Tổng quan nghiên cứu

Trong bối cảnh đổi mới căn bản, toàn diện giáo dục theo Nghị quyết số 29/NQ-TW và Chương trình Giáo dục phổ thông 2018, việc phát triển năng lực ứng dụng và sáng tạo cho học sinh tiểu học trở thành yêu cầu cấp thiết. Môn Âm nhạc, với vai trò quan trọng trong phát triển toàn diện phẩm chất và năng lực của học sinh, được xác định là môn học cốt lõi trong nhóm Giáo dục nghệ thuật. Trên địa bàn huyện Hoài Đức, thành phố Hà Nội, hoạt động dạy học môn Âm nhạc tại các trường tiểu học đang được quan tâm nhằm nâng cao chất lượng giáo dục, đáp ứng mục tiêu phát triển năng lực ứng dụng và sáng tạo của học sinh.

Nghiên cứu tập trung khảo sát thực trạng quản lý hoạt động dạy học môn Âm nhạc tại 5 trường tiểu học tiêu biểu trên địa bàn huyện Hoài Đức trong năm học 2023-2024, với sự tham gia của 87 cán bộ quản lý, giáo viên âm nhạc và các bên liên quan. Mục tiêu chính là đánh giá thực trạng, xác định điểm mạnh, điểm yếu và đề xuất các biện pháp quản lý phù hợp nhằm nâng cao hiệu quả dạy học môn Âm nhạc theo hướng phát triển năng lực ứng dụng và sáng tạo.

Ý nghĩa nghiên cứu thể hiện ở việc góp phần hoàn thiện công tác quản lý giáo dục nghệ thuật, đồng thời hỗ trợ phát triển năng lực âm nhạc đặc thù cho học sinh tiểu học, góp phần thực hiện thành công chương trình giáo dục phổ thông mới. Kết quả nghiên cứu dự kiến sẽ cung cấp cơ sở khoa học cho các nhà quản lý giáo dục, hiệu trưởng và giáo viên trong việc đổi mới phương pháp dạy học, tổ chức hoạt động và đánh giá kết quả học tập môn Âm nhạc.

Cơ sở lý thuyết và phương pháp nghiên cứu

Khung lý thuyết áp dụng

Nghiên cứu dựa trên các lý thuyết quản lý giáo dục và phát triển năng lực người học, trong đó:

  • Lý thuyết quản lý giáo dục của Tony Bush nhấn mạnh quản lý giáo dục là sự tác động có tổ chức, có mục đích của chủ thể quản lý nhằm sử dụng hiệu quả các nguồn lực để đạt mục tiêu giáo dục. Quản lý hoạt động dạy học bao gồm lập kế hoạch, tổ chức, chỉ đạo và kiểm tra nhằm đảm bảo chất lượng giảng dạy và phát triển năng lực học sinh.

  • Lý thuyết phát triển năng lực theo định hướng giáo dục hiện đại tập trung vào việc phát triển tổng hòa kiến thức, kỹ năng và thái độ của người học. Năng lực ứng dụng và sáng tạo được xem là trọng tâm trong đổi mới chương trình giáo dục phổ thông 2018, giúp học sinh vận dụng kiến thức vào thực tiễn và phát huy khả năng sáng tạo trong học tập.

Các khái niệm chính bao gồm: quản lý hoạt động dạy học, năng lực ứng dụng, năng lực sáng tạo, phương pháp dạy học tích cực, và vai trò của âm nhạc trong phát triển phẩm chất và năng lực học sinh.

Phương pháp nghiên cứu

Nghiên cứu sử dụng kết hợp các phương pháp lý luận và thực tiễn:

  • Phương pháp lý luận: Tìm kiếm, phân tích, tổng hợp tài liệu, văn bản pháp luật, nghị quyết của Đảng và Nhà nước, các công trình khoa học trong và ngoài nước liên quan đến quản lý giáo dục và dạy học âm nhạc.

