Tổng quan nghiên cứu

Trong bối cảnh đổi mới giáo dục toàn cầu, việc chuyển đổi từ phương pháp dạy học lấy giáo viên làm trung tâm sang lấy học sinh làm trung tâm đã trở thành xu hướng tất yếu nhằm phát triển năng lực sáng tạo, tự học và kỹ năng giải quyết vấn đề cho học sinh. Tại Việt Nam, đặc biệt là các trường tiểu học Quận 1, Thành phố Hồ Chí Minh, việc quản lí hoạt động dạy học theo quan điểm lấy học sinh làm trung tâm vẫn còn nhiều thách thức và chưa đạt hiệu quả như mong đợi. Nghiên cứu này được thực hiện nhằm khảo sát thực trạng quản lí hoạt động dạy học theo quan điểm lấy học sinh làm trung tâm tại 9 trường tiểu học công lập trên địa bàn Quận 1, với sự tham gia của 9 hiệu trưởng, 14 phó hiệu trưởng, 60 tổ trưởng chuyên môn và 76 giáo viên. Mục tiêu cụ thể là đánh giá nhận thức, thực trạng vận dụng và các yếu tố ảnh hưởng đến quản lí hoạt động dạy học lấy học sinh làm trung tâm, từ đó đề xuất các biện pháp quản lí phù hợp nhằm nâng cao chất lượng dạy học. Nghiên cứu được tiến hành trong giai đoạn 2016-2019, tập trung vào các hoạt động dạy học, quản lí kế hoạch, đổi mới phương pháp, kiểm tra đánh giá và ứng dụng công nghệ thông tin trong dạy học. Kết quả nghiên cứu có ý nghĩa quan trọng trong việc hỗ trợ các nhà quản lí giáo dục và giáo viên tiểu học nâng cao hiệu quả công tác quản lí, góp phần đổi mới căn bản và toàn diện giáo dục tiểu học tại Quận 1, đồng thời cung cấp cơ sở khoa học cho các chính sách phát triển giáo dục trong tương lai.

Cơ sở lý thuyết và phương pháp nghiên cứu

Khung lý thuyết áp dụng

Nghiên cứu dựa trên hai lý thuyết chính: thuyết kiến tạo tri thức (Constructivism) và quan điểm quản lí giáo dục hiện đại. Thuyết kiến tạo tri thức, đặc biệt là quan điểm của Vygotsky về vùng phát triển gần nhất (ZPD), nhấn mạnh vai trò tương tác xã hội và sự hỗ trợ của giáo viên như “giàn giáo” giúp học sinh phát triển năng lực tự học và sáng tạo. Lý thuyết này làm nền tảng cho quan điểm dạy học lấy học sinh làm trung tâm, trong đó học sinh là chủ thể tích cực trong quá trình học tập. Về quản lí giáo dục, nghiên cứu áp dụng quan điểm hệ thống – cấu trúc, xem công tác quản lí hoạt động dạy học là một hệ thống con trong quản lí nhà trường, bao gồm các yếu tố chủ thể quản lí, khách thể quản lí, nguồn lực và môi trường giáo dục. Các khái niệm chính được sử dụng gồm: dạy học lấy học sinh làm trung tâm, quản lí hoạt động dạy học, quản lí giáo dục, đổi mới phương pháp dạy học, và kiểm tra đánh giá theo quan điểm lấy học sinh làm trung tâm.

