Tổng quan nghiên cứu

Trong bối cảnh đổi mới giáo dục phổ thông theo chương trình năm 2018, năng lực tự chủ và tự học được xác định là một trong những năng lực cốt lõi cần hình thành và phát triển ở học sinh. Tại huyện Lục Yên, tỉnh Yên Bái, với đặc thù là vùng trung du miền núi có đông đồng bào dân tộc thiểu số, việc quản lý hoạt động giáo dục năng lực tự chủ, tự học cho học sinh bán trú tại các trường trung học cơ sở (THCS) trở thành một thách thức lớn. Theo số liệu năm học 2020-2021, toàn huyện có khoảng 435 học sinh bán trú cấp THCS, chiếm tỷ lệ đáng kể trong tổng số học sinh toàn huyện. Học sinh bán trú phải sống và học tập xa gia đình trong môi trường tập thể, đòi hỏi sự quản lý chặt chẽ và giáo dục phù hợp để phát triển năng lực tự chủ, tự học.

Mục tiêu nghiên cứu nhằm đánh giá thực trạng quản lý hoạt động giáo dục năng lực tự chủ, tự học cho học sinh bán trú tại hai trường THCS Phúc Lợi và Động Quan, đồng thời đề xuất các biện pháp quản lý hiệu quả, góp phần nâng cao chất lượng giáo dục toàn diện cho học sinh bán trú trên địa bàn huyện. Nghiên cứu được thực hiện trong giai đoạn từ tháng 8/2020 đến tháng 5/2021, tập trung vào các khía cạnh nhận thức, tổ chức, chỉ đạo và kiểm tra đánh giá hoạt động giáo dục năng lực tự chủ, tự học. Kết quả nghiên cứu có ý nghĩa quan trọng trong việc hoàn thiện công tác quản lý giáo dục năng lực tự chủ, tự học, đặc biệt trong điều kiện vùng miền núi, dân tộc thiểu số, góp phần phát triển nguồn nhân lực chất lượng cao cho địa phương.

Cơ sở lý thuyết và phương pháp nghiên cứu

Khung lý thuyết áp dụng

Nghiên cứu dựa trên các lý thuyết và mô hình quản lý giáo dục, giáo dục năng lực tự chủ và tự học, cùng các khái niệm chuyên ngành như:

  • Quản lý giáo dục: Quá trình tổ chức, điều hành các hoạt động giáo dục nhằm đạt mục tiêu cụ thể, bao gồm lập kế hoạch, tổ chức, chỉ đạo và kiểm tra đánh giá.
  • Năng lực tự chủ: Khả năng làm chủ bản thân, kiểm soát cảm xúc, suy nghĩ và hành vi trong mọi hoàn cảnh, đặc biệt trong học tập.
  • Năng lực tự học: Khả năng xác định nhiệm vụ học tập, tự đặt mục tiêu, lựa chọn phương pháp học tập hiệu quả, tự đánh giá và điều chỉnh quá trình học.
  • Học sinh bán trú: Học sinh có hộ khẩu tại vùng đặc biệt khó khăn, được phép ở lại trường trong tuần để học tập do điều kiện đi lại khó khăn.
  • Mô hình quản lý hoạt động giáo dục năng lực tự chủ, tự học: Bao gồm các chức năng lập kế hoạch, tổ chức thực hiện, chỉ đạo và kiểm tra đánh giá, đồng thời phối hợp các lực lượng giáo dục trong nhà trường và gia đình.

Phương pháp nghiên cứu

Nghiên cứu sử dụng phương pháp kết hợp giữa nghiên cứu lý luận và thực tiễn:

  • Nguồn dữ liệu: Thu thập từ 12 cán bộ quản lý, 48 giáo viên, 10 học sinh và 210 phụ huynh học sinh bán trú tại hai trường THCS Phúc Lợi và Động Quan, huyện Lục Yên.
  • Phương pháp chọn mẫu: Lựa chọn mẫu theo phương pháp phi xác suất, tập trung vào các trường có đặc điểm tương đồng và thuận lợi cho nghiên cứu.
  • Phương pháp thu thập dữ liệu: Quan sát trực tiếp các hoạt động giáo dục, khảo sát bằng phiếu hỏi, phỏng vấn sâu với các đối tượng liên quan, lấy ý kiến chuyên gia và khảo nghiệm các biện pháp đề xuất.
  • Phương pháp phân tích: Sử dụng thống kê mô tả để xử lý số liệu khảo sát, phân tích định tính từ phỏng vấn và quan sát, so sánh kết quả với các nghiên cứu trước đây để đánh giá thực trạng và đề xuất giải pháp.
  • Timeline nghiên cứu: Thực hiện từ tháng 8/2020 đến tháng 5/2021, gồm các giai đoạn thu thập dữ liệu, phân tích, đề xuất biện pháp và khảo nghiệm.

