Tổng quan nghiên cứu

Trong bối cảnh cuộc cách mạng công nghiệp 4.0 và sự đổi mới căn bản, toàn diện giáo dục đào tạo theo Nghị quyết Đại hội XIII của Đảng, việc nâng cao chất lượng giáo dục phổ thông trở thành nhiệm vụ trọng tâm. Chương trình Giáo dục phổ thông 2018 được Bộ Giáo dục và Đào tạo ban hành nhằm đổi mới toàn diện nội dung, phương pháp dạy học, trong đó môn Khoa học Tự nhiên ở cấp trung học cơ sở (THCS) được xây dựng theo hướng dạy học tích hợp. Theo đó, giáo viên cần có năng lực dạy học tích hợp (NLDHTH) để đáp ứng yêu cầu đổi mới. Tuy nhiên, tại huyện Tuần Giáo, tỉnh Điện Biên, một địa phương có điều kiện kinh tế - xã hội còn nhiều khó khăn với tỷ lệ hộ nghèo chiếm khoảng 38,37%, năng lực tổ chức dạy học tích hợp của giáo viên còn hạn chế, phương pháp dạy học tích cực chưa được áp dụng hiệu quả.

Mục tiêu nghiên cứu nhằm khảo sát thực trạng và đề xuất các biện pháp quản lý bồi dưỡng năng lực dạy học tích hợp cho giáo viên môn Khoa học Tự nhiên ở các trường THCS huyện Tuần Giáo, tỉnh Điện Biên, đáp ứng yêu cầu chương trình giáo dục phổ thông 2018. Phạm vi nghiên cứu tập trung khảo sát 12/18 trường THCS trên địa bàn huyện, với đối tượng gồm 24 cán bộ quản lý, 15 báo cáo viên và 63 giáo viên môn Khoa học Tự nhiên, trong khoảng thời gian từ tháng 11/2022 đến tháng 5/2023. Nghiên cứu có ý nghĩa quan trọng trong việc nâng cao năng lực chuyên môn, đổi mới phương pháp dạy học, góp phần nâng cao chất lượng giáo dục ở vùng khó khăn, đồng thời cung cấp cơ sở khoa học cho công tác quản lý bồi dưỡng giáo viên trong bối cảnh đổi mới chương trình giáo dục phổ thông.

Cơ sở lý thuyết và phương pháp nghiên cứu

Khung lý thuyết áp dụng

Luận văn dựa trên các lý thuyết và mô hình về quản lý giáo dục, dạy học tích hợp và bồi dưỡng năng lực giáo viên. Quản lý giáo dục được hiểu là hoạt động có hệ thống, có kế hoạch của chủ thể quản lý nhằm đảm bảo mục tiêu giáo dục được thực hiện hiệu quả. Dạy học tích hợp (DHTH) là phương pháp dạy học kết hợp các kiến thức, kỹ năng từ nhiều môn học thành một nội dung thống nhất nhằm phát triển năng lực người học. Năng lực dạy học tích hợp (NLDHTH) của giáo viên được định nghĩa là khả năng phối hợp, liên kết các tri thức trong cùng một hoặc nhiều môn học để tổ chức dạy học theo hướng tích hợp, phát triển năng lực học sinh.

Cấu trúc NLDHTH bao gồm các thành tố: kiến thức chuyên môn sâu, kiến thức liên ngành, kỹ năng thiết kế và tổ chức dạy học tích hợp, kỹ năng kiểm tra đánh giá, thái độ và động cơ nghề nghiệp. Bồi dưỡng năng lực dạy học tích hợp là quá trình bổ sung, cập nhật kiến thức và kỹ năng nhằm nâng cao năng lực chuyên môn cho giáo viên. Quản lý bồi dưỡng năng lực dạy học tích hợp là hoạt động tác động có kế hoạch của nhà quản lý nhằm tổ chức, chỉ đạo, kiểm tra, đánh giá hiệu quả công tác bồi dưỡng.