Phương pháp nghiên cứu

Nghiên cứu sử dụng phương pháp hỗn hợp kết hợp giữa nghiên cứu lí luận và nghiên cứu thực tiễn. Về nghiên cứu lí luận, tác giả tổng hợp, phân tích các tài liệu trong và ngoài nước liên quan đến quản lí hoạt động dạy học lấy học sinh làm trung tâm để xây dựng khung lý thuyết. Về nghiên cứu thực tiễn, dữ liệu được thu thập qua các công cụ: bảng hỏi khảo sát với 159 cán bộ quản lí và giáo viên, phỏng vấn sâu với các hiệu trưởng và tổ trưởng chuyên môn, quan sát tiết dạy tại 45 tiết học, và nghiên cứu hồ sơ, văn bản quản lí liên quan. Cỡ mẫu khảo sát gồm 9 hiệu trưởng, 14 phó hiệu trưởng, 60 tổ trưởng chuyên môn và 76 giáo viên tại 9 trường tiểu học công lập Quận 1. Phương pháp chọn mẫu là chọn mẫu có chủ đích nhằm đảm bảo tính đại diện cho các trường tiểu học trên địa bàn. Dữ liệu thu thập được xử lý bằng phương pháp thống kê mô tả và phân tích định tính để đánh giá thực trạng, nhận thức và các yếu tố ảnh hưởng. Thời gian nghiên cứu kéo dài từ năm 2016 đến 2019, đảm bảo thu thập dữ liệu đầy đủ và phân tích sâu sắc.

Kết quả nghiên cứu và thảo luận

Những phát hiện chính

  1. Nhận thức của giáo viên và cán bộ quản lí về dạy học lấy học sinh làm trung tâm còn hạn chế: Khoảng 68% giáo viên hiểu đúng bản chất của quan điểm này, trong khi 32% còn nhầm lẫn hoặc chưa nắm vững. Tương tự, 75% cán bộ quản lí nhận thức đúng, còn lại chưa đầy đủ.
  2. Thực trạng vận dụng quan điểm lấy học sinh làm trung tâm trong dạy học còn nhiều khó khăn: Chỉ khoảng 55% tiết dạy được quan sát áp dụng phương pháp dạy học tích cực, còn lại chủ yếu là phương pháp truyền thống lấy giáo viên làm trung tâm.
  3. Quản lí kế hoạch và đổi mới phương pháp dạy học chưa đồng bộ: 60% giáo viên cho biết kế hoạch dạy học chưa được xây dựng chi tiết theo quan điểm lấy học sinh làm trung tâm, và 40% cán bộ quản lí chưa thường xuyên kiểm tra, đôn đốc đổi mới phương pháp.
  4. Kiểm tra, đánh giá kết quả học tập theo quan điểm lấy học sinh làm trung tâm còn hạn chế: Chỉ 50% giáo viên thực hiện đánh giá thường xuyên, đa dạng hình thức, còn lại vẫn tập trung vào điểm số và kiểm tra định kỳ.
  5. Các yếu tố ảnh hưởng đến quản lí hoạt động dạy học: Bao gồm yếu tố chủ quan như nhận thức, năng lực quản lí của hiệu trưởng và trình độ chuyên môn của giáo viên; yếu tố khách quan như cơ sở vật chất, chính sách quản lí và áp lực từ phụ huynh.

Thảo luận kết quả

Nguyên nhân chính của những hạn chế trên xuất phát từ nhận thức chưa đồng đều và năng lực quản lí còn yếu kém của cán bộ quản lí và giáo viên. So với các nghiên cứu trong nước và quốc tế, kết quả này tương đồng với thực trạng chung của nhiều địa phương khi chuyển đổi phương pháp dạy học. Việc áp dụng các phương pháp dạy học tích cực đòi hỏi sự đầu tư về đào tạo, trang thiết bị và sự phối hợp chặt chẽ giữa nhà trường, giáo viên và phụ huynh. Biểu đồ thể hiện tỷ lệ áp dụng phương pháp dạy học lấy học sinh làm trung tâm qua các năm khảo sát cho thấy xu hướng tăng nhẹ nhưng chưa đạt mức mong đợi. Bảng phân tích các yếu tố ảnh hưởng cũng minh họa rõ vai trò quyết định của năng lực quản lí và nhận thức đúng đắn trong việc nâng cao hiệu quả quản lí hoạt động dạy học. Kết quả nghiên cứu nhấn mạnh tầm quan trọng của việc đồng bộ đổi mới từ nhận thức đến thực tiễn, từ kế hoạch đến đánh giá, nhằm tạo môi trường học tập tích cực, phát huy tối đa tiềm năng của học sinh.

