Tổng quan nghiên cứu

Bảo hiểm xã hội (BHXH) là trụ cột quan trọng của hệ thống an sinh xã hội tại Việt Nam, góp phần ổn định cuộc sống người lao động và thúc đẩy phát triển kinh tế - xã hội. Tính đến năm 2020, Việt Nam đã bước vào giai đoạn già hóa dân số với tỷ lệ người cao tuổi chiếm khoảng 11,9%, dự báo tăng lên 20% vào năm 2038, tạo áp lực lớn lên hệ thống BHXH. Tại huyện An Lão, tỉnh Bình Định, công tác quản lý chi trả BHXH đóng vai trò then chốt trong việc đảm bảo quyền lợi cho người lao động và duy trì sự bền vững của quỹ BHXH. Tuy nhiên, thực tế cho thấy vẫn còn tồn tại nhiều hạn chế như chi trả không kịp thời, quản lý đối tượng hưởng chưa chặt chẽ và xử lý sai phạm chưa hiệu quả.

Mục tiêu nghiên cứu nhằm đánh giá thực trạng quản lý chi trả BHXH tại Bảo hiểm xã hội huyện An Lão trong giai đoạn 2016-2020, từ đó đề xuất các giải pháp hoàn thiện công tác quản lý chi trả trong giai đoạn 2021-2025. Phạm vi nghiên cứu tập trung tại cơ quan BHXH huyện An Lão, sử dụng số liệu thu thập từ báo cáo tài chính, hồ sơ chi trả và khảo sát trực tiếp người lao động, người sử dụng lao động cùng cán bộ BHXH. Nghiên cứu có ý nghĩa thiết thực trong việc nâng cao hiệu quả quản lý chi trả BHXH, góp phần đảm bảo an sinh xã hội và phát triển kinh tế địa phương.

Cơ sở lý thuyết và phương pháp nghiên cứu

Khung lý thuyết áp dụng

Luận văn dựa trên các lý thuyết và mô hình quản lý tài chính công, quản lý nhà nước về an sinh xã hội và các nguyên tắc quản lý quỹ BHXH. Hai lý thuyết chính được áp dụng gồm:

  • Lý thuyết quản lý tài chính công: Nhấn mạnh vai trò của việc lập dự toán, kiểm soát chi tiêu và quyết toán nhằm đảm bảo sử dụng hiệu quả nguồn lực công, trong đó có quỹ BHXH.
  • Lý thuyết quản lý nhà nước về an sinh xã hội: Tập trung vào việc tổ chức, điều hành và giám sát các hoạt động chi trả chế độ BHXH nhằm bảo đảm quyền lợi người lao động và công bằng xã hội.

Các khái niệm chính bao gồm: quản lý chi trả BHXH, dự toán chi BHXH, quyết toán chi BHXH, kiểm tra kiểm soát chi trả, và các chế độ BHXH (ốm đau, thai sản, hưu trí, tử tuất, tai nạn lao động - bệnh nghề nghiệp).

Phương pháp nghiên cứu

Nghiên cứu sử dụng phương pháp kết hợp giữa thu thập số liệu thứ cấp và sơ cấp. Số liệu thứ cấp được khai thác từ báo cáo tài chính, báo cáo tổng kết công tác BHXH huyện An Lão giai đoạn 2016-2020, các văn bản pháp luật liên quan và tài liệu chuyên ngành. Số liệu sơ cấp thu thập qua khảo sát, phỏng vấn trực tiếp với 150 người lao động, 50 người sử dụng lao động, 30 cán bộ BHXH và đại lý chi trả trên địa bàn huyện.

Phân tích dữ liệu sử dụng phương pháp thống kê mô tả, so sánh tỷ lệ phần trăm giữa các năm và các nhóm đối tượng. Phương pháp so sánh được áp dụng để đánh giá sự biến động về số lượng đối tượng hưởng, số tiền chi trả và hiệu quả quản lý chi trả qua các năm. Thời gian nghiên cứu tập trung vào giai đoạn 2016-2020, với định hướng đề xuất giải pháp cho giai đoạn 2021-2025.

Kết quả nghiên cứu và thảo luận

Những phát hiện chính

  1. Tăng trưởng số lượng đối tượng hưởng và số tiền chi trả BHXH: Giai đoạn 2016-2020, số người tham gia BHXH tại huyện An Lão tăng trung bình 5% mỗi năm, với tổng số người hưởng các chế độ BHXH đạt khoảng 12.000 người vào năm 2020. Tổng số tiền chi trả BHXH tăng từ 15 tỷ đồng năm 2016 lên 25 tỷ đồng năm 2020, tương đương mức tăng 66,7%.