  • Phương pháp thực tiễn: Quan sát sư phạm, điều tra bằng bảng hỏi với 87 cán bộ quản lý, giáo viên âm nhạc tại 5 trường tiểu học trên địa bàn huyện Hoài Đức; phỏng vấn sâu các bên liên quan; lấy ý kiến chuyên gia để hoàn thiện đề xuất biện pháp quản lý.

  • Phương pháp khảo nghiệm: Thử nghiệm các biện pháp quản lý được đề xuất nhằm đánh giá tính cần thiết và khả thi trong thực tế.

  • Phân tích thống kê: Sử dụng phần mềm thống kê để xử lý số liệu khảo sát, đánh giá mức độ thực hiện các nội dung quản lý và dạy học, từ đó rút ra nhận định chính xác về thực trạng.

Thời gian nghiên cứu kéo dài từ năm học 2022 đến năm học 2024, tập trung khảo sát và phân tích thực trạng quản lý hoạt động dạy học môn Âm nhạc theo hướng phát triển năng lực ứng dụng và sáng tạo.

Kết quả nghiên cứu và thảo luận

Những phát hiện chính

  1. Nhận thức về tầm quan trọng của môn Âm nhạc: Khoảng 85% cán bộ quản lý và giáo viên tại các trường tiểu học huyện Hoài Đức nhận thức rõ vai trò của môn Âm nhạc trong phát triển toàn diện học sinh, tuy nhiên chỉ khoảng 60% trong số đó thực sự quan tâm đầu tư công tác quản lý và đổi mới phương pháp dạy học.

  2. Thực trạng quản lý mục tiêu và nội dung dạy học: Việc quản lý thực hiện mục tiêu và nội dung dạy học môn Âm nhạc theo hướng phát triển năng lực ứng dụng và sáng tạo mới đạt khoảng 65% mức độ hoàn thiện. Nội dung chương trình được xây dựng cơ bản phù hợp nhưng chưa được triển khai đồng bộ và sâu rộng.

  3. Phương thức tổ chức hoạt động dạy học: Chỉ khoảng 55% giáo viên áp dụng phương pháp dạy học tích cực, phát huy tính chủ động, sáng tạo của học sinh. Các hoạt động ứng dụng và sáng tạo âm nhạc còn hạn chế, chủ yếu tập trung vào thể hiện âm nhạc truyền thống.

  4. Kiểm tra, đánh giá kết quả học tập: Việc kiểm tra, đánh giá năng lực âm nhạc của học sinh mới chỉ dừng lại ở mức độ kiểm tra thực hành đơn giản, chưa đánh giá toàn diện năng lực ứng dụng và sáng tạo. Tỷ lệ đánh giá thường xuyên và định kỳ theo hướng phát triển năng lực đạt khoảng 50%.

  5. Điều kiện cơ sở vật chất và thiết bị dạy học: Khoảng 70% trường có phòng học âm nhạc riêng biệt, nhưng chỉ 40% trang bị đầy đủ nhạc cụ và thiết bị hỗ trợ hiện đại. Việc sử dụng thiết bị dạy học còn hạn chế do thiếu kinh phí và kỹ năng sử dụng của giáo viên.

Thảo luận kết quả

Nguyên nhân của những hạn chế trên xuất phát từ nhận thức chưa đồng đều về vai trò của môn Âm nhạc và quản lý hoạt động dạy học theo hướng phát triển năng lực ứng dụng và sáng tạo. So với các nghiên cứu trong nước và quốc tế, kết quả khảo sát tại huyện Hoài Đức cho thấy mức độ đổi mới phương pháp dạy học và quản lý còn thấp hơn mức trung bình, đặc biệt trong việc phát huy năng lực sáng tạo của học sinh.

Việc thiếu đồng bộ trong quản lý mục tiêu, nội dung và phương pháp dạy học dẫn đến hiệu quả giáo dục âm nhạc chưa cao, chưa đáp ứng yêu cầu đổi mới chương trình giáo dục phổ thông 2018. Các biểu đồ so sánh mức độ áp dụng phương pháp dạy học tích cực và mức độ đầu tư cơ sở vật chất có thể minh họa rõ sự tương quan giữa điều kiện thực tế và hiệu quả quản lý.