Đề xuất và khuyến nghị

  1. Nâng cao nhận thức và năng lực quản lí cho cán bộ quản lí và giáo viên: Tổ chức các khóa đào tạo, bồi dưỡng chuyên sâu về quan điểm dạy học lấy học sinh làm trung tâm và kỹ năng quản lí đổi mới phương pháp dạy học. Mục tiêu đạt 90% cán bộ quản lí và giáo viên được đào tạo trong vòng 12 tháng, do Sở Giáo dục và Đào tạo phối hợp với các trường sư phạm thực hiện.
  2. Xây dựng và triển khai kế hoạch dạy học lấy học sinh làm trung tâm chi tiết, khả thi: Mỗi trường cần xây dựng kế hoạch cụ thể theo nguyên tắc SMART, phân công rõ trách nhiệm cho từng tổ chuyên môn và giáo viên, đồng thời tổ chức đánh giá định kỳ hàng quý để điều chỉnh kịp thời.
  3. Đổi mới công tác kiểm tra, đánh giá học sinh: Khuyến khích áp dụng đa dạng hình thức đánh giá thường xuyên, tự đánh giá và đánh giá đồng đẳng, giảm áp lực điểm số, tăng cường phản hồi xây dựng. Thời gian thực hiện trong 2 học kỳ tiếp theo, do giáo viên chủ nhiệm và tổ chuyên môn phối hợp thực hiện.
  4. Tăng cường đầu tư cơ sở vật chất và ứng dụng công nghệ thông tin: Trang bị thiết bị dạy học hiện đại, hỗ trợ giáo viên tổ chức các hoạt động học tập tích cực, đồng thời phát triển phần mềm quản lí dạy học và đánh giá học sinh. Mục tiêu hoàn thành trong 18 tháng, do Ban Giám hiệu và Phòng Giáo dục quản lí.
  5. Thúc đẩy sự phối hợp giữa nhà trường và phụ huynh: Tổ chức các buổi tập huấn, hội thảo nhằm nâng cao nhận thức của phụ huynh về vai trò của dạy học lấy học sinh làm trung tâm, giảm áp lực thành tích, tạo môi trường học tập tích cực cho học sinh. Thực hiện liên tục trong năm học, do Ban Giám hiệu và giáo viên chủ nhiệm chủ trì.

Đối tượng nên tham khảo luận văn

  1. Cán bộ quản lí giáo dục tiểu học: Luận văn cung cấp cơ sở khoa học và thực tiễn để nâng cao năng lực quản lí đổi mới phương pháp dạy học lấy học sinh làm trung tâm, giúp họ xây dựng kế hoạch và tổ chức thực hiện hiệu quả.
  2. Giáo viên tiểu học: Tài liệu giúp giáo viên hiểu rõ hơn về quan điểm dạy học lấy học sinh làm trung tâm, từ đó đổi mới phương pháp giảng dạy, tổ chức hoạt động học tập phù hợp với năng lực và nhu cầu của học sinh.
  3. Nhà nghiên cứu và sinh viên ngành quản lí giáo dục: Luận văn là nguồn tham khảo quý giá về lý luận và thực trạng quản lí hoạt động dạy học lấy học sinh làm trung tâm, đồng thời cung cấp các biện pháp quản lí khả thi để nghiên cứu sâu hơn.
  4. Các cơ quan quản lí giáo dục và hoạch định chính sách: Nghiên cứu cung cấp dữ liệu thực tiễn và đề xuất chính sách hỗ trợ đổi mới giáo dục tiểu học, giúp xây dựng các chương trình đào tạo, bồi dưỡng và đầu tư phù hợp.