  2. Hiệu quả công tác lập dự toán và quyết toán chi BHXH: Tỷ lệ dự toán chi BHXH được thực hiện đạt trung bình 95% kế hoạch hàng năm, trong đó tỷ lệ quyết toán chi trả so với dự toán đạt 92%. Tuy nhiên, vẫn còn tồn tại sai sót trong việc lập dự toán do thiếu chính xác về số lượng đối tượng hưởng các chế độ ngắn hạn.

  3. Tình hình chi trả và phương thức chi trả: Phương thức chi trả gián tiếp qua bưu điện chiếm 70% tổng số chi trả, giúp đảm bảo chi trả kịp thời và an toàn. Tuy nhiên, 15% người hưởng phản ánh việc chi trả chưa đúng hạn, đặc biệt với các chế độ ngắn hạn như ốm đau và thai sản.

  4. Công tác kiểm tra, kiểm soát và xử lý sai phạm: Trong giai đoạn nghiên cứu, BHXH huyện An Lão đã thực hiện 25 cuộc thanh tra, kiểm tra, phát hiện và xử lý 8 trường hợp vi phạm chi trả không đúng quy định, chiếm tỷ lệ 3,2% tổng số hồ sơ kiểm tra.

Thảo luận kết quả

Sự gia tăng số lượng đối tượng hưởng và số tiền chi trả phản ánh sự mở rộng phạm vi bao phủ BHXH và sự phát triển kinh tế xã hội của huyện An Lão. Tuy nhiên, việc lập dự toán chưa chính xác do thiếu dữ liệu cập nhật kịp thời về đối tượng hưởng các chế độ ngắn hạn, dẫn đến dự toán chi có sai lệch so với thực tế. Điều này tương tự với kết quả nghiên cứu tại một số địa phương khác trong tỉnh Bình Định, cho thấy cần cải thiện công tác quản lý dữ liệu.

Phương thức chi trả gián tiếp qua bưu điện được đánh giá cao về tính an toàn và tiện lợi, nhưng vẫn còn tồn tại tình trạng chi trả chậm, ảnh hưởng đến quyền lợi người lao động. Việc này có thể được minh họa qua biểu đồ thời gian chi trả trung bình các chế độ BHXH trong năm 2020, cho thấy chế độ ốm đau và thai sản có thời gian chi trả trung bình dài hơn 5 ngày so với quy định.

Công tác kiểm tra, kiểm soát đã góp phần giảm thiểu sai phạm, tuy nhiên tỷ lệ vi phạm vẫn còn, chủ yếu do thiếu sót trong hồ sơ và quy trình thẩm định. So sánh với các huyện lân cận như Hoài Ân và Hoài Nhơn, BHXH huyện An Lão cần tăng cường hơn nữa công tác thanh tra, kiểm tra để nâng cao hiệu quả quản lý chi trả.

Đề xuất và khuyến nghị

  1. Tăng cường công tác lập dự toán chi BHXH chính xác: Áp dụng hệ thống quản lý dữ liệu điện tử đồng bộ, cập nhật thường xuyên số lượng đối tượng hưởng các chế độ BHXH, đặc biệt là các chế độ ngắn hạn. Mục tiêu đạt độ chính xác dự toán trên 98% trong vòng 2 năm tới. Chủ thể thực hiện: BHXH huyện phối hợp với các đơn vị sử dụng lao động.

  2. Đa dạng hóa phương thức chi trả BHXH: Khuyến khích người hưởng đăng ký nhận tiền qua tài khoản ngân hàng (ATM) để giảm thiểu chi trả tiền mặt, nâng cao tính an toàn và kịp thời. Mục tiêu tăng tỷ lệ chi trả qua tài khoản lên 60% trong năm 2023. Chủ thể thực hiện: BHXH huyện phối hợp với các ngân hàng địa phương.

  3. Nâng cao năng lực cán bộ quản lý chi trả: Tổ chức các khóa đào tạo, tập huấn về nghiệp vụ quản lý chi trả, kiểm tra, kiểm soát và xử lý vi phạm cho cán bộ BHXH huyện. Mục tiêu 100% cán bộ được đào tạo trong vòng 1 năm. Chủ thể thực hiện: BHXH tỉnh và BHXH huyện.

  4. Tăng cường công tác thanh tra, kiểm tra và xử lý vi phạm: Thiết lập kế hoạch thanh tra định kỳ và đột xuất, phối hợp với các cơ quan chức năng để xử lý nghiêm các trường hợp vi phạm chi trả BHXH. Mục tiêu giảm tỷ lệ sai phạm xuống dưới 1% trong 3 năm tới. Chủ thể thực hiện: BHXH huyện phối hợp với UBND huyện và các cơ quan chức năng.

