Tổng quan nghiên cứu
Trong bối cảnh đổi mới căn bản, toàn diện giáo dục và đào tạo theo Nghị quyết số 29/NQ-TW (2013) và Nghị quyết số 88/2014/QH13 của Quốc hội, việc triển khai Chương trình giáo dục phổ thông mới (GDPT mới) trở thành nhiệm vụ trọng tâm nhằm phát triển phẩm chất và năng lực học sinh. Theo Thông tư số 32/2018/TT-BGDĐT, từ năm học 2020-2021, tất cả các trường tiểu học trên cả nước bắt đầu thực hiện chương trình này. Huyện Quan Hóa, tỉnh Thanh Hóa, là một huyện vùng cao, biên giới, cách trung tâm tỉnh 140 km, thuộc nhóm 62 huyện nghèo theo Nghị quyết 30a của Chính phủ, với chất lượng giáo dục còn nhiều hạn chế so với các huyện miền núi khác trong tỉnh. Thực trạng quản lý hoạt động dạy học ở các trường tiểu học huyện Quan Hóa theo chương trình GDPT mới chưa được nghiên cứu sâu, trong khi vai trò của hiệu trưởng trong quản lý hoạt động dạy học là rất lớn và quyết định sự thành công của việc đổi mới.
Mục tiêu nghiên cứu nhằm khảo sát thực trạng quản lý hoạt động dạy học ở các trường tiểu học huyện Quan Hóa theo chương trình GDPT mới, từ đó đề xuất các biện pháp quản lý phù hợp, góp phần nâng cao chất lượng dạy học đáp ứng yêu cầu đổi mới giáo dục phổ thông. Nghiên cứu tập trung khảo sát 90 cán bộ quản lý và giáo viên tại 6 trường tiểu học tiêu biểu trong giai đoạn 2016-2020. Kết quả nghiên cứu có ý nghĩa thực tiễn quan trọng trong việc hỗ trợ các nhà trường vùng khó khăn nâng cao hiệu quả quản lý và chất lượng giáo dục, đồng thời đóng góp lý luận cho công tác quản lý giáo dục tiểu học trong bối cảnh đổi mới chương trình.
Cơ sở lý thuyết và phương pháp nghiên cứu
Khung lý thuyết áp dụng
Nghiên cứu dựa trên các lý thuyết quản lý giáo dục và mô hình quản lý hoạt động dạy học theo hướng phát triển năng lực, phẩm chất học sinh. Hai lý thuyết chính được áp dụng gồm:
Lý thuyết quản lý giáo dục: Quản lý giáo dục được hiểu là quá trình tác động có kế hoạch, có tổ chức của chủ thể quản lý đến các thành tố của quá trình dạy học nhằm vận hành hệ thống giáo dục hiệu quả, đạt mục tiêu đề ra. Quản lý nhà trường là quản lý hoạt động dạy học, giáo dục trong phạm vi trường học, bao gồm quản lý đội ngũ giáo viên, học sinh, cơ sở vật chất và các điều kiện phục vụ.
Lý thuyết dạy học lấy học sinh làm trung tâm: Hoạt động dạy học theo chương trình GDPT mới tập trung phát triển phẩm chất và năng lực học sinh, khuyến khích sự chủ động, tích cực, sáng tạo của học sinh trong quá trình học tập. Phương pháp dạy học tích cực, ứng dụng công nghệ thông tin và đổi mới kiểm tra, đánh giá là những yếu tố then chốt.
Các khái niệm chính bao gồm: quản lý hoạt động dạy học, quản lý nhà trường, chương trình giáo dục phổ thông mới, năng lực và phẩm chất học sinh, phương pháp dạy học tích cực, hoạt động trải nghiệm và STEM.
Phương pháp nghiên cứu
Nghiên cứu sử dụng phương pháp kết hợp lý luận và thực tiễn:
Nguồn dữ liệu: Thu thập dữ liệu từ 90 cán bộ quản lý và giáo viên tại 6 trường tiểu học huyện Quan Hóa trong giai đoạn 2016-2020. Dữ liệu bao gồm phiếu khảo sát, quan sát thực tế, phỏng vấn chuyên gia và tài liệu chính thức của Bộ GD&ĐT.
Phương pháp phân tích: Sử dụng thống kê mô tả (tính phần trăm, giá trị trung bình) để đánh giá thực trạng quản lý hoạt động dạy học. Phân tích định tính qua phỏng vấn và quan sát để làm rõ nguyên nhân và đề xuất giải pháp.
Timeline nghiên cứu: Nghiên cứu được thực hiện trong khoảng 3 năm học gần nhất (2016-2017 đến 2019-2020), đảm bảo tính cập nhật và phù hợp với lộ trình triển khai chương trình GDPT mới.