Phương pháp nghiên cứu

Nghiên cứu sử dụng phương pháp kết hợp giữa nghiên cứu lý luận và thực tiễn. Nguồn dữ liệu bao gồm tài liệu lý luận, văn bản pháp luật, báo cáo ngành, kết quả khảo sát thực trạng tại 12 trường THCS huyện Tuần Giáo. Cỡ mẫu khảo sát gồm 24 cán bộ quản lý, 15 báo cáo viên và 63 giáo viên môn Khoa học Tự nhiên. Phương pháp chọn mẫu là chọn mẫu phi xác suất theo phương pháp thuận tiện và mẫu có chủ đích nhằm đảm bảo tính đại diện cho các nhóm đối tượng nghiên cứu.

Phương pháp thu thập dữ liệu gồm quan sát, điều tra bằng phiếu hỏi, phỏng vấn sâu và tổng kết kinh nghiệm. Phân tích dữ liệu sử dụng các công cụ thống kê mô tả, phần mềm SPSS và Excel để xử lý số liệu khảo sát, đánh giá thực trạng và khảo nghiệm tính cần thiết, khả thi của các biện pháp đề xuất. Thời gian nghiên cứu kéo dài từ tháng 11/2022 đến tháng 5/2023, đảm bảo thu thập dữ liệu đầy đủ, khách quan.

Kết quả nghiên cứu và thảo luận

Những phát hiện chính

  1. Thực trạng năng lực dạy học tích hợp của giáo viên: Khoảng 65% giáo viên được khảo sát chưa đạt mức năng lực dạy học tích hợp theo yêu cầu chương trình giáo dục phổ thông 2018. Chỉ có khoảng 35% giáo viên có khả năng thiết kế và tổ chức các hoạt động dạy học tích hợp hiệu quả.

  2. Thực trạng công tác bồi dưỡng năng lực: Hoạt động bồi dưỡng năng lực dạy học tích hợp cho giáo viên ở các trường THCS huyện Tuần Giáo còn mang tính hình thức, chưa đồng bộ. Chỉ khoảng 40% giáo viên tham gia các khóa bồi dưỡng chuyên sâu về dạy học tích hợp trong vòng 2 năm gần đây.

  3. Quản lý bồi dưỡng năng lực dạy học tích hợp: Công tác lập kế hoạch, tổ chức, chỉ đạo và kiểm tra, đánh giá hoạt động bồi dưỡng còn nhiều hạn chế. Khoảng 50% cán bộ quản lý cho biết kế hoạch bồi dưỡng chưa sát với nhu cầu thực tế của giáo viên và điều kiện nhà trường.

  4. Ảnh hưởng của các yếu tố khách quan và chủ quan: Điều kiện kinh tế - xã hội khó khăn, cơ sở vật chất hạn chế, nguồn kinh phí bồi dưỡng chưa ổn định, cùng với năng lực quản lý của hiệu trưởng và đội ngũ báo cáo viên còn hạn chế là những nguyên nhân chính ảnh hưởng đến hiệu quả công tác bồi dưỡng.

Thảo luận kết quả

Kết quả khảo sát cho thấy năng lực dạy học tích hợp của giáo viên môn Khoa học Tự nhiên ở huyện Tuần Giáo còn thấp, tương đồng với các nghiên cứu tại các địa phương có điều kiện kinh tế khó khăn khác. Nguyên nhân chủ yếu là do giáo viên chưa được bồi dưỡng bài bản, phương pháp bồi dưỡng chưa đổi mới, thiếu sự hỗ trợ kỹ thuật và tài liệu phù hợp. So với các nghiên cứu trong nước, mức độ tham gia bồi dưỡng và hiệu quả bồi dưỡng tại Tuần Giáo thấp hơn khoảng 10-15%.

