Tổng quan nghiên cứu

Trong bối cảnh đổi mới chương trình giáo dục phổ thông theo Nghị quyết số 88/2014/QH13 của Quốc hội, việc quản lý dạy học tự chọn (DHTC) tại các trường trung học phổ thông (THPT) trở thành một vấn đề cấp thiết. Từ năm học 2019-2020, lộ trình áp dụng chương trình giáo dục phổ thông mới đã bắt đầu, trong đó học sinh THPT được học các môn bắt buộc đồng thời tự chọn các môn học và chuyên đề học tập theo hình thức tích lũy tín chỉ. Tuy nhiên, năng lực tổ chức và quản lý DHTC ở nhiều trường, đặc biệt là các trường THPT huyện Hạ Lang, tỉnh Cao Bằng, còn nhiều hạn chế và gặp khó khăn trong việc triển khai hiệu quả.

Mục tiêu nghiên cứu nhằm đánh giá thực trạng quản lý DHTC tại các trường THPT huyện Hạ Lang, từ đó đề xuất các biện pháp quản lý phù hợp nhằm nâng cao chất lượng giáo dục. Phạm vi nghiên cứu tập trung vào các trường THPT trên địa bàn huyện Hạ Lang, tỉnh Cao Bằng, khảo sát trong khoảng thời gian từ tháng 9/2018 đến tháng 3/2019. Nghiên cứu có ý nghĩa quan trọng trong việc hỗ trợ các nhà quản lý giáo dục, hiệu trưởng và giáo viên nâng cao hiệu quả tổ chức dạy học tự chọn, góp phần thực hiện thành công chương trình giáo dục phổ thông mới với tỷ lệ môn học tự chọn chiếm khoảng 30-40% thời lượng học tập ở cấp THPT.

Cơ sở lý thuyết và phương pháp nghiên cứu

Khung lý thuyết áp dụng

Nghiên cứu dựa trên các lý thuyết quản lý giáo dục và dạy học phân hóa, trong đó:

  • Lý thuyết quản lý nhà trường: Quản lý nhà trường là quá trình thực hiện các chức năng quản lý nhằm vận hành nhà trường theo mục tiêu giáo dục, trong đó quản lý dạy học là trọng tâm. Hiệu trưởng giữ vai trò lãnh đạo toàn diện, chịu trách nhiệm về chất lượng dạy học.

  • Lý thuyết dạy học phân hóa và dạy học tự chọn: Dạy học tự chọn là hình thức phân hóa cho phép học sinh lựa chọn môn học phù hợp với năng lực, sở trường và nguyện vọng cá nhân, nhằm phát huy tối đa tiềm năng của từng học sinh. Dạy học tự chọn bao gồm hai cấp độ: môn học tự chọn và chủ đề tự chọn.

  • Các khái niệm chính: Quản lý dạy học tự chọn, mục tiêu dạy học tự chọn, phương pháp dạy học tích cực, quản lý hoạt động dạy và học, kiểm tra đánh giá trong dạy học tự chọn.

Phương pháp nghiên cứu

Nghiên cứu sử dụng kết hợp các phương pháp sau:

  • Phương pháp nghiên cứu lý luận: Phân tích, tổng hợp, hệ thống hóa các lý thuyết và tài liệu liên quan đến quản lý dạy học tự chọn.

  • Phương pháp nghiên cứu thực tiễn:

    • Quan sát: Theo dõi hoạt động giảng dạy, quản lý dạy học tự chọn tại các trường THPT huyện Hạ Lang.
    • Điều tra bằng phiếu hỏi: Thu thập ý kiến của 2 hiệu trưởng, 4 phó hiệu trưởng, 8 tổ trưởng chuyên môn, 46 giáo viên và một số học sinh tại hai trường THPT Hạ Lang và Bằng Ca.
    • Phỏng vấn, tọa đàm: Trao đổi sâu với cán bộ quản lý, giáo viên và học sinh để làm rõ các vấn đề thực trạng.
    • Nghiên cứu sản phẩm hoạt động: Đánh giá giáo án, kế hoạch dạy học, kết quả học tập của học sinh.
    • Phương pháp chuyên gia: Tham khảo ý kiến chuyên gia trong quá trình xây dựng biện pháp quản lý.

  • Phương pháp thống kê toán học: Xử lý số liệu khảo sát bằng cách tính tỷ lệ %, điểm trung bình, vẽ biểu đồ để phân tích và rút ra kết luận.

Cỡ mẫu khảo sát gồm 60 cán bộ quản lý và giáo viên cùng một số học sinh đại diện, được chọn theo phương pháp chọn mẫu thuận tiện nhằm đảm bảo tính đại diện cho các trường THPT trên địa bàn huyện Hạ Lang.

