Tổng quan nghiên cứu

Trong bối cảnh đổi mới giáo dục phổ thông và chuẩn hóa đội ngũ giáo viên, việc quản lý bồi dưỡng năng lực chuyên môn, nghiệp vụ theo chuẩn nghề nghiệp cho giáo viên trung học phổ thông (THPT) trở thành một yêu cầu cấp thiết. Tỉnh Lạng Sơn, với vị trí địa lý chiến lược và vai trò quan trọng trong phát triển kinh tế - xã hội vùng kinh tế trọng điểm phía Bắc, đang đối mặt với thách thức nâng cao chất lượng nguồn nhân lực giáo dục, đặc biệt là đội ngũ giáo viên THPT. Theo khảo sát thực trạng tại 5 trường THPT tiêu biểu của tỉnh với 135 người tham gia (15 cán bộ quản lý và 120 giáo viên), hoạt động bồi dưỡng hiện nay còn nhiều hạn chế, chưa thực sự gắn kết với chuẩn nghề nghiệp giáo viên THPT. Mục tiêu nghiên cứu nhằm đánh giá thực trạng quản lý bồi dưỡng năng lực chuyên môn, nghiệp vụ theo chuẩn nghề nghiệp cho giáo viên THPT tỉnh Lạng Sơn, từ đó đề xuất các biện pháp quản lý hiệu quả, góp phần nâng cao chất lượng giáo dục địa phương. Nghiên cứu tập trung trong giai đoạn từ năm 2019 đến 2021, tại các trường THPT trên địa bàn tỉnh, với trọng tâm là công tác quản lý bồi dưỡng theo chuẩn nghề nghiệp. Kết quả nghiên cứu có ý nghĩa quan trọng trong việc định hướng phát triển đội ngũ giáo viên THPT, nâng cao năng lực chuyên môn, đáp ứng yêu cầu đổi mới chương trình giáo dục phổ thông 2018 và góp phần phát triển giáo dục bền vững tại Lạng Sơn.

Cơ sở lý thuyết và phương pháp nghiên cứu

Khung lý thuyết áp dụng

Luận văn dựa trên các lý thuyết quản lý giáo dục và phát triển nguồn nhân lực, kết hợp với mô hình chuẩn nghề nghiệp giáo viên phổ thông được Bộ Giáo dục và Đào tạo ban hành tại Thông tư số 20/2018/TT-BGDĐT. Hai lý thuyết trọng tâm gồm:

  1. Lý thuyết quản lý giáo dục: Nhấn mạnh vai trò của chủ thể quản lý trong việc lập kế hoạch, tổ chức, chỉ đạo và kiểm tra đánh giá hoạt động bồi dưỡng nhằm đạt mục tiêu phát triển năng lực đội ngũ giáo viên. Quản lý được hiểu là tác động có kế hoạch, mục đích và định hướng của chủ thể quản lý lên đối tượng quản lý để đạt hiệu quả cao nhất.

  2. Lý thuyết chuẩn nghề nghiệp giáo viên: Chuẩn nghề nghiệp giáo viên THPT bao gồm các tiêu chuẩn về phẩm chất chính trị, đạo đức nghề nghiệp, năng lực dạy học, năng lực giáo dục, năng lực phát triển nghề nghiệp và phối hợp với gia đình, cộng đồng. Chuẩn này làm cơ sở để xây dựng nội dung, phương pháp và hình thức bồi dưỡng năng lực chuyên môn, nghiệp vụ cho giáo viên.

Các khái niệm chính được sử dụng gồm: bồi dưỡng năng lực chuyên môn, nghiệp vụ; chuẩn nghề nghiệp giáo viên THPT; quản lý bồi dưỡng; năng lực chuyên môn; phương pháp bồi dưỡng; hình thức bồi dưỡng.