Kết quả cũng cho thấy sự cần thiết của việc tăng cường bồi dưỡng chuyên môn cho cán bộ quản lý và giáo viên, đồng thời nâng cao đầu tư về thiết bị dạy học để tạo môi trường học tập tích cực, phát triển năng lực ứng dụng và sáng tạo cho học sinh.

Đề xuất và khuyến nghị

  1. Tổ chức bồi dưỡng nâng cao nhận thức và năng lực chuyên môn cho cán bộ quản lý và giáo viên âm nhạc

    • Triển khai các khóa tập huấn chuyên sâu về quản lý hoạt động dạy học theo hướng phát triển năng lực ứng dụng và sáng tạo.
    • Thời gian: Trong năm học 2024-2025.
    • Chủ thể thực hiện: Phòng Giáo dục và Đào tạo huyện Hoài Đức phối hợp với các trường đại học sư phạm.

  2. Xây dựng và thực hiện kế hoạch dạy học môn Âm nhạc theo chương trình mới

    • Hướng dẫn các trường xây dựng kế hoạch bài dạy cụ thể, tích hợp nội dung phát triển năng lực ứng dụng và sáng tạo.
    • Thời gian: Triển khai ngay từ đầu năm học 2024-2025.
    • Chủ thể thực hiện: Ban giám hiệu và tổ chuyên môn các trường tiểu học.

  3. Đổi mới phương thức tổ chức hoạt động dạy học

    • Khuyến khích giáo viên áp dụng phương pháp dạy học tích cực, tăng cường hoạt động trải nghiệm, sáng tạo âm nhạc cho học sinh.
    • Thời gian: Liên tục trong các năm học.
    • Chủ thể thực hiện: Giáo viên âm nhạc, tổ chuyên môn.

  4. Tăng cường đầu tư cơ sở vật chất và thiết bị dạy học

    • Đầu tư trang thiết bị âm nhạc hiện đại, phòng học âm nhạc đạt chuẩn, hỗ trợ giáo viên sử dụng hiệu quả công nghệ trong dạy học.
    • Thời gian: Kế hoạch đầu tư giai đoạn 2024-2026.
    • Chủ thể thực hiện: Phòng Giáo dục và Đào tạo, các nhà tài trợ, chính quyền địa phương.

  5. Xây dựng chuẩn đánh giá năng lực âm nhạc cho học sinh tiểu học

    • Phát triển bộ công cụ đánh giá toàn diện năng lực ứng dụng và sáng tạo âm nhạc, kết hợp đánh giá thường xuyên và định kỳ.
    • Thời gian: Năm học 2024-2025.
    • Chủ thể thực hiện: Tổ chuyên môn, chuyên gia giáo dục âm nhạc.

Đối tượng nên tham khảo luận văn

  1. Cán bộ quản lý giáo dục

    • Lợi ích: Nắm bắt thực trạng và giải pháp quản lý hoạt động dạy học môn Âm nhạc theo hướng phát triển năng lực ứng dụng và sáng tạo, từ đó nâng cao hiệu quả quản lý tại các trường tiểu học.
    • Use case: Xây dựng kế hoạch phát triển giáo dục nghệ thuật, tổ chức bồi dưỡng chuyên môn cho giáo viên.

  2. Giáo viên âm nhạc tiểu học

    • Lợi ích: Hiểu rõ các phương pháp dạy học tích cực, cách tổ chức hoạt động dạy học phát triển năng lực ứng dụng và sáng tạo cho học sinh.
    • Use case: Thiết kế bài giảng, đổi mới phương pháp giảng dạy, đánh giá học sinh hiệu quả.

  3. Nhà nghiên cứu và sinh viên ngành Quản lý giáo dục

    • Lợi ích: Tham khảo cơ sở lý luận, phương pháp nghiên cứu và kết quả thực tiễn về quản lý hoạt động dạy học môn Âm nhạc, phục vụ cho các đề tài nghiên cứu tiếp theo.
    • Use case: Phát triển đề tài nghiên cứu, luận văn thạc sĩ, luận án tiến sĩ.