Câu hỏi thường gặp

  1. Dạy học lấy học sinh làm trung tâm là gì?
    Dạy học lấy học sinh làm trung tâm là quan điểm dạy học trong đó học sinh được đặt ở vị trí trung tâm, phát huy tính tích cực, chủ động và sáng tạo trong quá trình học tập, còn giáo viên đóng vai trò hướng dẫn và hỗ trợ. Ví dụ, học sinh tham gia xây dựng kế hoạch học tập và tự đánh giá kết quả học tập của mình.

  2. Tại sao quản lí hoạt động dạy học lấy học sinh làm trung tâm lại quan trọng?
    Quản lí hiệu quả giúp đảm bảo các hoạt động dạy học được tổ chức đồng bộ, phù hợp với mục tiêu phát triển năng lực học sinh, đồng thời hỗ trợ giáo viên đổi mới phương pháp và đánh giá học sinh chính xác. Điều này góp phần nâng cao chất lượng giáo dục tiểu học.

  3. Những khó khăn phổ biến khi thực hiện dạy học lấy học sinh làm trung tâm là gì?
    Khó khăn bao gồm nhận thức chưa đồng đều của giáo viên và cán bộ quản lí, áp lực thành tích từ phụ huynh, hạn chế về năng lực tổ chức hoạt động học tập của giáo viên, và thiếu cơ sở vật chất, thiết bị hỗ trợ. Ví dụ, nhiều giáo viên vẫn áp dụng phương pháp truyền thống do chưa được đào tạo bài bản.

  4. Làm thế nào để nâng cao năng lực quản lí cho cán bộ quản lí và giáo viên?
    Có thể tổ chức các khóa đào tạo chuyên sâu, bồi dưỡng thường xuyên, tạo điều kiện cho cán bộ quản lí và giáo viên tham gia các hoạt động nghiên cứu, trao đổi kinh nghiệm, đồng thời áp dụng công nghệ thông tin hỗ trợ quản lí và giảng dạy.

  5. Phụ huynh có vai trò như thế nào trong việc thực hiện dạy học lấy học sinh làm trung tâm?
    Phụ huynh cần hiểu và ủng hộ quan điểm dạy học này, giảm áp lực thành tích lên học sinh, phối hợp với nhà trường trong việc theo dõi, hỗ trợ học tập của con em mình. Sự phối hợp này giúp tạo môi trường học tập tích cực và phát triển toàn diện cho học sinh.

Kết luận

  • Luận văn đã hệ thống hóa cơ sở lý luận và khảo sát thực trạng quản lí hoạt động dạy học lấy học sinh làm trung tâm tại 9 trường tiểu học Quận 1, Tp.HCM.
  • Nhận thức và năng lực quản lí của cán bộ quản lí và giáo viên còn hạn chế, ảnh hưởng đến hiệu quả vận dụng quan điểm dạy học lấy học sinh làm trung tâm.
  • Việc đổi mới phương pháp dạy học, kiểm tra đánh giá và quản lí kế hoạch chưa đồng bộ, còn nhiều khó khăn do yếu tố chủ quan và khách quan.
  • Đề xuất các biện pháp quản lí thiết thực, khả thi nhằm nâng cao hiệu quả dạy học lấy học sinh làm trung tâm, bao gồm đào tạo, xây dựng kế hoạch, đổi mới đánh giá, đầu tư cơ sở vật chất và phối hợp với phụ huynh.
  • Các bước tiếp theo cần tập trung triển khai đồng bộ các biện pháp, đánh giá hiệu quả thực hiện và điều chỉnh phù hợp để nâng cao chất lượng giáo dục tiểu học tại Quận 1.

Call-to-action: Các nhà quản lí giáo dục, giáo viên và các bên liên quan cần phối hợp chặt chẽ, chủ động đổi mới tư duy và phương pháp quản lí để thực hiện thành công quan điểm dạy học lấy học sinh làm trung tâm, góp phần phát triển nguồn nhân lực chất lượng cao cho xã hội.