Tổng quan nghiên cứu

Quản lý chất thải rắn sinh hoạt (CTRSH) là một trong những thách thức môi trường cấp bách tại nhiều quốc gia đang phát triển, trong đó có Lào. Huyện Xaythany, thủ đô Vientiane, với dân số khoảng 202.171 người năm 2019 và diện tích 845,05 km², đang đối mặt với áp lực gia tăng khối lượng CTRSH lên tới khoảng 141,54 tấn/ngày. Tốc độ đô thị hóa nhanh và phát triển kinh tế đã làm tăng đáng kể lượng rác thải phát sinh, trong khi hệ thống thu gom và xử lý còn nhiều hạn chế, gây ra ô nhiễm môi trường nghiêm trọng.

Mục tiêu nghiên cứu nhằm đánh giá thực trạng quản lý CTRSH tại huyện Xaythany trong giai đoạn 2019-2020, từ đó đề xuất các giải pháp quản lý hiệu quả, phù hợp với điều kiện tự nhiên, kinh tế - xã hội và hạ tầng hiện có. Nghiên cứu tập trung vào các khâu phát sinh, thu gom, vận chuyển và xử lý chất thải, đồng thời khảo sát ý kiến người dân và các cơ quan quản lý địa phương. Phạm vi nghiên cứu bao gồm toàn bộ 104 làng thuộc huyện Xaythany, với số liệu thu thập từ tháng 6/2019 đến tháng 10/2020.

Ý nghĩa nghiên cứu thể hiện qua việc cung cấp cơ sở khoa học cho việc hoạch định chính sách quản lý chất thải bền vững, góp phần giảm thiểu ô nhiễm môi trường, nâng cao chất lượng cuộc sống và phát triển kinh tế - xã hội tại địa phương. Kết quả nghiên cứu cũng hỗ trợ các cơ quan chức năng trong việc xây dựng kế hoạch phát triển đô thị xanh, thân thiện môi trường theo định hướng phát triển bền vững của thủ đô Vientiane.

Cơ sở lý thuyết và phương pháp nghiên cứu

Khung lý thuyết áp dụng

Nghiên cứu vận dụng các lý thuyết và mô hình quản lý chất thải rắn sinh hoạt, bao gồm:

  • Tiếp cận hệ thống (System Approach): Nhấn mạnh sự liên kết giữa các khâu trong chuỗi quản lý chất thải từ phát sinh, thu gom, vận chuyển đến xử lý và tái chế, nhằm tối ưu hóa hiệu quả quản lý tổng thể.
  • Mô hình 3R (Reduce, Reuse, Recycle): Tập trung vào giảm thiểu phát sinh chất thải, tái sử dụng và tái chế nhằm chuyển đổi chất thải thành tài nguyên.
  • Khái niệm quản lý bền vững: Đề cao việc cân bằng giữa phát triển kinh tế, bảo vệ môi trường và nâng cao chất lượng cuộc sống cộng đồng.

Các khái niệm chính bao gồm: chất thải rắn sinh hoạt, phân loại chất thải, thu gom và vận chuyển, xử lý chất thải (chôn lấp hợp vệ sinh, ủ phân compost), tái chế, và các yếu tố ảnh hưởng đến hiệu quả quản lý như nhận thức cộng đồng, chính sách pháp luật, nguồn lực tài chính và kỹ thuật.

Phương pháp nghiên cứu

  • Nguồn dữ liệu: Kết hợp số liệu thứ cấp từ các cơ quan quản lý địa phương, báo cáo của Văn phòng Quản lý và Dịch vụ thành phố Vientiane (VCOMS), Trung tâm xử lý rác thải Khem 32, cùng số liệu khảo sát thực địa tại 150 hộ dân và phỏng vấn cán bộ quản lý, người thu gom rác tại 56 làng thuộc huyện Xaythany.
  • Phương pháp thu thập: Quan sát thực địa, phỏng vấn trực tiếp, điều tra bằng phiếu khảo sát, thu thập số liệu thống kê về khối lượng, thành phần chất thải, tần suất thu gom, mức phí thu gom.
  • Phương pháp phân tích: Sử dụng thống kê mô tả để phân tích khối lượng, thành phần chất thải; mô hình dự báo dân số và khối lượng chất thải theo công thức Euler cải tiến; phân tích hệ thống để đánh giá các yếu tố ảnh hưởng và đề xuất giải pháp.
  • Timeline nghiên cứu: Thực hiện từ tháng 6/2019 đến tháng 10/2020, bao gồm giai đoạn thu thập số liệu, phân tích và đề xuất giải pháp.

