Tổng quan nghiên cứu

Trong bối cảnh đổi mới căn bản, toàn diện giáo dục và đào tạo theo Nghị quyết số 29 - NQ/TW của Trung ương Đảng khóa XI, việc nâng cao chất lượng giáo dục phổ thông được đặt lên hàng đầu nhằm đáp ứng yêu cầu công nghiệp hóa, hiện đại hóa và hội nhập quốc tế. Dạy học tích hợp (DHTH) là xu hướng đổi mới quan trọng, giúp học sinh phát triển năng lực tổng hợp kiến thức, kỹ năng từ nhiều lĩnh vực để giải quyết các vấn đề thực tiễn. Tại huyện Lục Nam, tỉnh Bắc Giang, với quy mô 31 trường THCS và hơn 11.700 học sinh năm học 2019-2020, công tác bồi dưỡng năng lực dạy học tích hợp cho giáo viên (GV) dạy môn Khoa học tự nhiên (KHTN) gồm Vật lý, Hóa học, Sinh học đang được chú trọng nhưng còn nhiều hạn chế.

Mục tiêu nghiên cứu nhằm khảo sát thực trạng quản lý bồi dưỡng năng lực DHTH cho GV dạy môn KHTN ở các trường THCS huyện Lục Nam trong giai đoạn 2017-2019, từ đó đề xuất các biện pháp quản lý phù hợp nhằm nâng cao hiệu quả bồi dưỡng, góp phần nâng cao chất lượng dạy học tích hợp và giáo dục toàn diện. Nghiên cứu có ý nghĩa thiết thực trong việc hỗ trợ các nhà quản lý giáo dục và GV nâng cao năng lực chuyên môn, đáp ứng yêu cầu đổi mới chương trình giáo dục phổ thông mới.

Cơ sở lý thuyết và phương pháp nghiên cứu

Khung lý thuyết áp dụng

Nghiên cứu dựa trên các lý thuyết về năng lực chuyên môn của giáo viên, trong đó Liakopoulou (2011) phân loại năng lực gồm thái độ, kỹ năng sư phạm, kiến thức môn học và hiểu biết về bối cảnh xã hội. Viện Giáo dục Quốc gia Singapore (2009) nhấn mạnh năng lực tư duy sáng tạo, kỹ năng quản lý và tự đổi mới của giáo viên. Ủy ban châu Âu (2007) cũng khẳng định vai trò quan trọng của giáo viên trong việc chuẩn bị học sinh cho xã hội hiện đại.

Về dạy học tích hợp, khái niệm được hiểu là sự kết hợp các nội dung, kỹ năng từ nhiều môn học trong cùng một kế hoạch dạy học nhằm phát triển năng lực tổng hợp cho học sinh. Mức độ tích hợp có thể từ phối hợp nội dung đến tích hợp hoàn toàn thành một môn học mới. Trong môn KHTN ở THCS, việc tích hợp Vật lý, Hóa học, Sinh học giúp học sinh phát triển tư duy hệ thống, năng lực giải quyết vấn đề và vận dụng kiến thức vào thực tiễn.

Các khái niệm chính bao gồm: năng lực dạy học tích hợp, bồi dưỡng năng lực, quản lý bồi dưỡng, năng lực báo cáo viên, và các hình thức tích hợp (nội môn, đa môn, liên môn, xuyên môn).

Phương pháp nghiên cứu

Nghiên cứu sử dụng phương pháp hỗn hợp, kết hợp nghiên cứu lý luận và khảo sát thực tiễn. Nguồn dữ liệu chính gồm:

  • Phiếu hỏi khảo sát 106 đối tượng gồm 76 giáo viên dạy môn KHTN và 30 cán bộ quản lý (CBQL) các trường THCS huyện Lục Nam.
  • Phỏng vấn sâu các Hiệu trưởng, phó Hiệu trưởng và giáo viên để thu thập ý kiến, kinh nghiệm thực tiễn.
  • Quan sát hoạt động bồi dưỡng và quản lý tại các trường.
  • Tổng hợp, phân tích tài liệu, văn bản pháp luật liên quan đến quản lý giáo dục và bồi dưỡng giáo viên.

Phân tích số liệu sử dụng thống kê mô tả, so sánh tỷ lệ phần trăm, đánh giá thực trạng và mối quan hệ giữa các yếu tố ảnh hưởng. Thời gian nghiên cứu tập trung vào giai đoạn năm học 2017-2019.

Kết quả nghiên cứu và thảo luận

Những phát hiện chính

  1. Nhận thức về vai trò dạy học tích hợp: Khoảng 85% giáo viên và 90% cán bộ quản lý nhận thức rõ tầm quan trọng của DHTH môn KHTN trong đổi mới giáo dục. Tuy nhiên, chỉ khoảng 60% giáo viên tự tin về năng lực dạy học tích hợp.

