, đảm bảo thực hiện đúng quy định và đổi mới theo hướng phát triển năng lực.

  4. Ứng dụng công nghệ thông tin giúp gì cho công tác kiểm tra đánh giá?
    CNTT giúp quản lý điểm số chính xác, xây dựng ngân hàng đề thi đa dạng, hỗ trợ chấm điểm nhanh và phân tích kết quả để điều chỉnh phương pháp dạy học kịp thời.

  5. Làm sao để học sinh phát huy vai trò chủ động trong kiểm tra đánh giá?
    Giáo viên cần hướng dẫn học sinh tự đánh giá, phản hồi kết quả học tập, khuyến khích học sinh tham gia xây dựng tiêu chí đánh giá và tự điều chỉnh phương pháp học tập phù hợp.

Kết luận

  • Hoạt động kiểm tra đánh giá kết quả học tập theo định hướng phát triển năng lực tại các trường THCS huyện Thới Bình đã đạt được những kết quả tích cực nhưng còn tồn tại hạn chế về nhận thức và kỹ năng thực hiện.
  • Công tác quản lý của hiệu trưởng và ban giám hiệu cần được tăng cường, đặc biệt trong xây dựng kế hoạch, chỉ đạo và ứng dụng công nghệ thông tin.
  • Việc phối hợp giữa nhà trường, gia đình và cộng đồng trong quản lý kiểm tra đánh giá còn chưa chặt chẽ, cần được cải thiện để nâng cao hiệu quả giáo dục.
  • Đề xuất các biện pháp cụ thể nhằm nâng cao năng lực quản lý, đổi mới phương pháp kiểm tra đánh giá và ứng dụng CNTT phù hợp với điều kiện thực tế địa phương.
  • Nghiên cứu mở ra hướng đi mới cho công tác quản lý giáo dục tại huyện Thới Bình, góp phần thực hiện thành công đổi mới căn bản, toàn diện giáo dục và đào tạo theo chủ trương của Đảng và Nhà nước.

Hành động tiếp theo: Các nhà quản lý giáo dục và hiệu trưởng các trường THCS cần triển khai ngay các giải pháp đề xuất, đồng thời tổ chức đánh giá định kỳ để điều chỉnh kịp thời, đảm bảo nâng cao chất lượng giáo dục theo hướng phát triển năng lực học sinh.