Kết quả nghiên cứu và thảo luận

Những phát hiện chính

  1. Nhận thức về mục tiêu giáo dục năng lực tự chủ, tự học: 85% cán bộ quản lý và giáo viên nhận thức đúng và đầy đủ về mục tiêu giáo dục năng lực tự chủ, tự học cho học sinh bán trú. Tuy nhiên, khoảng 30% giáo viên chưa thực sự hiểu sâu về phương pháp tổ chức hoạt động giáo dục này.

  2. Thực trạng tổ chức hoạt động giáo dục: Chỉ khoảng 60% trường thực hiện đầy đủ kế hoạch giáo dục năng lực tự chủ, tự học cho học sinh bán trú. Việc tổ chức các hoạt động ngoại khóa, câu lạc bộ và sinh hoạt tập thể còn hạn chế, ảnh hưởng đến hiệu quả giáo dục.

  3. Chỉ đạo và kiểm tra đánh giá: 70% cán bộ quản lý thực hiện công tác chỉ đạo thường xuyên, nhưng chỉ 50% trường có hệ thống kiểm tra, đánh giá kết quả hoạt động giáo dục năng lực tự chủ, tự học một cách bài bản và khoa học.

  4. Các yếu tố ảnh hưởng: Yếu tố khách quan như phong tục tập quán, nhận thức của phụ huynh và điều kiện cơ sở vật chất ảnh hưởng lớn đến hiệu quả quản lý. Về yếu tố chủ quan, năng lực quản lý của cán bộ quản lý và nhận thức của giáo viên là những điểm cần cải thiện.

Thảo luận kết quả

Kết quả nghiên cứu cho thấy công tác quản lý hoạt động giáo dục năng lực tự chủ, tự học cho học sinh bán trú tại huyện Lục Yên đã có những bước tiến tích cực, phù hợp với đặc điểm vùng miền và đối tượng học sinh. Tuy nhiên, việc tổ chức hoạt động giáo dục còn chưa đồng đều giữa các trường, đặc biệt là các hoạt động ngoại khóa và sinh hoạt tập thể chưa phát huy hết tiềm năng.

So sánh với các nghiên cứu trong nước và quốc tế, nhận thức của giáo viên và cán bộ quản lý về năng lực tự chủ, tự học tương đối cao, nhưng việc áp dụng các phương pháp giáo dục hiện đại còn hạn chế do thiếu kỹ năng và kinh nghiệm. Các yếu tố văn hóa, phong tục tập quán và sự phối hợp giữa nhà trường và gia đình cũng là những thách thức lớn, đòi hỏi sự quan tâm đặc biệt trong quản lý.

Việc kiểm tra, đánh giá kết quả giáo dục năng lực tự chủ, tự học chưa được thực hiện thường xuyên và khoa học, dẫn đến khó khăn trong việc điều chỉnh và nâng cao chất lượng hoạt động. Dữ liệu có thể được trình bày qua biểu đồ tần suất thực hiện các hoạt động giáo dục và bảng đánh giá mức độ nhận thức của giáo viên, giúp minh họa rõ nét hơn về thực trạng.

Đề xuất và khuyến nghị

  1. Đổi mới công tác quản lý và tăng cường ứng dụng công nghệ thông tin: Áp dụng phần mềm quản lý giáo dục để theo dõi, giám sát hoạt động tự chủ, tự học của học sinh bán trú, nâng cao hiệu quả quản lý. Thời gian thực hiện: trong 1 năm; Chủ thể: Ban giám hiệu và tổ chuyên môn.

  2. Bồi dưỡng nâng cao năng lực cho giáo viên: Tổ chức các khóa tập huấn về kỹ năng tổ chức hoạt động giáo dục năng lực tự chủ, tự học, đặc biệt chú trọng kỹ năng giao tiếp với học sinh dân tộc thiểu số. Thời gian: 6 tháng; Chủ thể: Phòng Giáo dục và Đào tạo huyện phối hợp với các trung tâm bồi dưỡng.

  3. Tăng cường quản lý và phối hợp giáo dục giữa nhà trường và gia đình: Xây dựng cơ chế phối hợp chặt chẽ với phụ huynh, tổ chức các buổi họp, sinh hoạt để nâng cao nhận thức và trách nhiệm giáo dục năng lực tự chủ, tự học cho học sinh bán trú. Thời gian: liên tục hàng năm; Chủ thể: Ban giám hiệu, giáo viên chủ nhiệm, hội phụ huynh.

  4. Đổi mới phương pháp kiểm tra, đánh giá: Xây dựng hệ thống tiêu chí đánh giá năng lực tự chủ, tự học phù hợp với đặc điểm học sinh bán trú, kết hợp đánh giá định kỳ và đột xuất, sử dụng công cụ đánh giá đa dạng. Thời gian: 1 năm; Chủ thể: Ban giám hiệu, tổ chuyên môn.

  5. Cải thiện cơ sở vật chất phục vụ hoạt động giáo dục: Huy động nguồn lực đầu tư xây dựng phòng học, khu sinh hoạt, sân chơi thể thao, trang thiết bị phục vụ học tập và sinh hoạt cho học sinh bán trú. Thời gian: 2 năm; Chủ thể: UBND huyện, Sở Giáo dục và Đào tạo, nhà trường.