  2. Thực trạng bồi dưỡng năng lực: Chỉ có khoảng 70% giáo viên tham gia các lớp bồi dưỡng về DHTH trong 2 năm qua. Nội dung bồi dưỡng chủ yếu tập trung vào kiến thức lý thuyết, chưa đa dạng về phương pháp và hình thức tổ chức.

  3. Phương pháp và hình thức bồi dưỡng: Hình thức tập trung, hội thảo chiếm 80%, trong khi các hình thức như thao giảng, thảo luận nhóm, tự nghiên cứu còn hạn chế. Khoảng 65% giáo viên mong muốn có thêm các hình thức bồi dưỡng thực hành, tương tác cao hơn.

  4. Quản lý bồi dưỡng: Hiệu trưởng và ban giám hiệu có vai trò chủ đạo trong xây dựng kế hoạch và tổ chức bồi dưỡng, nhưng chỉ khoảng 55% trường có kế hoạch bồi dưỡng năng lực DHTH môn KHTN cụ thể, rõ ràng. Cơ sở vật chất, trang thiết bị phục vụ bồi dưỡng còn thiếu hụt, ảnh hưởng đến hiệu quả.

Thảo luận kết quả

Kết quả cho thấy nhận thức về DHTH môn KHTN đã được nâng cao, phù hợp với xu hướng đổi mới giáo dục phổ thông mới. Tuy nhiên, năng lực thực tế của giáo viên còn hạn chế do chưa được bồi dưỡng toàn diện và thực tiễn. Việc bồi dưỡng chủ yếu theo hình thức truyền thống, thiếu sự đổi mới về phương pháp, chưa phát huy được vai trò tự học, tự bồi dưỡng của giáo viên.

So sánh với các nghiên cứu trong nước và quốc tế, việc quản lý bồi dưỡng năng lực giáo viên cần được chú trọng hơn, đặc biệt là xây dựng kế hoạch bồi dưỡng phù hợp với điều kiện thực tế địa phương, đa dạng hóa hình thức bồi dưỡng và tăng cường cơ sở vật chất. Các biểu đồ thể hiện tỷ lệ tham gia bồi dưỡng, mức độ hài lòng về nội dung và phương pháp bồi dưỡng sẽ minh họa rõ nét các phát hiện trên.

Việc nâng cao năng lực báo cáo viên, giảng viên bồi dưỡng cũng là yếu tố then chốt để nâng cao chất lượng bồi dưỡng. Các yếu tố khách quan như chính sách, nguồn lực vật chất và sự phối hợp giữa các cấp quản lý cũng ảnh hưởng lớn đến hiệu quả quản lý bồi dưỡng.

Đề xuất và khuyến nghị

  1. Tăng cường nâng cao nhận thức và năng lực quản lý cho cán bộ quản lý: Tổ chức các khóa bồi dưỡng chuyên sâu về quản lý bồi dưỡng năng lực DHTH cho Hiệu trưởng và phó Hiệu trưởng, nhằm xây dựng kế hoạch bồi dưỡng khoa học, phù hợp với thực tiễn địa phương. Thời gian thực hiện: trong năm học tiếp theo. Chủ thể thực hiện: Phòng GD&ĐT huyện phối hợp với các trung tâm bồi dưỡng.

  2. Đổi mới phương pháp và hình thức bồi dưỡng: Áp dụng các phương pháp tương tác cao như thảo luận nhóm, thao giảng, mô phỏng, học tập dựa trên dự án và tự nghiên cứu có hướng dẫn. Tăng cường sử dụng công nghệ thông tin trong bồi dưỡng trực tuyến và hỗ trợ học tập. Thời gian: triển khai ngay trong các khóa bồi dưỡng hè và thường xuyên. Chủ thể: các trường THCS và trung tâm bồi dưỡng giáo viên.

  3. Xây dựng đội ngũ báo cáo viên, giáo viên cốt cán: Lựa chọn và đào tạo đội ngũ báo cáo viên có năng lực chuyên môn và kỹ năng sư phạm tích hợp để làm nòng cốt trong bồi dưỡng, hỗ trợ đồng nghiệp. Thời gian: trong vòng 1 năm. Chủ thể: Phòng GD&ĐT và các trường THCS.

  4. Cải thiện cơ sở vật chất và trang thiết bị: Đầu tư trang thiết bị dạy học tích hợp, phòng học thực hành, thiết bị công nghệ thông tin phục vụ bồi dưỡng và dạy học tích hợp. Thời gian: kế hoạch đầu tư trong 2 năm tới. Chủ thể: UBND huyện, Phòng GD&ĐT, các trường.

  5. Tăng cường kiểm tra, đánh giá và động viên: Xây dựng tiêu chí đánh giá kết quả bồi dưỡng rõ ràng, tổ chức kiểm tra định kỳ, khen thưởng các cá nhân, tập thể có thành tích xuất sắc trong bồi dưỡng và áp dụng DHTH. Thời gian: thực hiện hàng năm. Chủ thể: Ban giám hiệu các trường, Phòng GD&ĐT.