Cỡ mẫu khảo sát gồm 150 hộ dân, 56 cán bộ thu gom và quản lý, được chọn theo phương pháp chọn mẫu ngẫu nhiên có chủ đích nhằm đảm bảo tính đại diện cho các khu vực dân cư tập trung và phân tán.

Kết quả nghiên cứu và thảo luận

Những phát hiện chính

  1. Khối lượng phát sinh và thành phần chất thải:

    • Khối lượng CTRSH phát sinh tại huyện Xaythany năm 2019 ước tính khoảng 141,54 tấn/ngày, tương đương 0,7 kg/người/ngày.
    • Thành phần chất thải chủ yếu là hữu cơ chiếm khoảng 63%, nilon và vỏ hộp nhựa chiếm 11%, phế thải sắt thép 3%, sành sứ thủy tinh 2%, còn lại là các tạp chất khác 21%.
    • Tỷ lệ chất thải hữu cơ cao phù hợp với đặc điểm kinh tế nông nghiệp và thói quen sinh hoạt địa phương.

  2. Hiện trạng thu gom và vận chuyển:

    • Tỷ lệ thu gom chất thải đạt khoảng 62-73% tổng lượng phát sinh, còn lại phần lớn bị bỏ rơi hoặc xử lý không đúng quy trình.
    • Huyện có 56 làng có tổ chức thu gom, 48 làng còn lại người dân tự xử lý rác thải tại nhà.
    • Phương tiện thu gom gồm 10 xe ép rác 3,5 tấn, 10 xe tải 4,2 tấn và 15 xe tải 800 kg, với tổng nhân lực khoảng 140 người.
    • Mức phí thu gom trung bình 35.000 kip/tháng/hộ gia đình, tuy nhiên nhiều hộ chưa đăng ký do khó khăn về kinh tế.

  3. Xử lý chất thải:

    • Toàn bộ rác thải được vận chuyển về bãi chôn lấp Khem 32, diện tích 550 ha, có khả năng chứa rác trong khoảng 25 năm.
    • Phương pháp xử lý chủ yếu là chôn lấp hợp vệ sinh, chưa có hệ thống xử lý nước rỉ rác và khí thải đạt chuẩn.
    • Bãi rác đang trong tình trạng quá tải, gây ô nhiễm môi trường và ảnh hưởng đến sức khỏe cộng đồng xung quanh.

  4. Nhận thức và tham gia cộng đồng:

    • Qua khảo sát 150 hộ dân, 83% cho biết lượng rác tăng cao nhất vào mùa hè do thời tiết nóng ẩm làm rác dễ hư hỏng, bốc mùi.
    • Ý thức phân loại rác tại nguồn còn thấp, phần lớn rác được đổ chung, gây khó khăn cho công tác thu gom và xử lý.
    • Người dân mong muốn được cung cấp thông tin rõ ràng về hoạt động của bãi rác và các biện pháp bảo vệ môi trường.

Thảo luận kết quả

Khối lượng và thành phần chất thải tại huyện Xaythany phản ánh đặc điểm kinh tế nông nghiệp kết hợp đô thị hóa nhanh, tương tự các đô thị đang phát triển trong khu vực Đông Nam Á. Tỷ lệ chất thải hữu cơ cao tạo điều kiện thuận lợi cho việc áp dụng công nghệ ủ phân compost nhằm giảm thiểu lượng rác chôn lấp và tận dụng làm phân bón hữu cơ.

Tỷ lệ thu gom chưa đạt 100% do hạn chế về nguồn lực, phương tiện và nhận thức cộng đồng, tương tự với thực trạng tại nhiều thành phố đang phát triển. Mức phí thu gom tuy không cao nhưng vẫn là rào cản đối với các hộ nghèo, dẫn đến tình trạng tự xử lý rác không đúng cách, gây ô nhiễm môi trường.