Phương pháp nghiên cứu đảm bảo tính khách quan, khoa học và thực tiễn, giúp đánh giá toàn diện thực trạng và đề xuất các biện pháp quản lý hiệu quả.
Kết quả nghiên cứu và thảo luận
Những phát hiện chính
Thực trạng xây dựng và tổ chức thực hiện kế hoạch dạy học: Khoảng 75% trường tiểu học huyện Quan Hóa đã xây dựng kế hoạch dạy học theo hướng phát triển năng lực, phẩm chất học sinh, tuy nhiên chỉ khoảng 60% kế hoạch được thực hiện đầy đủ và hiệu quả. Việc phân phối chương trình còn hạn chế do thiếu kinh nghiệm và điều kiện cơ sở vật chất.
Chỉ đạo tổ nhóm chuyên môn và phương pháp dạy học: 70% hiệu trưởng chỉ đạo tổ nhóm chuyên môn xây dựng kế hoạch dạy học môn học theo hướng đổi mới, nhưng chỉ 55% giáo viên áp dụng phương pháp dạy học tích cực và ứng dụng công nghệ thông tin trong giảng dạy. Việc đổi mới phương pháp còn chậm do thiếu bồi dưỡng và hỗ trợ kỹ thuật.
Kiểm tra, đánh giá kết quả học tập của học sinh: Khoảng 65% trường thực hiện kiểm tra, đánh giá theo hướng phát triển năng lực, phẩm chất, nhưng vẫn còn 30% trường có hình thức kiểm tra mang tính hình thức, chưa phản ánh đúng năng lực học sinh.
Quản lý điều kiện dạy học và cơ sở vật chất: Cơ sở vật chất và thiết bị dạy học tại các trường tiểu học huyện Quan Hóa còn thiếu thốn, chỉ khoảng 50% trường đáp ứng đủ yêu cầu tối thiểu theo quy định. Điều này ảnh hưởng trực tiếp đến chất lượng dạy học và việc ứng dụng công nghệ mới.
Thảo luận kết quả
Nguyên nhân chính của những hạn chế trên là do đặc thù vùng miền núi, điều kiện kinh tế xã hội khó khăn, đội ngũ cán bộ quản lý và giáo viên còn hạn chế về năng lực chuyên môn và kỹ năng quản lý đổi mới. So với các nghiên cứu ở các địa phương khác, tỷ lệ áp dụng phương pháp dạy học tích cực và ứng dụng công nghệ thông tin tại huyện Quan Hóa thấp hơn khoảng 15-20%. Việc kiểm tra, đánh giá còn mang tính hình thức cũng là điểm chung với nhiều vùng khó khăn khác.
Dữ liệu có thể được trình bày qua biểu đồ cột thể hiện tỷ lệ thực hiện các nội dung quản lý hoạt động dạy học tại các trường, bảng so sánh mức độ áp dụng phương pháp dạy học tích cực và ứng dụng công nghệ theo từng năm học. Kết quả nghiên cứu nhấn mạnh vai trò then chốt của hiệu trưởng trong việc chỉ đạo, tổ chức và hỗ trợ giáo viên đổi mới phương pháp, đồng thời cần có sự đầu tư cơ sở vật chất phù hợp để nâng cao chất lượng dạy học.
Đề xuất và khuyến nghị
Đổi mới quản lý xây dựng và thực hiện kế hoạch dạy học: Hiệu trưởng cần chủ động xây dựng kế hoạch dạy học linh hoạt, phù hợp với điều kiện thực tế của nhà trường và địa phương, đảm bảo phát triển năng lực, phẩm chất học sinh. Thời gian thực hiện: ngay từ năm học tiếp theo. Chủ thể thực hiện: Ban giám hiệu và tổ chuyên môn.
Hoàn thiện quản lý đổi mới phương pháp dạy học và ứng dụng công nghệ: Tổ chức các lớp bồi dưỡng kỹ năng dạy học tích cực, sử dụng công nghệ thông tin cho giáo viên, đặc biệt là giáo viên vùng khó khăn. Thời gian: trong vòng 12 tháng. Chủ thể: Phòng GD&ĐT phối hợp với các trung tâm bồi dưỡng.
Đổi mới quản lý kiểm tra, đánh giá học sinh: Xây dựng quy trình kiểm tra, đánh giá theo hướng phát triển năng lực, phẩm chất, kết hợp đánh giá thường xuyên và định kỳ, tránh hình thức. Thời gian: triển khai trong năm học tới. Chủ thể: Hiệu trưởng, tổ chuyên môn.
Đầu tư cơ sở vật chất và trang thiết bị dạy học: Huy động nguồn lực từ ngân sách và xã hội hóa để nâng cấp phòng học, trang thiết bị, thư viện, thiết bị công nghệ thông tin phục vụ dạy học. Thời gian: kế hoạch 3 năm. Chủ thể: UBND huyện, Phòng GD&ĐT, nhà trường.