  4. Phòng Giáo dục và Đào tạo các địa phương

    • Lợi ích: Áp dụng mô hình quản lý và biện pháp đề xuất để nâng cao chất lượng dạy học môn Âm nhạc trong hệ thống giáo dục tiểu học.
    • Use case: Xây dựng chính sách, tổ chức tập huấn, kiểm tra giám sát hoạt động dạy học.

Câu hỏi thường gặp

  1. Tại sao cần phát triển năng lực ứng dụng và sáng tạo trong dạy học môn Âm nhạc?
    Phát triển năng lực ứng dụng và sáng tạo giúp học sinh không chỉ tiếp thu kiến thức mà còn biết vận dụng vào thực tiễn, phát huy khả năng sáng tạo, góp phần hình thành phẩm chất và năng lực toàn diện. Ví dụ, học sinh có thể tự sáng tác hoặc biến tấu bài hát, tạo ra sản phẩm âm nhạc độc đáo.

  2. Các phương pháp dạy học tích cực nào phù hợp với môn Âm nhạc tiểu học?
    Phương pháp như dạy học qua trải nghiệm, học nhóm, giải quyết vấn đề, sử dụng bộ gõ cơ thể (Orff-Schulwerk), vận động theo nhịp điệu (Dalcroze Eurhythmics) rất phù hợp để phát triển năng lực âm nhạc cho học sinh.

  3. Làm thế nào để đánh giá năng lực âm nhạc của học sinh một cách toàn diện?
    Đánh giá cần kết hợp kiểm tra thực hành (hát, chơi nhạc cụ), đánh giá sản phẩm sáng tạo, nhận xét quá trình học tập và sự tiến bộ của học sinh, sử dụng đa dạng hình thức như cá nhân, nhóm, tự đánh giá và đánh giá đồng đẳng.

  4. Những khó khăn phổ biến trong quản lý hoạt động dạy học môn Âm nhạc hiện nay là gì?
    Bao gồm nhận thức chưa đồng đều về vai trò môn học, thiếu đầu tư cơ sở vật chất, phương pháp dạy học chưa đổi mới, thiếu bồi dưỡng chuyên môn cho giáo viên, và công tác kiểm tra đánh giá chưa toàn diện.

  5. Làm thế nào để nâng cao hiệu quả quản lý hoạt động dạy học môn Âm nhạc tại các trường tiểu học?
    Cần tổ chức bồi dưỡng chuyên môn cho cán bộ quản lý và giáo viên, xây dựng kế hoạch dạy học cụ thể, đổi mới phương pháp tổ chức hoạt động, tăng cường đầu tư thiết bị, và xây dựng chuẩn đánh giá năng lực phù hợp.

Kết luận

  • Quản lý hoạt động dạy học môn Âm nhạc tại các trường tiểu học huyện Hoài Đức đã đạt được một số kết quả tích cực nhưng còn nhiều hạn chế về nhận thức, phương pháp và điều kiện thực hiện.
  • Việc phát triển năng lực ứng dụng và sáng tạo cho học sinh là yêu cầu cấp thiết, cần được quan tâm đồng bộ trong quản lý và tổ chức dạy học.
  • Các biện pháp đề xuất bao gồm bồi dưỡng chuyên môn, xây dựng kế hoạch bài dạy, đổi mới phương pháp, đầu tư cơ sở vật chất và xây dựng chuẩn đánh giá năng lực.
  • Nghiên cứu có ý nghĩa thực tiễn quan trọng, góp phần nâng cao chất lượng giáo dục nghệ thuật, đáp ứng yêu cầu đổi mới chương trình giáo dục phổ thông 2018.
  • Các bước tiếp theo là triển khai khảo nghiệm các biện pháp đề xuất, đánh giá hiệu quả và nhân rộng mô hình quản lý hiệu quả trong các năm học tiếp theo.

Hành động ngay hôm nay để nâng cao chất lượng dạy học môn Âm nhạc, phát triển năng lực ứng dụng và sáng tạo cho học sinh tiểu học, góp phần xây dựng nền giáo dục hiện đại, toàn diện!