Tổng quan nghiên cứu

Trong bối cảnh đổi mới căn bản và toàn diện giáo dục phổ thông theo chương trình năm 2018, việc quản lí hoạt động dạy học môn Ngữ văn theo hướng trải nghiệm trở thành một yêu cầu cấp thiết nhằm phát triển năng lực và phẩm chất học sinh. Tại huyện Văn Yên, tỉnh Yên Bái, với quy mô 62 lớp và hơn 2.600 học sinh ở ba trường THPT, việc đổi mới phương pháp dạy học Ngữ văn nhằm tăng cường trải nghiệm thực tiễn cho học sinh là một thách thức cũng như cơ hội để nâng cao chất lượng giáo dục. Mục tiêu nghiên cứu tập trung vào việc khảo sát thực trạng quản lí hoạt động dạy học môn Ngữ văn theo hướng trải nghiệm, từ đó đề xuất các biện pháp quản lí khả thi, góp phần nâng cao hiệu quả dạy học và đáp ứng yêu cầu đổi mới chương trình giáo dục phổ thông.

Phạm vi nghiên cứu tập trung vào các trường THPT trên địa bàn huyện Văn Yên trong năm học 2019-2020, với đối tượng là cán bộ quản lí, giáo viên và học sinh tham gia hoạt động dạy học môn Ngữ văn theo hướng trải nghiệm. Ý nghĩa nghiên cứu được thể hiện qua việc cung cấp cơ sở khoa học và thực tiễn cho công tác quản lí, giúp nhà trường và giáo viên tổ chức các hoạt động dạy học hiệu quả, phát huy tính tích cực, chủ động và sáng tạo của học sinh trong quá trình học tập môn Ngữ văn.

Cơ sở lý thuyết và phương pháp nghiên cứu

Khung lý thuyết áp dụng

Nghiên cứu dựa trên lý thuyết học tập trải nghiệm của David Kolb, nhấn mạnh quá trình học tập là sự chuyển hóa kinh nghiệm thông qua bốn giai đoạn: trải nghiệm cụ thể, quan sát phản ánh, khái quát hóa và thử nghiệm tích cực. Lý thuyết này làm nền tảng cho việc thiết kế các hoạt động dạy học nhằm phát triển năng lực thực tiễn cho học sinh.

Bên cạnh đó, mô hình quản lí giáo dục được vận dụng, trong đó các chức năng quản lí gồm lập kế hoạch, tổ chức, chỉ đạo và kiểm tra đánh giá được áp dụng để quản lí hoạt động dạy học môn Ngữ văn theo hướng trải nghiệm. Các khái niệm chính bao gồm: dạy học theo hướng trải nghiệm, quản lí hoạt động dạy học, năng lực và phẩm chất học sinh, cũng như các phương pháp dạy học tích cực như phương pháp dự án, đóng vai, thảo luận nhóm.

Phương pháp nghiên cứu

Nghiên cứu sử dụng phương pháp kết hợp giữa nghiên cứu lí thuyết và thực tiễn. Dữ liệu được thu thập qua khảo sát bằng phiếu hỏi với hơn 100 cán bộ quản lí, giáo viên và học sinh tại ba trường THPT huyện Văn Yên. Phương pháp phỏng vấn trực tiếp cũng được áp dụng để thu thập ý kiến sâu sắc từ các cán bộ quản lí và giáo viên chủ chốt.

Phân tích dữ liệu sử dụng thống kê mô tả và phân tích định lượng nhằm đánh giá thực trạng quản lí hoạt động dạy học theo hướng trải nghiệm. Quá trình nghiên cứu diễn ra trong năm học 2019-2020, đảm bảo tính cập nhật và phù hợp với bối cảnh giáo dục hiện tại.

Kết quả nghiên cứu và thảo luận

Những phát hiện chính

  1. Nhận thức về tầm quan trọng của dạy học theo hướng trải nghiệm: Khoảng 85% cán bộ quản lí và giáo viên nhận thức rõ vai trò của phương pháp dạy học trải nghiệm trong phát triển năng lực học sinh, tuy nhiên chỉ có khoảng 60% giáo viên thực sự áp dụng thường xuyên trong giảng dạy.

  2. Thực trạng nội dung và phương pháp dạy học: 70% giáo viên cho biết nội dung dạy học theo hướng trải nghiệm được xây dựng phù hợp với chương trình mới, nhưng chỉ 55% sử dụng đa dạng các phương pháp như đóng vai, dự án, thảo luận nhóm. Học sinh phản hồi tích cực với các hoạt động trải nghiệm, với 75% cho rằng phương pháp này giúp họ hiểu bài tốt hơn.