Đối tượng nên tham khảo luận văn

  1. Cán bộ quản lý giáo dục các cấp: Giúp hiểu rõ vai trò, trách nhiệm và phương pháp quản lý bồi dưỡng năng lực dạy học tích hợp, từ đó xây dựng kế hoạch và tổ chức hiệu quả các hoạt động bồi dưỡng.

  2. Giáo viên dạy môn Khoa học tự nhiên ở THCS: Nắm bắt kiến thức, kỹ năng về dạy học tích hợp, phương pháp bồi dưỡng năng lực, từ đó nâng cao năng lực chuyên môn và hiệu quả giảng dạy.

  3. Nhà nghiên cứu và giảng viên đào tạo giáo viên: Cung cấp cơ sở lý luận và thực tiễn về quản lý bồi dưỡng năng lực dạy học tích hợp, làm tài liệu tham khảo cho các nghiên cứu và chương trình đào tạo.

  4. Các cơ quan quản lý giáo dục địa phương: Hỗ trợ xây dựng chính sách, kế hoạch bồi dưỡng phù hợp với điều kiện thực tế, góp phần nâng cao chất lượng giáo dục phổ thông.

Câu hỏi thường gặp

  1. Dạy học tích hợp là gì và tại sao cần thiết trong giáo dục phổ thông?
    Dạy học tích hợp là phương pháp kết hợp nội dung, kỹ năng từ nhiều môn học trong cùng một kế hoạch dạy học nhằm phát triển năng lực tổng hợp cho học sinh. Nó giúp học sinh vận dụng kiến thức đa ngành để giải quyết vấn đề thực tiễn, phù hợp với xu hướng đổi mới giáo dục toàn cầu.

  2. Năng lực dạy học tích hợp của giáo viên gồm những yếu tố nào?
    Bao gồm kiến thức chuyên môn sâu rộng, hiểu biết về phương pháp dạy học tích hợp, kỹ năng thiết kế kế hoạch dạy học tích hợp, kỹ năng tổ chức và đánh giá học sinh theo hướng tích hợp, cùng khả năng sử dụng công nghệ thông tin hỗ trợ giảng dạy.

  3. Phương pháp bồi dưỡng năng lực dạy học tích hợp hiệu quả là gì?
    Phương pháp hiệu quả là kết hợp thuyết trình, thảo luận nhóm, thao giảng, thực hành thiết kế bài giảng, tự nghiên cứu và ứng dụng công nghệ thông tin. Hình thức đa dạng giúp giáo viên chủ động học tập, trao đổi kinh nghiệm và áp dụng thực tiễn.

  4. Vai trò của cán bộ quản lý trong quản lý bồi dưỡng năng lực dạy học tích hợp?
    Cán bộ quản lý, đặc biệt là Hiệu trưởng, chịu trách nhiệm xây dựng kế hoạch, tổ chức, chỉ đạo và đánh giá hoạt động bồi dưỡng. Họ cũng tạo điều kiện về cơ sở vật chất, động viên giáo viên và đảm bảo hoạt động bồi dưỡng phù hợp với yêu cầu đổi mới giáo dục.

  5. Yếu tố nào ảnh hưởng lớn nhất đến hiệu quả quản lý bồi dưỡng năng lực dạy học tích hợp?
    Bao gồm nhận thức và năng lực của cán bộ quản lý và giáo viên, phương pháp và hình thức bồi dưỡng, cơ sở vật chất, chính sách hỗ trợ và sự phối hợp giữa các bên liên quan. Sự đồng thuận và cam kết của các chủ thể là yếu tố quyết định thành công.

Kết luận

  • Nghiên cứu đã làm rõ cơ sở lý luận và thực trạng quản lý bồi dưỡng năng lực dạy học tích hợp cho giáo viên dạy môn KHTN ở các trường THCS huyện Lục Nam, tỉnh Bắc Giang trong giai đoạn 2017-2019.
  • Nhận thức về vai trò DHTH được nâng cao, nhưng năng lực thực tế của giáo viên còn hạn chế do bồi dưỡng chưa toàn diện và phương pháp chưa đổi mới.
  • Quản lý bồi dưỡng còn nhiều bất cập về kế hoạch, cơ sở vật chất và đội ngũ báo cáo viên.
  • Đề xuất các biện pháp đồng bộ nhằm nâng cao hiệu quả quản lý và chất lượng bồi dưỡng, góp phần nâng cao chất lượng giáo dục phổ thông địa phương.
  • Các bước tiếp theo là triển khai các biện pháp đề xuất, đánh giá hiệu quả và điều chỉnh phù hợp trong các năm học tiếp theo.

Kêu gọi các nhà quản lý giáo dục, giáo viên và các bên liên quan tích cực áp dụng các giải pháp nhằm nâng cao năng lực dạy học tích hợp, góp phần phát triển giáo dục bền vững và toàn diện.