Đối tượng nên tham khảo luận văn

  1. Cán bộ quản lý giáo dục các trường THCS vùng miền núi: Nghiên cứu cung cấp cơ sở lý luận và thực tiễn để xây dựng kế hoạch quản lý hoạt động giáo dục năng lực tự chủ, tự học phù hợp với đặc điểm vùng miền và đối tượng học sinh bán trú.

  2. Giáo viên chủ nhiệm và giáo viên bộ môn: Tham khảo các phương pháp, hình thức giáo dục năng lực tự chủ, tự học, cũng như các biện pháp quản lý hiệu quả để áp dụng trong giảng dạy và quản lý học sinh bán trú.

  3. Phòng Giáo dục và Đào tạo các huyện, tỉnh: Sử dụng kết quả nghiên cứu để xây dựng chính sách, chương trình bồi dưỡng nâng cao năng lực quản lý và tổ chức giáo dục năng lực tự chủ, tự học cho học sinh bán trú.

  4. Các nhà nghiên cứu và sinh viên ngành Quản lý giáo dục: Tài liệu tham khảo quý giá về quản lý giáo dục năng lực tự chủ, tự học trong môi trường đặc thù, góp phần phát triển nghiên cứu khoa học giáo dục.

Câu hỏi thường gặp

  1. Năng lực tự chủ và tự học là gì?
    Năng lực tự chủ là khả năng làm chủ cảm xúc, suy nghĩ và hành vi của bản thân trong mọi hoàn cảnh. Năng lực tự học là khả năng tự xác định mục tiêu, phương pháp học tập và tự đánh giá kết quả học tập. Hai năng lực này giúp học sinh phát triển độc lập và hiệu quả trong học tập.

  2. Tại sao cần quản lý hoạt động giáo dục năng lực tự chủ, tự học cho học sinh bán trú?
    Học sinh bán trú sống xa gia đình, chịu ảnh hưởng của môi trường tập thể nên dễ bị lơ là trong học tập và sinh hoạt. Quản lý hiệu quả giúp hình thành thói quen tự giác, nâng cao chất lượng học tập và phát triển toàn diện.

  3. Những khó khăn chính trong quản lý hoạt động này tại vùng miền núi là gì?
    Khó khăn gồm phong tục tập quán đa dạng, nhận thức hạn chế của phụ huynh, điều kiện cơ sở vật chất thiếu thốn, năng lực quản lý và phương pháp giáo dục của giáo viên chưa đồng đều.

  4. Các biện pháp quản lý nào được đề xuất để nâng cao hiệu quả?
    Bao gồm đổi mới công tác quản lý, bồi dưỡng giáo viên, tăng cường phối hợp với gia đình, đổi mới kiểm tra đánh giá và cải thiện cơ sở vật chất phục vụ học sinh bán trú.

  5. Làm thế nào để đánh giá hiệu quả hoạt động giáo dục năng lực tự chủ, tự học?
    Thông qua việc xây dựng tiêu chí đánh giá cụ thể, kiểm tra định kỳ và đột xuất, thu thập phản hồi từ học sinh, giáo viên và phụ huynh, đồng thời sử dụng công nghệ thông tin để giám sát và phân tích kết quả.

Kết luận

  • Hoạt động giáo dục năng lực tự chủ, tự học cho học sinh bán trú tại huyện Lục Yên đã được quan tâm nhưng còn nhiều hạn chế trong tổ chức và quản lý.
  • Nhận thức của cán bộ quản lý và giáo viên về mục tiêu giáo dục tương đối cao, song kỹ năng tổ chức và phương pháp giáo dục cần được nâng cao.
  • Các yếu tố khách quan và chủ quan đều ảnh hưởng đến hiệu quả quản lý, đòi hỏi giải pháp đồng bộ và phù hợp với đặc điểm vùng miền.
  • Đề xuất các biện pháp quản lý đổi mới, bồi dưỡng giáo viên, phối hợp gia đình và cải thiện cơ sở vật chất nhằm nâng cao chất lượng giáo dục năng lực tự chủ, tự học.
  • Nghiên cứu mở ra hướng đi thiết thực cho công tác quản lý giáo dục năng lực tự chủ, tự học trong môi trường đặc thù, góp phần phát triển giáo dục vùng dân tộc thiểu số.

Next steps: Triển khai các biện pháp đề xuất, tổ chức tập huấn bồi dưỡng, xây dựng hệ thống đánh giá và ứng dụng công nghệ thông tin trong quản lý.

Call to action: Các nhà quản lý giáo dục và giáo viên cần chủ động áp dụng kết quả nghiên cứu để nâng cao hiệu quả giáo dục năng lực tự chủ, tự học cho học sinh bán trú, góp phần phát triển nguồn nhân lực chất lượng cao cho địa phương.