  3. Quản lí hoạt động dạy học: Việc lập kế hoạch và tổ chức các hoạt động trải nghiệm còn hạn chế, chỉ có 50% trường có kế hoạch cụ thể và 45% giáo viên được bồi dưỡng chuyên môn về dạy học trải nghiệm. Kiểm tra, đánh giá kết quả học tập theo hướng trải nghiệm chưa được thực hiện đồng bộ, chỉ khoảng 40% giáo viên áp dụng các hình thức đánh giá đa dạng.

  4. Yếu tố ảnh hưởng: Các yếu tố chủ yếu ảnh hưởng đến quản lí hoạt động dạy học theo hướng trải nghiệm gồm điều kiện cơ sở vật chất (được đánh giá ở mức 60% đáp ứng), năng lực chuyên môn của giáo viên (khoảng 65% đạt chuẩn), và sự phối hợp giữa các bộ phận trong nhà trường (khoảng 55% hiệu quả).

Thảo luận kết quả

Kết quả cho thấy mặc dù nhận thức về tầm quan trọng của dạy học theo hướng trải nghiệm được nâng cao, việc triển khai thực tế còn nhiều hạn chế do thiếu kế hoạch quản lí cụ thể và bồi dưỡng chuyên môn chưa đồng đều. So sánh với các nghiên cứu trong ngành giáo dục, tình trạng này tương đồng với thực trạng ở một số địa phương khác, nơi mà việc đổi mới phương pháp dạy học còn gặp khó khăn về nguồn lực và năng lực giáo viên.

Việc áp dụng đa dạng phương pháp dạy học trải nghiệm như đóng vai, dự án giúp học sinh phát triển năng lực tư duy phản biện và kỹ năng giao tiếp, phù hợp với mục tiêu đổi mới giáo dục phổ thông. Tuy nhiên, sự thiếu đồng bộ trong kiểm tra, đánh giá làm giảm hiệu quả của hoạt động trải nghiệm. Biểu đồ thể hiện tỷ lệ áp dụng các phương pháp dạy học trải nghiệm và mức độ hài lòng của học sinh sẽ minh họa rõ nét hơn về thực trạng này.

Yếu tố cơ sở vật chất và sự phối hợp nội bộ nhà trường là những điều kiện cần thiết để nâng cao hiệu quả quản lí. Do đó, việc đầu tư trang thiết bị và tăng cường hợp tác giữa các bộ phận trong nhà trường là rất quan trọng.

Đề xuất và khuyến nghị

  1. Tăng cường bồi dưỡng chuyên môn cho giáo viên: Tổ chức các khóa đào tạo, tập huấn về phương pháp dạy học theo hướng trải nghiệm nhằm nâng cao năng lực chuyên môn và kỹ năng tổ chức hoạt động trải nghiệm. Mục tiêu đạt 80% giáo viên được bồi dưỡng trong vòng 1 năm, do Sở GD&ĐT phối hợp với các trường thực hiện.

  2. Xây dựng kế hoạch quản lí chi tiết: Hiệu trưởng các trường cần xây dựng kế hoạch quản lí hoạt động dạy học theo hướng trải nghiệm rõ ràng, bao gồm mục tiêu, nội dung, phương pháp và đánh giá. Kế hoạch này cần được rà soát và điều chỉnh hàng năm để phù hợp với thực tiễn.

  3. Đầu tư cơ sở vật chất và trang thiết bị: Nhà trường phối hợp với địa phương và các đơn vị liên quan để nâng cấp phòng học, trang thiết bị dạy học hiện đại phục vụ cho các hoạt động trải nghiệm. Mục tiêu hoàn thành trong 2 năm tới nhằm tạo môi trường học tập tích cực.

  4. Đẩy mạnh kiểm tra, đánh giá đa dạng: Áp dụng các hình thức đánh giá kết quả học tập theo hướng trải nghiệm như đánh giá qua sản phẩm, tự đánh giá và đánh giá đồng đẳng. Tổ chức các buổi dự giờ, phản hồi thường xuyên để nâng cao chất lượng dạy học.

  5. Tăng cường phối hợp các lực lượng giáo dục: Hiệu trưởng cần chỉ đạo phối hợp chặt chẽ giữa các tổ chuyên môn, công đoàn, đoàn thanh niên và các tổ chức xã hội để tổ chức các hoạt động trải nghiệm phong phú, đa dạng, phù hợp với điều kiện địa phương.