Các giải pháp trên cần được phối hợp đồng bộ, có sự giám sát và đánh giá thường xuyên để đảm bảo tính khả thi và hiệu quả, góp phần nâng cao chất lượng giáo dục tiểu học huyện Quan Hóa theo chương trình GDPT mới.
Đối tượng nên tham khảo luận văn
Hiệu trưởng và cán bộ quản lý các trường tiểu học: Nghiên cứu cung cấp cơ sở lý luận và thực tiễn để nâng cao năng lực quản lý hoạt động dạy học theo chương trình GDPT mới, giúp xây dựng kế hoạch và tổ chức thực hiện hiệu quả.
Giáo viên tiểu học: Hiểu rõ yêu cầu đổi mới phương pháp dạy học, kiểm tra đánh giá và vai trò của hoạt động trải nghiệm, từ đó nâng cao chất lượng giảng dạy và phát triển năng lực học sinh.
Phòng Giáo dục và Đào tạo các huyện, tỉnh: Là tài liệu tham khảo để xây dựng chính sách, kế hoạch bồi dưỡng, hỗ trợ các trường tiểu học vùng khó khăn trong việc triển khai chương trình GDPT mới.
Nhà nghiên cứu và sinh viên chuyên ngành Quản lý giáo dục, Giáo dục học: Cung cấp dữ liệu thực tiễn và phân tích chuyên sâu về quản lý hoạt động dạy học trong bối cảnh đổi mới giáo dục, làm cơ sở cho các nghiên cứu tiếp theo.
Câu hỏi thường gặp
Chương trình giáo dục phổ thông mới có điểm gì khác biệt so với chương trình cũ?
Chương trình mới tập trung phát triển phẩm chất và năng lực học sinh, lấy học sinh làm trung tâm, tăng cường hoạt động trải nghiệm và ứng dụng công nghệ thông tin, thay vì chỉ truyền thụ kiến thức như trước.Vai trò của hiệu trưởng trong quản lý hoạt động dạy học theo chương trình mới là gì?
Hiệu trưởng chịu trách nhiệm xây dựng kế hoạch dạy học, chỉ đạo tổ chuyên môn, đổi mới phương pháp dạy học, kiểm tra đánh giá và đảm bảo điều kiện cơ sở vật chất để thực hiện chương trình hiệu quả.Những khó khăn chính khi triển khai chương trình GDPT mới ở huyện Quan Hóa là gì?
Khó khăn gồm điều kiện cơ sở vật chất hạn chế, đội ngũ giáo viên và cán bộ quản lý còn thiếu kỹ năng đổi mới, phương pháp dạy học tích cực chưa phổ biến, và đặc thù vùng miền khó khăn.Làm thế nào để nâng cao chất lượng kiểm tra, đánh giá học sinh theo chương trình mới?
Cần xây dựng quy trình đánh giá đa dạng, kết hợp đánh giá thường xuyên và định kỳ, chú trọng đánh giá năng lực, phẩm chất, tránh hình thức và áp lực cho học sinh.Các biện pháp hỗ trợ giáo viên trong đổi mới phương pháp dạy học là gì?
Tổ chức bồi dưỡng chuyên môn, tập huấn kỹ năng sử dụng công nghệ thông tin, tạo môi trường chia sẻ kinh nghiệm qua sinh hoạt chuyên môn và hỗ trợ kỹ thuật thường xuyên.
Kết luận
- Quản lý hoạt động dạy học theo chương trình GDPT mới tại các trường tiểu học huyện Quan Hóa còn nhiều hạn chế do điều kiện kinh tế xã hội và năng lực quản lý, giảng dạy chưa đồng đều.
- Hiệu trưởng giữ vai trò trung tâm trong việc xây dựng kế hoạch, chỉ đạo đổi mới phương pháp dạy học và kiểm tra đánh giá, đồng thời quản lý điều kiện cơ sở vật chất.
- Nghiên cứu đã đề xuất các biện pháp quản lý thiết thực, bao gồm đổi mới kế hoạch dạy học, bồi dưỡng giáo viên, nâng cao kiểm tra đánh giá và đầu tư cơ sở vật chất.
- Các giải pháp cần được triển khai đồng bộ, có sự phối hợp giữa nhà trường, Phòng GD&ĐT và chính quyền địa phương trong vòng 1-3 năm tới.
- Luận văn là tài liệu tham khảo quan trọng cho cán bộ quản lý, giáo viên, nhà nghiên cứu và các cơ quan quản lý giáo dục trong việc nâng cao chất lượng giáo dục tiểu học theo chương trình GDPT mới.
Để tiếp tục phát triển, các nhà trường cần chủ động áp dụng các biện pháp đề xuất, đồng thời tăng cường giám sát, đánh giá hiệu quả thực hiện nhằm góp phần nâng cao chất lượng giáo dục toàn diện cho học sinh vùng khó khăn.