Tổng quan nghiên cứu

Trong bối cảnh nền kinh tế thị trường mở cửa và sự phát triển nhanh chóng của xã hội Việt Nam, đời sống tinh thần của học sinh Trung học cơ sở (THCS) chịu nhiều tác động tiêu cực. Thành phố Cao Bằng, với 9 trường THCS và tổng số học sinh tăng từ 3.609 (năm học 2016-2017) lên khoảng 3.880 (năm học 2018-2019), đang đối mặt với nhiều thách thức trong công tác tham vấn học đường. Đặc biệt, đội ngũ giáo viên làm công tác tham vấn học đường chủ yếu là kiêm nhiệm, thiếu chuyên môn sâu và chưa được bồi dưỡng năng lực bài bản. Mục tiêu nghiên cứu nhằm đánh giá thực trạng quản lý và bồi dưỡng năng lực tham vấn học đường cho giáo viên các trường THCS trên địa bàn thành phố Cao Bằng trong năm học 2019-2020, từ đó đề xuất các biện pháp quản lý phù hợp nhằm nâng cao chất lượng công tác tham vấn học đường. Nghiên cứu có ý nghĩa quan trọng trong việc cải thiện kỹ năng tham vấn, hỗ trợ học sinh vượt qua khó khăn tâm lý, góp phần phát triển nhân cách và nâng cao hiệu quả giáo dục tại các trường THCS địa phương.

Cơ sở lý thuyết và phương pháp nghiên cứu

Khung lý thuyết áp dụng

Nghiên cứu dựa trên các lý thuyết quản lý giáo dục và tham vấn học đường, trong đó:

  • Lý thuyết quản lý bồi dưỡng giáo viên: Quản lý là quá trình tác động có mục đích, có kế hoạch của chủ thể quản lý đến khách thể nhằm đạt mục tiêu nâng cao năng lực giáo viên (Harold Koontz, Nguyễn Ngọc Quang). Quản lý bồi dưỡng năng lực tham vấn học đường bao gồm các chức năng: lập kế hoạch, tổ chức, chỉ đạo và đánh giá.

  • Lý thuyết năng lực tham vấn học đường: Năng lực tham vấn là tổng hợp kiến thức, kỹ năng, thái độ và niềm tin của giáo viên để thực hiện hiệu quả công tác tham vấn học đường, bao gồm năng lực đánh giá tâm lý học sinh, xây dựng kế hoạch giáo dục cá nhân, tham vấn hành vi lệch chuẩn, hướng nghiệp và sức khỏe sinh sản.

  • Mô hình bồi dưỡng năng lực: Bao gồm các nội dung bồi dưỡng kiến thức tham vấn, kỹ năng thực hành, quy trình tham vấn và phương pháp bồi dưỡng đa dạng như thuyết trình, thảo luận nhóm, thực hành tình huống, kết hợp công nghệ thông tin.

Phương pháp nghiên cứu

Nghiên cứu sử dụng phương pháp hỗn hợp kết hợp lý luận và thực tiễn:

  • Nguồn dữ liệu: Khảo sát 19 cán bộ quản lý và 188 giáo viên trực tiếp làm công tác tham vấn học đường tại 9 trường THCS thành phố Cao Bằng trong năm học 2019-2020.

  • Phương pháp thu thập dữ liệu: Điều tra bằng bảng hỏi, phỏng vấn sâu, quan sát lớp bồi dưỡng, thu thập tài liệu quản lý và báo cáo hoạt động bồi dưỡng.

  • Phương pháp phân tích: Sử dụng thống kê mô tả, phân tích định lượng với thang đo 5 bậc để đánh giá mức độ thực hiện các nội dung bồi dưỡng và quản lý; phân tích định tính từ phỏng vấn và quan sát.

  • Timeline nghiên cứu: Nghiên cứu thực hiện trong năm học 2019-2020, tập trung khảo sát thực trạng và đề xuất biện pháp quản lý bồi dưỡng năng lực tham vấn học đường.

Kết quả nghiên cứu và thảo luận

Những phát hiện chính

  1. Tự đánh giá năng lực tham vấn học đường của giáo viên: Giáo viên tự đánh giá năng lực tìm hiểu và đánh giá khó khăn tâm lý học sinh ở mức khá (trung bình khoảng 3.3/5 điểm). Tuy nhiên, năng lực vận dụng phương pháp kỹ thuật đánh giá tâm lý chỉ đạt mức trung bình (3.11 điểm). Năng lực xây dựng kế hoạch giáo dục cá nhân và tham vấn hành vi lệch chuẩn cũng ở mức trung bình (khoảng 3.0 điểm). Năng lực tham vấn học tập, hướng nghiệp và giới tính, sức khỏe sinh sản đều ở mức trung bình (3.14-3.20 điểm).