Đối tượng nên tham khảo luận văn

  1. Cán bộ quản lý BHXH các cấp: Nghiên cứu giúp nâng cao hiệu quả công tác quản lý chi trả, lập dự toán và kiểm soát chi BHXH tại địa phương.

  2. Người lao động và người sử dụng lao động: Hiểu rõ quyền lợi và nghĩa vụ trong việc tham gia BHXH, từ đó nâng cao nhận thức và tuân thủ pháp luật BHXH.

  3. Nhà hoạch định chính sách và cơ quan quản lý nhà nước: Cung cấp cơ sở khoa học để xây dựng, điều chỉnh chính sách BHXH phù hợp với thực tiễn địa phương.

  4. Giảng viên và sinh viên ngành quản lý kinh tế, chính sách công: Tài liệu tham khảo phục vụ giảng dạy và nghiên cứu chuyên sâu về quản lý BHXH và an sinh xã hội.

Câu hỏi thường gặp

  1. Quản lý chi trả BHXH là gì?
    Quản lý chi trả BHXH là quá trình tổ chức, điều hành và giám sát việc chi trả các chế độ BHXH nhằm đảm bảo chi đúng, đủ, kịp thời và an toàn cho người hưởng. Ví dụ, BHXH huyện An Lão thực hiện quản lý chi trả theo quy trình chặt chẽ từ lập dự toán đến quyết toán.

  2. Tại sao việc lập dự toán chi BHXH lại quan trọng?
    Lập dự toán giúp xác định kế hoạch chi trả phù hợp với số lượng đối tượng hưởng và nguồn quỹ, tránh tình trạng thiếu hụt hoặc thừa chi. Nghiên cứu cho thấy dự toán chi BHXH tại An Lão đạt khoảng 95% kế hoạch, còn có thể cải thiện để chính xác hơn.

  3. Phương thức chi trả BHXH nào được sử dụng phổ biến?
    Phương thức chi trả gián tiếp qua bưu điện chiếm khoảng 70% tổng số chi trả tại huyện An Lão, giúp đảm bảo an toàn và kịp thời. Ngoài ra, chi trả qua tài khoản ngân hàng đang được khuyến khích để nâng cao hiệu quả.

  4. Những khó khăn thường gặp trong quản lý chi trả BHXH?
    Khó khăn gồm việc cập nhật dữ liệu đối tượng hưởng chưa kịp thời, chi trả chậm ở một số chế độ ngắn hạn, và xử lý sai phạm còn hạn chế. Ví dụ, 15% người hưởng tại An Lão phản ánh chi trả chưa đúng hạn.

  5. Làm thế nào để nâng cao hiệu quả quản lý chi trả BHXH?
    Cần tăng cường ứng dụng công nghệ thông tin, đào tạo cán bộ, đa dạng hóa phương thức chi trả và tăng cường thanh tra, kiểm tra. Kinh nghiệm từ các huyện trong tỉnh Bình Định cho thấy các giải pháp này giúp nâng cao hiệu quả quản lý.

Kết luận

  • Quản lý chi trả BHXH tại huyện An Lão đã đạt được nhiều kết quả tích cực với sự tăng trưởng số lượng đối tượng hưởng và số tiền chi trả trong giai đoạn 2016-2020.
  • Công tác lập dự toán và quyết toán chi BHXH còn tồn tại sai sót, cần cải thiện để nâng cao độ chính xác và hiệu quả.
  • Phương thức chi trả gián tiếp qua bưu điện được sử dụng phổ biến nhưng cần đa dạng hóa hình thức chi trả để đảm bảo kịp thời và an toàn hơn.
  • Công tác kiểm tra, kiểm soát và xử lý vi phạm đã góp phần giảm thiểu sai phạm nhưng cần tăng cường hơn nữa để bảo vệ quyền lợi người lao động.
  • Đề xuất các giải pháp cụ thể nhằm hoàn thiện quản lý chi trả BHXH trong giai đoạn 2021-2025, góp phần nâng cao hiệu quả công tác an sinh xã hội tại địa phương.

Luận văn khuyến nghị các cơ quan chức năng và BHXH huyện An Lão tiếp tục triển khai các giải pháp đề xuất, đồng thời mở rộng nghiên cứu để cập nhật và hoàn thiện chính sách BHXH phù hợp với thực tiễn phát triển kinh tế - xã hội. Để biết thêm chi tiết và ứng dụng thực tiễn, độc giả có thể liên hệ trực tiếp với Bảo hiểm xã hội huyện An Lão hoặc các cơ quan quản lý BHXH tỉnh Bình Định.