Việc quản lý bồi dưỡng năng lực chưa hiệu quả do thiếu kế hoạch cụ thể, chưa khảo sát nhu cầu thực tế của giáo viên, thiếu sự phối hợp giữa các cấp quản lý và nhà trường. Điều này dẫn đến việc bồi dưỡng chưa đáp ứng được mục tiêu phát triển năng lực dạy học tích hợp, ảnh hưởng đến chất lượng dạy học môn Khoa học Tự nhiên theo chương trình mới.

Dữ liệu có thể được trình bày qua biểu đồ thể hiện tỷ lệ giáo viên đạt năng lực dạy học tích hợp, biểu đồ mức độ tham gia bồi dưỡng, bảng đánh giá chất lượng kế hoạch bồi dưỡng và các yếu tố ảnh hưởng. Những kết quả này nhấn mạnh sự cần thiết của việc đổi mới công tác quản lý bồi dưỡng, tăng cường nguồn lực và nâng cao năng lực quản lý của hiệu trưởng, đội ngũ báo cáo viên.

Đề xuất và khuyến nghị

  1. Khảo sát nhu cầu bồi dưỡng định kỳ: Thực hiện khảo sát nhu cầu bồi dưỡng năng lực dạy học tích hợp cho giáo viên môn Khoa học Tự nhiên hàng năm để xây dựng kế hoạch bồi dưỡng sát thực tế, nâng cao hiệu quả. Chủ thể thực hiện: Phòng Giáo dục và Đào tạo huyện, thời gian: bắt đầu từ năm học 2023-2024.

  2. Đổi mới phương pháp và hình thức bồi dưỡng: Áp dụng các phương pháp bồi dưỡng tích cực, tăng cường thực hành, trải nghiệm, sử dụng công nghệ thông tin và hình thức bồi dưỡng trực tuyến kết hợp bồi dưỡng tại chỗ. Chủ thể thực hiện: Hiệu trưởng các trường THCS, báo cáo viên, thời gian: triển khai ngay trong năm học 2023-2024.

  3. Xây dựng đội ngũ báo cáo viên chuyên sâu: Tổ chức đào tạo nâng cao năng lực chuyên môn và kỹ năng bồi dưỡng cho đội ngũ báo cáo viên, đảm bảo có đủ năng lực hướng dẫn giáo viên thực hiện dạy học tích hợp. Chủ thể thực hiện: Phòng Giáo dục và Đào tạo huyện, thời gian: trong 12 tháng tới.

  4. Tăng cường kiểm tra, đánh giá và giám sát: Thiết lập hệ thống kiểm tra, đánh giá kết quả bồi dưỡng năng lực dạy học tích hợp, từ đó điều chỉnh kế hoạch và phương pháp bồi dưỡng phù hợp. Chủ thể thực hiện: Hiệu trưởng, Phòng Giáo dục và Đào tạo, thời gian: liên tục trong các năm học.

  5. Tăng cường đầu tư cơ sở vật chất và tài liệu bồi dưỡng: Phối hợp với các cấp chính quyền và các tổ chức để tăng nguồn kinh phí, cải thiện cơ sở vật chất, trang thiết bị phục vụ bồi dưỡng và dạy học tích hợp. Chủ thể thực hiện: Phòng Giáo dục và Đào tạo, UBND huyện, thời gian: kế hoạch 3 năm.

Đối tượng nên tham khảo luận văn

  1. Cán bộ quản lý giáo dục các cấp: Giúp hiểu rõ cơ sở lý luận và thực tiễn về quản lý bồi dưỡng năng lực dạy học tích hợp, từ đó xây dựng chính sách, kế hoạch phù hợp với điều kiện địa phương.

  2. Hiệu trưởng các trường trung học cơ sở: Cung cấp các biện pháp quản lý cụ thể, giúp nâng cao hiệu quả công tác bồi dưỡng giáo viên, đáp ứng yêu cầu đổi mới chương trình giáo dục phổ thông.

  3. Báo cáo viên và cán bộ chuyên môn phòng giáo dục: Là tài liệu tham khảo để thiết kế chương trình, phương pháp bồi dưỡng năng lực dạy học tích hợp phù hợp với đặc điểm giáo viên và điều kiện thực tế.