  2. Thực trạng bồi dưỡng năng lực tham vấn học đường: Các lớp bồi dưỡng do Sở GD&ĐT tổ chức đã đáp ứng phần nào nhu cầu, với 120 giáo viên tham gia trong năm học 2018-2019. Nội dung bồi dưỡng kiến thức tham vấn học đường được đánh giá tốt (4.0 điểm), trong khi các nội dung như tìm hiểu đặc điểm tâm lý học sinh, tham vấn học tập, hướng nghiệp, định hướng giá trị và hành vi lệch chuẩn đều ở mức trung bình (3.1-3.3 điểm).

  3. Phương pháp bồi dưỡng: Phương pháp thuyết trình và thuyết trình kết hợp minh họa bằng hình ảnh được sử dụng phổ biến và đánh giá ở mức khá (3.45-3.63 điểm). Các phương pháp thảo luận nhóm, giải quyết vấn đề qua bài tập tình huống và quan sát thực nghiệm được áp dụng ở mức trung bình. Phương pháp nói chuyện với chuyên gia ít được sử dụng, phản ánh tâm lý đối phó và thiếu tâm huyết trong công tác bồi dưỡng.

  4. Hình thức bồi dưỡng: Các hình thức bồi dưỡng bao gồm lớp tập huấn theo kế hoạch, bồi dưỡng tập trung ở cụm trường, sinh hoạt tổ nhóm chuyên môn, tự học và bồi dưỡng từ xa. Trong đó, lớp tập huấn theo kế hoạch được đánh giá cao nhất (26.41%), còn các hình thức khác như bồi dưỡng từ xa và tự học được áp dụng nhưng chưa phổ biến.

Thảo luận kết quả

Kết quả cho thấy giáo viên THCS tại Cao Bằng có nhận thức và năng lực tham vấn học đường ở mức trung bình, phản ánh sự thiếu hụt về kỹ năng thực hành và áp dụng phương pháp đánh giá tâm lý học sinh. Việc bồi dưỡng năng lực còn mang tính hình thức, chủ yếu dựa vào phương pháp thuyết trình truyền thống, thiếu sự tương tác và thực hành thực tế. So với các nghiên cứu trong nước và quốc tế, việc đào tạo và bồi dưỡng chuyên sâu cho giáo viên tham vấn học đường tại Cao Bằng còn hạn chế, chưa đáp ứng đầy đủ yêu cầu phát triển năng lực toàn diện. Các yếu tố như nhận thức của cán bộ quản lý, trình độ giáo viên, cơ sở vật chất và nguồn lực giảng viên ảnh hưởng lớn đến hiệu quả quản lý và bồi dưỡng. Dữ liệu có thể được trình bày qua biểu đồ phân bố mức độ tự đánh giá năng lực, bảng so sánh phương pháp bồi dưỡng và hình thức tổ chức để minh họa rõ nét thực trạng và điểm nghẽn hiện tại.

Đề xuất và khuyến nghị

  1. Xây dựng kế hoạch bồi dưỡng năng lực tham vấn học đường bài bản: Hiệu trưởng các trường THCS cần phối hợp với Phòng GD&ĐT xây dựng kế hoạch bồi dưỡng cụ thể, xác định rõ mục tiêu, nội dung, phương pháp và thời gian thực hiện trong từng năm học. Mục tiêu hướng tới nâng cao kỹ năng thực hành và áp dụng phương pháp đánh giá tâm lý học sinh. Thời gian thực hiện: ngay từ năm học 2021-2022.

  2. Đa dạng hóa phương pháp và hình thức bồi dưỡng: Áp dụng các phương pháp tương tác như thảo luận nhóm, mô phỏng tình huống, thực hành tham vấn và sử dụng công nghệ thông tin để tăng tính hấp dẫn và hiệu quả. Tổ chức bồi dưỡng tập trung kết hợp bồi dưỡng từ xa để phù hợp với điều kiện địa phương. Chủ thể thực hiện: Phòng GD&ĐT phối hợp với các chuyên gia tâm lý giáo dục.

  3. Tăng cường đào tạo chuyên sâu cho đội ngũ giáo viên tham vấn: Tổ chức các khóa đào tạo chuyên sâu, cấp chứng chỉ tham vấn học đường cho giáo viên kiêm nhiệm, ưu tiên giáo viên có trình độ đại học và thạc sĩ. Thời gian thực hiện: trong vòng 2 năm tới, bắt đầu từ năm học 2021-2022.

  4. Xây dựng và áp dụng công cụ đánh giá năng lực tham vấn học đường: Phát triển bộ công cụ đánh giá chuẩn để theo dõi, đánh giá hiệu quả bồi dưỡng và năng lực thực tế của giáo viên tham vấn. Kết quả đánh giá làm cơ sở điều chỉnh kế hoạch bồi dưỡng. Chủ thể thực hiện: Phòng GD&ĐT phối hợp với các chuyên gia nghiên cứu giáo dục.