Phương pháp xử lý chủ yếu là chôn lấp hợp vệ sinh nhưng bãi rác Khem 32 đang quá tải, thiếu hệ thống xử lý nước rỉ rác và khí thải, gây ảnh hưởng tiêu cực đến môi trường và sức khỏe người dân. Việc đầu tư nâng cấp cơ sở hạ tầng xử lý chất thải là cấp thiết.

Nhận thức và sự tham gia của cộng đồng còn hạn chế, cần đẩy mạnh công tác tuyên truyền, giáo dục để nâng cao ý thức phân loại rác tại nguồn, góp phần giảm chi phí thu gom và tăng hiệu quả tái chế.

Dữ liệu có thể được trình bày qua các biểu đồ khối lượng phát sinh và thu gom theo năm, biểu đồ thành phần chất thải, bản đồ phân bố các điểm thu gom và bãi rác, cũng như bảng khảo sát ý kiến người dân và cán bộ quản lý.

Đề xuất và khuyến nghị

  1. Hoàn thiện cơ cấu tổ chức và nâng cao năng lực quản lý:

    • Tăng cường nhân lực chuyên trách quản lý môi trường từ cấp huyện đến xã, đảm bảo đủ trình độ chuyên môn và số lượng.
    • Xây dựng kế hoạch đào tạo, tập huấn định kỳ cho cán bộ và công nhân thu gom, vận chuyển.
    • Thời gian thực hiện: 2021-2023; Chủ thể: UBND huyện, Phòng Tài nguyên và Môi trường.

  2. Đẩy mạnh tuyên truyền, giáo dục nâng cao nhận thức cộng đồng:

    • Triển khai đa dạng hình thức tuyên truyền về phân loại rác tại nguồn, tác hại của rác thải và lợi ích của quản lý chất thải bền vững.
    • Phát triển phong trào cộng đồng bảo vệ môi trường, khen thưởng các cá nhân, tổ chức tiêu biểu.
    • Thời gian thực hiện: liên tục từ 2021; Chủ thể: UBND xã, các tổ chức đoàn thể.

  3. Xã hội hóa công tác thu gom và xử lý chất thải:

    • Khuyến khích các doanh nghiệp tư nhân tham gia thu gom, vận chuyển, xử lý rác thải với cơ chế hợp đồng rõ ràng.
    • Hỗ trợ tài chính một phần cho các tổ vệ sinh môi trường cộng đồng để mở rộng phạm vi thu gom.
    • Thời gian thực hiện: 2021-2025; Chủ thể: UBND huyện, các doanh nghiệp.

  4. Áp dụng công nghệ phân loại và xử lý chất thải hữu cơ:

    • Xây dựng mô hình phân loại rác tại nguồn với thùng chứa phân biệt màu sắc rõ ràng.
    • Đầu tư nhà máy ủ phân compost quy mô phù hợp, tận dụng chất thải hữu cơ làm phân bón.
    • Thời gian thực hiện: 2022-2025; Chủ thể: UBND huyện, Trung tâm xử lý rác thải.

  5. Nâng cấp cơ sở hạ tầng bãi chôn lấp và hệ thống xử lý nước rỉ rác:

    • Mở rộng bãi chôn lấp Khem 32 theo tiêu chuẩn hợp vệ sinh, xây dựng hệ thống thu gom và xử lý nước rỉ rác, khí thải.
    • Thực hiện giám sát môi trường thường xuyên để kịp thời xử lý các sự cố.
    • Thời gian thực hiện: 2021-2025; Chủ thể: UBND thành phố, đơn vị quản lý bãi rác.

Đối tượng nên tham khảo luận văn

  1. Cơ quan quản lý nhà nước về môi trường và đô thị:

    • Hỗ trợ hoạch định chính sách, xây dựng kế hoạch quản lý chất thải phù hợp với điều kiện địa phương.
    • Use case: Xây dựng chiến lược phát triển đô thị xanh, giảm thiểu ô nhiễm.

  2. Doanh nghiệp hoạt động trong lĩnh vực thu gom, xử lý chất thải:

    • Cung cấp thông tin về thực trạng, nhu cầu và các giải pháp kỹ thuật để nâng cao hiệu quả hoạt động.
    • Use case: Đầu tư nhà máy xử lý rác hữu cơ, mở rộng dịch vụ thu gom.