  4. Giáo viên môn Khoa học Tự nhiên: Giúp nhận thức rõ vai trò, yêu cầu của năng lực dạy học tích hợp, từ đó chủ động tham gia các hoạt động bồi dưỡng, nâng cao năng lực chuyên môn và đổi mới phương pháp dạy học.

Câu hỏi thường gặp

  1. Năng lực dạy học tích hợp là gì?
    Năng lực dạy học tích hợp là khả năng của giáo viên phối hợp, liên kết các kiến thức và kỹ năng từ nhiều môn học để tổ chức dạy học theo hướng tích hợp, giúp học sinh phát triển năng lực toàn diện. Ví dụ, giáo viên môn Khoa học Tự nhiên tích hợp kiến thức Vật lý, Hóa học và Sinh học trong một bài học.

  2. Tại sao cần bồi dưỡng năng lực dạy học tích hợp cho giáo viên?
    Bồi dưỡng giúp giáo viên cập nhật kiến thức, kỹ năng mới, đổi mới phương pháp dạy học, đáp ứng yêu cầu chương trình giáo dục phổ thông 2018, nâng cao chất lượng dạy học và phát triển năng lực học sinh.

  3. Phương pháp bồi dưỡng nào hiệu quả nhất?
    Phương pháp kết hợp giữa lý thuyết và thực hành, sử dụng công nghệ thông tin, bồi dưỡng trực tuyến kết hợp bồi dưỡng tại chỗ được đánh giá cao về hiệu quả. Ví dụ, các khóa tập huấn kết hợp dự giờ, thảo luận nhóm và tự học trực tuyến.

  4. Yếu tố nào ảnh hưởng đến hiệu quả quản lý bồi dưỡng năng lực?
    Bao gồm năng lực quản lý của hiệu trưởng, đội ngũ báo cáo viên, nguồn lực tài chính, cơ sở vật chất, chính sách hỗ trợ và thái độ, động cơ của giáo viên tham gia bồi dưỡng.

  5. Làm thế nào để đánh giá kết quả bồi dưỡng năng lực dạy học tích hợp?
    Sử dụng các phương pháp như quan sát thực tế, kiểm tra kiến thức, đánh giá sản phẩm dạy học, phỏng vấn, thu thập phản hồi từ giáo viên và học sinh để đánh giá toàn diện hiệu quả bồi dưỡng.

Kết luận

  • Năng lực dạy học tích hợp của giáo viên môn Khoa học Tự nhiên ở huyện Tuần Giáo còn hạn chế, chưa đáp ứng yêu cầu chương trình giáo dục phổ thông 2018.
  • Công tác bồi dưỡng năng lực dạy học tích hợp chưa đồng bộ, phương pháp bồi dưỡng còn mang tính truyền thống, thiếu đổi mới.
  • Quản lý bồi dưỡng năng lực dạy học tích hợp còn nhiều hạn chế về lập kế hoạch, tổ chức, chỉ đạo và kiểm tra, đánh giá.
  • Các yếu tố khách quan như điều kiện kinh tế - xã hội, cơ sở vật chất và yếu tố chủ quan như năng lực quản lý, động lực giáo viên ảnh hưởng lớn đến hiệu quả bồi dưỡng.
  • Đề xuất các biện pháp quản lý đồng bộ, đổi mới phương pháp bồi dưỡng, xây dựng đội ngũ báo cáo viên chuyên sâu và tăng cường kiểm tra, đánh giá nhằm nâng cao năng lực dạy học tích hợp cho giáo viên.

Tiếp theo, cần triển khai thực hiện các biện pháp đề xuất, đồng thời mở rộng nghiên cứu đánh giá hiệu quả trong các năm học tiếp theo. Các nhà quản lý giáo dục và hiệu trưởng các trường THCS được khuyến khích áp dụng kết quả nghiên cứu để nâng cao chất lượng giáo dục môn Khoa học Tự nhiên theo chương trình mới.