Kết quả nghiên cứu và thảo luận

Những phát hiện chính

  1. Nhận thức về dạy học tự chọn: Hơn 85% cán bộ quản lý và giáo viên nhận thức rõ vai trò và ý nghĩa của dạy học tự chọn trong việc phát huy năng lực cá nhân học sinh và đáp ứng yêu cầu đổi mới giáo dục. Tuy nhiên, khoảng 30% giáo viên còn bỡ ngỡ trong việc xây dựng kế hoạch và tổ chức dạy học theo quan điểm phân hóa.

  2. Thực trạng nội dung và phương pháp dạy học tự chọn: Khoảng 70% giáo viên sử dụng phương pháp dạy học tích cực, chú trọng phát huy tính chủ động, sáng tạo của học sinh. Tuy nhiên, chỉ có khoảng 55% giáo viên thực hiện đầy đủ các nội dung chương trình tự chọn theo hướng dẫn của Bộ GD&ĐT.

  3. Cơ sở vật chất và trang thiết bị: Các trường THPT huyện Hạ Lang còn thiếu hụt phòng học chức năng và thiết bị dạy học hiện đại, chỉ khoảng 60% phòng học đạt chuẩn phục vụ dạy học tự chọn. Thiếu thiết bị ảnh hưởng đến hiệu quả tổ chức các hoạt động thực hành, thí nghiệm và học tập nhóm.

  4. Quản lý hoạt động dạy và học tự chọn: Việc phân công giảng dạy và quản lý giờ lên lớp được thực hiện tương đối tốt với tỷ lệ trên 80% giáo viên được phân công phù hợp năng lực. Tuy nhiên, công tác kiểm tra, đánh giá kết quả học tập tự chọn còn chưa đồng bộ, chỉ khoảng 50% giáo viên áp dụng các hình thức đánh giá đa dạng và phù hợp.

Thảo luận kết quả

Kết quả khảo sát cho thấy quản lý dạy học tự chọn tại các trường THPT huyện Hạ Lang đã có những bước tiến tích cực, đặc biệt trong nhận thức và áp dụng phương pháp dạy học tích cực. Tuy nhiên, hạn chế về cơ sở vật chất và năng lực quản lý còn ảnh hưởng đến hiệu quả triển khai chương trình. So với các nghiên cứu trong nước và quốc tế, tỷ lệ giáo viên áp dụng phương pháp dạy học tích cực tại đây thấp hơn khoảng 10-15%, phản ánh nhu cầu bồi dưỡng chuyên môn sâu hơn.

Việc thiếu đồng bộ trong kiểm tra, đánh giá học sinh tự chọn cũng là điểm nghẽn, cần được cải thiện để đảm bảo tính khách quan và phát triển toàn diện năng lực học sinh. Biểu đồ phân phối tỷ lệ giáo viên áp dụng các phương pháp dạy học và hình thức đánh giá có thể minh họa rõ nét sự chênh lệch này.

Ngoài ra, các yếu tố môi trường quản lý như chính sách địa phương, nguồn lực đầu tư và sự phối hợp giữa nhà trường với phụ huynh cũng đóng vai trò quan trọng trong việc nâng cao chất lượng quản lý dạy học tự chọn.

Đề xuất và khuyến nghị

  1. Tăng cường bồi dưỡng nâng cao năng lực quản lý và chuyên môn cho cán bộ quản lý, giáo viên: Tổ chức các khóa tập huấn chuyên sâu về quản lý dạy học tự chọn và phương pháp dạy học tích cực, tập trung vào kỹ năng xây dựng kế hoạch, tổ chức lớp học và đánh giá học sinh. Thời gian thực hiện trong vòng 12 tháng, do Sở GD&ĐT phối hợp với các trường đại học sư phạm chủ trì.

  2. Cải thiện cơ sở vật chất và trang thiết bị dạy học: Đầu tư nâng cấp phòng học chức năng, trang bị thiết bị thí nghiệm, công nghệ thông tin phục vụ dạy học tự chọn. Ưu tiên các trường có tỷ lệ học sinh đông và điều kiện khó khăn. Kế hoạch thực hiện trong 2 năm, do UBND tỉnh và Sở GD&ĐT phối hợp thực hiện.

  3. Xây dựng hệ thống kiểm tra, đánh giá đa dạng và phù hợp: Phát triển các công cụ đánh giá năng lực học sinh theo hướng phát triển phẩm chất và kỹ năng, kết hợp đánh giá thường xuyên và đánh giá định kỳ. Tổ chức tập huấn cho giáo viên về kỹ thuật đánh giá mới trong 6 tháng tới.

  4. Tăng cường phối hợp giữa nhà trường, gia đình và cộng đồng: Tuyên truyền nâng cao nhận thức phụ huynh về vai trò của dạy học tự chọn, khuyến khích sự tham gia hỗ trợ học sinh. Xây dựng các kênh thông tin liên lạc hiệu quả giữa nhà trường và phụ huynh. Thực hiện liên tục và đánh giá hiệu quả hàng năm.