Phương pháp nghiên cứu

Nghiên cứu sử dụng kết hợp phương pháp lý luận và thực tiễn:

  • Phương pháp lý luận: Phân tích, tổng hợp các văn bản pháp luật, chỉ thị của Đảng, Nhà nước và Bộ GD&ĐT về công tác bồi dưỡng giáo viên; nghiên cứu các công trình khoa học trong và ngoài nước liên quan đến chuẩn nghề nghiệp và quản lý bồi dưỡng giáo viên.

  • Phương pháp thực tiễn:

    • Quan sát hoạt động sư phạm và bồi dưỡng giáo viên tại các trường THPT.
    • Điều tra bằng phiếu hỏi với 135 người tham gia, thu thập dữ liệu về thực trạng bồi dưỡng và quản lý bồi dưỡng.
    • Phỏng vấn sâu cán bộ quản lý và giáo viên để bổ sung thông tin.
    • Nghiên cứu sản phẩm hoạt động như hồ sơ bồi dưỡng, kế hoạch, báo cáo tổng kết.
    • Khảo nghiệm tính cần thiết và khả thi của các biện pháp đề xuất qua ý kiến của cán bộ quản lý và giáo viên.

Dữ liệu được xử lý bằng phương pháp thống kê mô tả, tính điểm trung bình, phân tích định lượng và định tính nhằm đánh giá thực trạng và đề xuất giải pháp phù hợp. Thời gian nghiên cứu kéo dài từ năm 2019 đến 2021, tập trung tại 5 trường THPT tiêu biểu của tỉnh Lạng Sơn.

Kết quả nghiên cứu và thảo luận

Những phát hiện chính

  1. Thực trạng mục tiêu bồi dưỡng năng lực chuyên môn theo chuẩn nghề nghiệp: Khoảng 68% cán bộ quản lý và giáo viên đánh giá mục tiêu bồi dưỡng chưa rõ ràng, chưa phù hợp với yêu cầu đổi mới giáo dục phổ thông. Chỉ khoảng 55% cho rằng mục tiêu bồi dưỡng đã được xây dựng dựa trên chuẩn nghề nghiệp giáo viên.

  2. Nội dung bồi dưỡng: 62% giáo viên phản ánh nội dung bồi dưỡng còn mang tính chung chung, chưa tập trung vào phát triển năng lực thực tiễn và ứng dụng công nghệ thông tin trong giảng dạy. Nội dung chưa được phân hóa phù hợp với trình độ và nhu cầu của từng nhóm giáo viên.

  3. Phương pháp và hình thức bồi dưỡng: Hơn 70% giáo viên cho biết phương pháp bồi dưỡng chủ yếu là giảng giải truyền thống, thiếu sự tương tác và thực hành. Hình thức bồi dưỡng tập trung tại chỗ chiếm 80%, trong khi hình thức bồi dưỡng từ xa và tự học còn hạn chế, chưa được khai thác hiệu quả.

  4. Quản lý bồi dưỡng: Công tác lập kế hoạch, tổ chức thực hiện và kiểm tra đánh giá bồi dưỡng còn nhiều bất cập. Khoảng 60% cán bộ quản lý cho rằng việc phối hợp giữa các cấp quản lý (Bộ, Sở, trường) chưa chặt chẽ, vai trò của các chủ thể quản lý chưa được phát huy tối đa. Việc ứng dụng công nghệ thông tin trong quản lý bồi dưỡng còn rất hạn chế.

Thảo luận kết quả

Nguyên nhân của những hạn chế trên xuất phát từ việc chưa xây dựng kế hoạch bồi dưỡng một cách khoa học, chưa khảo sát kỹ nhu cầu thực tế của giáo viên, dẫn đến nội dung và phương pháp bồi dưỡng chưa phù hợp. So sánh với các nghiên cứu trong nước và quốc tế, việc bồi dưỡng giáo viên cần hướng tới phát triển năng lực thực hành, ứng dụng công nghệ và tự học, tự nghiên cứu. Kết quả khảo sát cũng cho thấy sự thiếu đồng bộ trong quản lý bồi dưỡng giữa các cấp, gây khó khăn trong việc triển khai hiệu quả các hoạt động bồi dưỡng. Việc thiếu ứng dụng công nghệ thông tin làm giảm tính linh hoạt và hiệu quả của công tác quản lý và bồi dưỡng. Các biểu đồ đánh giá thực trạng mục tiêu, nội dung, phương pháp và quản lý bồi dưỡng thể hiện rõ sự phân bố ý kiến và mức độ hài lòng của giáo viên và cán bộ quản lý, giúp minh họa trực quan các vấn đề cần cải thiện.