  5. Huy động nguồn lực và nâng cao nhận thức cán bộ quản lý: Tăng cường sự quan tâm, chỉ đạo của hiệu trưởng và cán bộ quản lý trong công tác bồi dưỡng, đồng thời huy động nguồn lực tài chính, cơ sở vật chất và nhân lực giảng viên có trình độ cao. Thời gian thực hiện: liên tục trong các năm học.

Đối tượng nên tham khảo luận văn

  1. Hiệu trưởng và cán bộ quản lý các trường THCS: Nhận thức rõ vai trò và trách nhiệm trong quản lý bồi dưỡng năng lực tham vấn học đường, từ đó xây dựng kế hoạch và tổ chức thực hiện hiệu quả.

  2. Giáo viên làm công tác tham vấn học đường: Nắm bắt kiến thức, kỹ năng và phương pháp bồi dưỡng để nâng cao năng lực tham vấn, hỗ trợ học sinh vượt qua khó khăn tâm lý.

  3. Phòng Giáo dục và Đào tạo các địa phương: Tham khảo để xây dựng chính sách, kế hoạch bồi dưỡng và quản lý đội ngũ giáo viên tham vấn học đường phù hợp với điều kiện thực tế.

  4. Các nhà nghiên cứu và sinh viên ngành Quản lý giáo dục, Giáo dục học: Tài liệu tham khảo quý giá về quản lý bồi dưỡng năng lực tham vấn học đường, phương pháp nghiên cứu và đề xuất giải pháp thực tiễn.

Câu hỏi thường gặp

  1. Tại sao cần bồi dưỡng năng lực tham vấn học đường cho giáo viên THCS?
    Bồi dưỡng giúp giáo viên nâng cao kiến thức, kỹ năng tham vấn, hỗ trợ học sinh giải quyết khó khăn tâm lý, góp phần phát triển nhân cách và nâng cao chất lượng giáo dục.

  2. Phương pháp bồi dưỡng nào hiệu quả nhất hiện nay?
    Phương pháp kết hợp thuyết trình, thảo luận nhóm, mô phỏng tình huống và ứng dụng công nghệ thông tin được đánh giá cao về tính tương tác và hiệu quả thực tiễn.

  3. Làm thế nào để đánh giá hiệu quả bồi dưỡng năng lực tham vấn?
    Sử dụng bộ công cụ đánh giá chuẩn, kết hợp tự đánh giá của giáo viên, đánh giá của hiệu trưởng và kết quả thực tế trong công tác tham vấn học đường.

  4. Những khó khăn chính trong công tác bồi dưỡng hiện nay là gì?
    Thiếu đội ngũ giảng viên chuyên môn, phương pháp bồi dưỡng còn truyền thống, giáo viên kiêm nhiệm, thiếu thời gian và nguồn lực hỗ trợ.

  5. Vai trò của hiệu trưởng trong quản lý bồi dưỡng năng lực tham vấn học đường?
    Hiệu trưởng là người chỉ đạo, tổ chức, huy động nguồn lực và đánh giá kết quả bồi dưỡng, tạo môi trường thuận lợi để giáo viên phát triển năng lực tham vấn.

Kết luận

  • Năng lực tham vấn học đường của giáo viên THCS tại Cao Bằng hiện ở mức trung bình, cần được nâng cao thông qua bồi dưỡng bài bản.
  • Công tác bồi dưỡng hiện nay chủ yếu sử dụng phương pháp thuyết trình, thiếu đa dạng và thực hành thực tế.
  • Quản lý bồi dưỡng năng lực tham vấn học đường cần tập trung vào lập kế hoạch, tổ chức, chỉ đạo và đánh giá hiệu quả.
  • Đề xuất các biện pháp quản lý nhằm nâng cao chất lượng bồi dưỡng, bao gồm đa dạng hóa phương pháp, đào tạo chuyên sâu và xây dựng công cụ đánh giá.
  • Tiếp tục nghiên cứu và triển khai các giải pháp trong giai đoạn 2021-2025 để nâng cao năng lực tham vấn học đường, góp phần phát triển giáo dục toàn diện tại các trường THCS thành phố Cao Bằng.

Call to action: Các nhà quản lý giáo dục và giáo viên THCS cần chủ động áp dụng các biện pháp đề xuất để nâng cao năng lực tham vấn học đường, đồng thời phối hợp chặt chẽ với các cơ quan chuyên môn nhằm xây dựng môi trường học đường lành mạnh, hỗ trợ tốt nhất cho học sinh.