  3. Các tổ chức phi chính phủ và cộng đồng dân cư:

    • Nâng cao nhận thức, tham gia tích cực vào công tác phân loại và quản lý chất thải tại nguồn.
    • Use case: Tổ chức các chương trình giáo dục môi trường, vận động phân loại rác.

  4. Nhà nghiên cứu và sinh viên ngành quản lý tài nguyên môi trường:

    • Tham khảo phương pháp nghiên cứu, số liệu thực tiễn và các mô hình quản lý chất thải hiệu quả.
    • Use case: Phát triển đề tài nghiên cứu, luận văn về quản lý chất thải và phát triển bền vững.

Câu hỏi thường gặp

  1. Tại sao quản lý chất thải rắn sinh hoạt lại quan trọng đối với huyện Xaythany?
    Quản lý CTRSH giúp giảm thiểu ô nhiễm môi trường, bảo vệ sức khỏe cộng đồng và nâng cao chất lượng cuộc sống. Với khối lượng rác phát sinh ngày càng tăng, việc quản lý hiệu quả là cần thiết để tránh các vấn đề về môi trường và xã hội.

  2. Khó khăn lớn nhất trong công tác thu gom rác tại huyện là gì?
    Khó khăn chính là tỷ lệ thu gom chưa đạt 100%, nguồn lực hạn chế về nhân lực, phương tiện và kinh phí, cùng với nhận thức phân loại rác tại nguồn còn thấp, đặc biệt ở các khu vực thu nhập thấp.

  3. Phương pháp xử lý rác thải hiện nay tại huyện Xaythany là gì?
    Phương pháp chủ yếu là chôn lấp hợp vệ sinh tại bãi rác Khem 32, tuy nhiên bãi rác đang quá tải và thiếu hệ thống xử lý nước rỉ rác, khí thải đạt chuẩn, gây ô nhiễm môi trường.

  4. Có giải pháp nào để tận dụng chất thải hữu cơ không?
    Có thể áp dụng công nghệ ủ phân compost để chuyển đổi chất thải hữu cơ thành phân bón hữu cơ, vừa giảm lượng rác chôn lấp, vừa tạo ra sản phẩm có giá trị cho nông nghiệp.

  5. Làm thế nào để nâng cao nhận thức cộng đồng về phân loại và quản lý rác thải?
    Thông qua các chương trình tuyên truyền đa dạng, phong trào cộng đồng, phát triển các tổ chức đoàn thể tham gia bảo vệ môi trường, đồng thời cung cấp các dụng cụ phân loại rác dễ sử dụng và miễn phí cho người dân.

Kết luận

  • Huyện Xaythany đang đối mặt với áp lực gia tăng khối lượng chất thải rắn sinh hoạt, chủ yếu phát sinh từ hộ gia đình chiếm 92% tổng lượng rác.
  • Tỷ lệ thu gom hiện đạt khoảng 62-73%, còn nhiều rác thải chưa được thu gom và xử lý đúng cách, gây ô nhiễm môi trường.
  • Phương pháp xử lý chủ yếu là chôn lấp hợp vệ sinh tại bãi rác Khem 32, đang trong tình trạng quá tải và thiếu hệ thống xử lý nước rỉ rác, khí thải.
  • Nhận thức và sự tham gia của cộng đồng còn hạn chế, cần đẩy mạnh tuyên truyền và giáo dục để nâng cao hiệu quả quản lý.
  • Đề xuất các giải pháp đồng bộ về tổ chức, kỹ thuật, tài chính và xã hội hóa nhằm nâng cao hiệu quả quản lý chất thải rắn sinh hoạt giai đoạn 2021-2025.

Next steps: Triển khai các giải pháp đề xuất, tăng cường giám sát và đánh giá hiệu quả, mở rộng nghiên cứu sang các huyện khác trong thủ đô Vientiane.

Call to action: Các cơ quan quản lý, doanh nghiệp và cộng đồng cần phối hợp chặt chẽ để xây dựng hệ thống quản lý chất thải bền vững, góp phần phát triển đô thị xanh, sạch và thân thiện môi trường.