Đề xuất và khuyến nghị

  1. Nâng cao nhận thức và năng lực quản lý của cán bộ quản lý và giáo viên: Tổ chức các khóa tập huấn chuyên sâu về quản lý bồi dưỡng theo chuẩn nghề nghiệp, nâng cao nhận thức về vai trò và tầm quan trọng của hoạt động bồi dưỡng. Thời gian thực hiện trong 12 tháng, do Sở GD&ĐT chủ trì phối hợp với các trường THPT.

  2. Cải tiến nội dung và phương pháp bồi dưỡng: Xây dựng chương trình bồi dưỡng theo hướng phân hóa, phù hợp với trình độ và nhu cầu của từng nhóm giáo viên; tăng cường phương pháp thực hành, xử lý tình huống, học tập hợp tác và ứng dụng công nghệ thông tin. Thực hiện trong 18 tháng, phối hợp giữa Sở GD&ĐT và các chuyên gia giáo dục.

  3. Đa dạng hóa hình thức bồi dưỡng: Phát triển hình thức bồi dưỡng từ xa, bồi dưỡng trực tuyến và tự học có hướng dẫn nhằm tạo điều kiện thuận lợi cho giáo viên tham gia bồi dưỡng mọi lúc, mọi nơi. Thời gian triển khai trong 24 tháng, do Sở GD&ĐT phối hợp với các trung tâm đào tạo và công nghệ thông tin.

  4. Tăng cường công tác kiểm tra, đánh giá và phối hợp quản lý: Xây dựng hệ thống kiểm tra, đánh giá hiệu quả bồi dưỡng theo chuẩn nghề nghiệp; thiết lập cơ chế phối hợp chặt chẽ giữa các cấp quản lý (Bộ, Sở, trường) và các tổ chức liên quan. Thực hiện trong 12 tháng, do Sở GD&ĐT chủ trì.

  5. Đầu tư cơ sở vật chất và ứng dụng công nghệ thông tin: Cải thiện trang thiết bị, phòng học, hệ thống phần mềm quản lý bồi dưỡng; đào tạo kỹ năng sử dụng công nghệ cho cán bộ quản lý và giáo viên. Thời gian thực hiện trong 24 tháng, phối hợp giữa Sở GD&ĐT và các đơn vị công nghệ.

Đối tượng nên tham khảo luận văn

  1. Cán bộ quản lý giáo dục các cấp: Nhận diện các vấn đề thực tiễn trong quản lý bồi dưỡng giáo viên, từ đó xây dựng kế hoạch và chính sách phù hợp nhằm nâng cao chất lượng đội ngũ giáo viên THPT.

  2. Giáo viên trung học phổ thông: Hiểu rõ về chuẩn nghề nghiệp, các yêu cầu năng lực chuyên môn và nghiệp vụ, từ đó chủ động tham gia các hoạt động bồi dưỡng phù hợp để nâng cao năng lực nghề nghiệp.

  3. Nhà nghiên cứu và giảng viên khoa học giáo dục: Tham khảo cơ sở lý luận, phương pháp nghiên cứu và kết quả thực tiễn để phát triển các đề tài nghiên cứu tiếp theo về quản lý giáo dục và phát triển đội ngũ giáo viên.

  4. Các cơ quan quản lý giáo dục và đào tạo: Áp dụng các biện pháp quản lý bồi dưỡng năng lực chuyên môn theo chuẩn nghề nghiệp, đồng thời xây dựng các chương trình đào tạo, bồi dưỡng phù hợp với đặc điểm địa phương và yêu cầu đổi mới giáo dục.