Đối tượng nên tham khảo luận văn

  1. Hiệu trưởng và cán bộ quản lý các trường THPT: Nhận diện các biện pháp quản lý dạy học tự chọn hiệu quả, từ đó áp dụng phù hợp với điều kiện thực tế của nhà trường nhằm nâng cao chất lượng giáo dục.

  2. Giáo viên giảng dạy các môn tự chọn: Hiểu rõ về mục tiêu, phương pháp và cách thức tổ chức dạy học tự chọn, đồng thời nâng cao năng lực chuyên môn và kỹ năng đổi mới phương pháp dạy học.

  3. Nhà nghiên cứu và sinh viên ngành Quản lý giáo dục: Cung cấp cơ sở lý luận và thực tiễn về quản lý dạy học tự chọn, làm tài liệu tham khảo cho các đề tài nghiên cứu liên quan.

  4. Cơ quan quản lý giáo dục địa phương và Sở GD&ĐT: Hỗ trợ xây dựng chính sách, kế hoạch phát triển dạy học tự chọn phù hợp với đặc điểm vùng miền, góp phần nâng cao chất lượng giáo dục phổ thông.

Câu hỏi thường gặp

  1. Dạy học tự chọn là gì và có vai trò như thế nào trong giáo dục phổ thông?
    Dạy học tự chọn là hình thức cho phép học sinh lựa chọn môn học hoặc chủ đề phù hợp với năng lực và sở thích cá nhân, nhằm phát huy tối đa tiềm năng và đáp ứng nhu cầu phát triển đa dạng. Vai trò của DHTC là tăng tính linh hoạt, phát triển năng lực cá nhân và hỗ trợ định hướng nghề nghiệp cho học sinh.

  2. Những khó khăn chính trong quản lý dạy học tự chọn tại các trường THPT huyện Hạ Lang là gì?
    Khó khăn gồm hạn chế về cơ sở vật chất, thiếu thiết bị dạy học hiện đại, năng lực quản lý và chuyên môn của một số giáo viên chưa đồng đều, cũng như công tác kiểm tra, đánh giá chưa đồng bộ và thiếu sự phối hợp chặt chẽ giữa nhà trường và phụ huynh.

  3. Phương pháp nghiên cứu nào được sử dụng để đánh giá thực trạng quản lý dạy học tự chọn?
    Nghiên cứu sử dụng phương pháp kết hợp: quan sát, điều tra bằng phiếu hỏi, phỏng vấn, nghiên cứu sản phẩm hoạt động, tham khảo ý kiến chuyên gia và xử lý số liệu bằng thống kê toán học nhằm đảm bảo tính khách quan và toàn diện.

  4. Các biện pháp quản lý nào được đề xuất để nâng cao hiệu quả dạy học tự chọn?
    Bao gồm bồi dưỡng nâng cao năng lực quản lý và chuyên môn cho cán bộ quản lý, giáo viên; cải thiện cơ sở vật chất và trang thiết bị; xây dựng hệ thống kiểm tra, đánh giá đa dạng; tăng cường phối hợp giữa nhà trường, gia đình và cộng đồng.

  5. Làm thế nào để giáo viên có thể đổi mới phương pháp dạy học tự chọn hiệu quả?
    Giáo viên cần được bồi dưỡng về phương pháp dạy học tích cực, phát huy tính chủ động, sáng tạo của học sinh; sử dụng linh hoạt các hình thức tổ chức dạy học; áp dụng công nghệ thông tin và thiết bị dạy học hiện đại; đồng thời tham gia sinh hoạt chuyên môn để trao đổi, rút kinh nghiệm.

Kết luận

  • Quản lý dạy học tự chọn tại các trường THPT huyện Hạ Lang đã đạt được những kết quả tích cực về nhận thức và áp dụng phương pháp dạy học tích cực, nhưng còn nhiều hạn chế về cơ sở vật chất và năng lực quản lý.
  • Việc tổ chức dạy học tự chọn cần được nâng cao thông qua các biện pháp quản lý đồng bộ, tập trung vào bồi dưỡng chuyên môn, cải thiện điều kiện vật chất và đổi mới kiểm tra đánh giá.
  • Các biện pháp đề xuất có tính khả thi và phù hợp với điều kiện thực tế của địa phương, góp phần nâng cao chất lượng giáo dục phổ thông theo chương trình mới.
  • Nghiên cứu mở ra hướng đi cho các nhà quản lý giáo dục và hiệu trưởng trong việc xây dựng kế hoạch và tổ chức dạy học tự chọn hiệu quả trong giai đoạn tiếp theo.
  • Khuyến nghị các cơ quan quản lý giáo dục địa phương sớm triển khai các giải pháp đồng bộ nhằm phát huy tối đa tiềm năng của dạy học tự chọn, đáp ứng yêu cầu đổi mới giáo dục phổ thông.

Hãy áp dụng những kết quả và đề xuất trong luận văn để nâng cao hiệu quả quản lý dạy học tự chọn, góp phần phát triển giáo dục bền vững tại địa phương.