Đối tượng nên tham khảo luận văn

  1. Cán bộ quản lí giáo dục: Luận văn cung cấp cơ sở khoa học và thực tiễn để xây dựng các chính sách, kế hoạch quản lí hoạt động dạy học theo hướng trải nghiệm, giúp nâng cao hiệu quả quản lí nhà trường.

  2. Giáo viên môn Ngữ văn: Tài liệu tham khảo hữu ích về các phương pháp dạy học trải nghiệm, cách tổ chức hoạt động và đánh giá kết quả học tập, giúp giáo viên đổi mới phương pháp giảng dạy.

  3. Nhà nghiên cứu giáo dục: Cung cấp dữ liệu thực nghiệm và phân tích sâu sắc về quản lí hoạt động dạy học theo hướng trải nghiệm trong bối cảnh đổi mới giáo dục phổ thông, phục vụ cho các nghiên cứu tiếp theo.

  4. Các cơ quan quản lí giáo dục địa phương: Giúp xây dựng các chương trình bồi dưỡng, hỗ trợ nhà trường và giáo viên trong việc triển khai dạy học theo hướng trải nghiệm, góp phần nâng cao chất lượng giáo dục vùng miền.

Câu hỏi thường gặp

  1. Dạy học theo hướng trải nghiệm là gì?
    Dạy học theo hướng trải nghiệm là phương pháp giảng dạy trong đó học sinh được tham gia trực tiếp vào các hoạt động thực tiễn, qua đó hình thành kiến thức, kỹ năng và phẩm chất thông qua trải nghiệm thực tế dưới sự hướng dẫn của giáo viên.

  2. Tại sao cần quản lí hoạt động dạy học theo hướng trải nghiệm?
    Quản lí giúp đảm bảo các hoạt động trải nghiệm được tổ chức có kế hoạch, hiệu quả, phù hợp với mục tiêu giáo dục, đồng thời hỗ trợ giáo viên và học sinh phát huy tối đa tiềm năng trong quá trình học tập.

  3. Những khó khăn chính trong quản lí hoạt động dạy học trải nghiệm hiện nay là gì?
    Khó khăn gồm thiếu kế hoạch quản lí cụ thể, năng lực chuyên môn giáo viên chưa đồng đều, cơ sở vật chất hạn chế và kiểm tra, đánh giá chưa đa dạng, chưa đồng bộ.

  4. Các phương pháp dạy học trải nghiệm phổ biến trong môn Ngữ văn?
    Bao gồm phương pháp dự án, đóng vai, thảo luận nhóm, trò chơi, thuyết trình và giải quyết vấn đề, giúp học sinh phát triển năng lực tư duy, giao tiếp và sáng tạo.

  5. Làm thế nào để đánh giá kết quả học tập theo hướng trải nghiệm?
    Đánh giá dựa trên sản phẩm học tập, quá trình thực hành, tự đánh giá và đánh giá đồng đẳng, kết hợp các công cụ như tiểu luận, câu hỏi tình huống, bài tập thực tế nhằm phản ánh năng lực toàn diện của học sinh.

Kết luận

  • Quản lí hoạt động dạy học môn Ngữ văn theo hướng trải nghiệm là yếu tố then chốt để nâng cao chất lượng giáo dục phổ thông tại các trường THPT huyện Văn Yên.
  • Thực trạng cho thấy nhận thức tốt nhưng việc triển khai còn nhiều hạn chế do thiếu kế hoạch cụ thể và bồi dưỡng chuyên môn chưa đồng đều.
  • Các yếu tố ảnh hưởng gồm năng lực giáo viên, cơ sở vật chất và sự phối hợp nội bộ nhà trường.
  • Đề xuất các biện pháp quản lí thiết thực như bồi dưỡng giáo viên, xây dựng kế hoạch chi tiết, đầu tư cơ sở vật chất và đổi mới kiểm tra đánh giá.
  • Nghiên cứu mở ra hướng đi cho các nhà quản lí và giáo viên trong việc đổi mới phương pháp dạy học, góp phần phát triển năng lực và phẩm chất học sinh theo chương trình giáo dục phổ thông mới.

Hành động tiếp theo: Các trường THPT huyện Văn Yên cần triển khai ngay các biện pháp đề xuất, đồng thời tiếp tục nghiên cứu, đánh giá hiệu quả để điều chỉnh phù hợp, hướng tới mục tiêu giáo dục toàn diện và phát triển bền vững.