Câu hỏi thường gặp

  1. Chuẩn nghề nghiệp giáo viên THPT là gì?
    Chuẩn nghề nghiệp giáo viên THPT là tập hợp các yêu cầu về phẩm chất chính trị, đạo đức nghề nghiệp, năng lực dạy học, giáo dục và phát triển nghề nghiệp mà giáo viên cần đạt được để thực hiện tốt nhiệm vụ giảng dạy và giáo dục học sinh theo quy định của Bộ GD&ĐT.

  2. Tại sao cần quản lý bồi dưỡng năng lực chuyên môn theo chuẩn nghề nghiệp?
    Quản lý bồi dưỡng theo chuẩn nghề nghiệp giúp đảm bảo hoạt động bồi dưỡng diễn ra có kế hoạch, hiệu quả, phù hợp với yêu cầu đổi mới giáo dục, từ đó nâng cao chất lượng đội ngũ giáo viên đáp ứng yêu cầu phát triển giáo dục hiện đại.

  3. Phương pháp bồi dưỡng nào hiệu quả nhất cho giáo viên THPT?
    Phương pháp kết hợp giữa giảng giải, thực hành, xử lý tình huống và học tập hợp tác được đánh giá cao, đặc biệt là phương pháp thực hành và xử lý tình huống giúp giáo viên phát triển năng lực thực tiễn và sáng tạo trong giảng dạy.

  4. Làm thế nào để đa dạng hóa hình thức bồi dưỡng?
    Đa dạng hóa hình thức bồi dưỡng có thể thực hiện qua các lớp tập trung, bồi dưỡng trực tuyến, tự học có hướng dẫn, sinh hoạt chuyên môn tại trường và các hoạt động ngoại khóa, giúp giáo viên linh hoạt tham gia và nâng cao hiệu quả học tập.

  5. Vai trò của công nghệ thông tin trong quản lý bồi dưỡng là gì?
    Công nghệ thông tin giúp quản lý dữ liệu bồi dưỡng, theo dõi tiến độ, đánh giá kết quả và tổ chức các hình thức bồi dưỡng trực tuyến, từ đó nâng cao hiệu quả quản lý và tạo điều kiện thuận lợi cho giáo viên tham gia bồi dưỡng mọi lúc, mọi nơi.

Kết luận

  • Quản lý bồi dưỡng năng lực chuyên môn, nghiệp vụ theo chuẩn nghề nghiệp cho giáo viên THPT tỉnh Lạng Sơn còn nhiều hạn chế về mục tiêu, nội dung, phương pháp và công tác quản lý.
  • Việc xây dựng kế hoạch bồi dưỡng chưa khoa học, phối hợp quản lý chưa chặt chẽ, ứng dụng công nghệ thông tin còn hạn chế ảnh hưởng đến hiệu quả bồi dưỡng.
  • Đề xuất các biện pháp nâng cao nhận thức, cải tiến nội dung, đa dạng hóa hình thức bồi dưỡng, tăng cường kiểm tra đánh giá và đầu tư cơ sở vật chất nhằm nâng cao chất lượng đội ngũ giáo viên.
  • Nghiên cứu có ý nghĩa thực tiễn quan trọng, góp phần nâng cao chất lượng giáo dục tỉnh Lạng Sơn, đồng thời làm cơ sở cho các nghiên cứu tiếp theo về quản lý giáo dục và phát triển đội ngũ giáo viên.
  • Khuyến nghị các cấp quản lý giáo dục sớm triển khai các giải pháp đề xuất trong vòng 1-2 năm tới để đáp ứng yêu cầu đổi mới chương trình giáo dục phổ thông và phát triển bền vững giáo dục địa phương.

Hành động ngay hôm nay để nâng cao năng lực đội ngũ giáo viên, góp phần xây dựng nền giáo dục chất lượng cao, đáp ứng yêu cầu phát triển kinh tế - xã hội của tỉnh Lạng Sơn và đất nước.