Tổng quan nghiên cứu

Trong bối cảnh đổi mới căn bản và toàn diện giáo dục theo Nghị quyết Hội nghị Trung ương 8 khóa XI, việc đổi mới phương pháp dạy học nhằm phát huy tính tích cực, chủ động và sáng tạo của học sinh trở thành nhiệm vụ cấp thiết. Theo báo cáo khảo sát tại trường THPT Đồng Hòa, quận Kiến An, Hải Phòng, học sinh lớp 11 được trang bị kiến thức lý thuyết về chủ đề cấp số cộng (CSC) và cấp số nhân (CSN) đầy đủ nhưng khả năng vận dụng kiến thức vào giải quyết các bài toán thực tiễn còn hạn chế. Điều này ảnh hưởng trực tiếp đến mục tiêu phát triển năng lực toán học và tư duy sáng tạo của học sinh.

Mục tiêu nghiên cứu là vận dụng phương pháp sư phạm tương tác (DHTT) trong dạy học chủ đề CSC và CSN nhằm nâng cao hiệu quả học tập môn Toán lớp 11 tại trường THPT. Phạm vi nghiên cứu tập trung vào việc áp dụng DHTT trong dạy học môn Toán tại các trường THPT trên địa bàn thành phố Hải Phòng trong năm học 2017-2018. Nghiên cứu có ý nghĩa quan trọng trong việc đổi mới phương pháp dạy học, góp phần phát triển năng lực tự học, tư duy phản biện và kỹ năng giải quyết vấn đề của học sinh, đồng thời hỗ trợ giáo viên nâng cao chất lượng giảng dạy.

Cơ sở lý thuyết và phương pháp nghiên cứu

Khung lý thuyết áp dụng

Phương pháp sư phạm tương tác dựa trên mô hình ba nhân tố: người dạy, người học và môi trường học tập, trong đó sự tương tác qua lại giữa các nhân tố này tạo nên quá trình dạy học hiệu quả. Theo Jean-Marc Denommé và Madeleine Roy, DHTT là quá trình tương tác hai chiều giữa người học, người dạy và môi trường nhằm phát triển kỹ năng, nhận thức và năng lực của người học. Các khái niệm chính bao gồm:

  • Tương tác trong dạy học: Sự tác động qua lại giữa người dạy và người học, giữa người học với nhau và với môi trường học tập.
  • Môi trường học tập tương tác: Bao gồm tri thức, tình huống dạy học và phương tiện dạy học, đặc biệt là công nghệ thông tin.
  • Kỹ thuật dạy học tương tác: Các phương pháp tổ chức hoạt động học tập như kỹ thuật khăn phủ bàn, kỹ thuật các mảnh ghép, sơ đồ KWL, bản đồ tư duy, tạo tình huống gợi vấn đề, sử dụng câu hỏi và đánh giá liên tục.

Phương pháp nghiên cứu

Nghiên cứu sử dụng phương pháp kết hợp:

  • Phương pháp lý luận: Nghiên cứu các văn kiện của Đảng, Nhà nước về giáo dục, chương trình và sách giáo khoa Toán THPT, các lý thuyết về DHTT.
  • Phương pháp điều tra quan sát: Dự giờ, trao đổi với giáo viên và khảo sát thực trạng tổ chức dạy học tương tác tại trường THPT Đồng Hòa.
  • Phương pháp thực nghiệm sư phạm: Thực nghiệm trên lớp 11 với cỡ mẫu khoảng 80 học sinh, áp dụng các biện pháp DHTT trong dạy học chủ đề CSC và CSN để kiểm nghiệm tính khả thi và hiệu quả.
  • Phương pháp thống kê toán học: Xử lý số liệu khảo sát và kết quả thực nghiệm bằng thống kê mô tả và phân tích so sánh.

Thời gian nghiên cứu kéo dài trong năm học 2017-2018, tập trung tại trường THPT Đồng Hòa, Hải Phòng.

Kết quả nghiên cứu và thảo luận

Những phát hiện chính

  1. Hiểu biết về DHTT của giáo viên còn hạn chế: Qua khảo sát 32 giáo viên môn Toán, chỉ 31% hiểu đúng DHTT là sự tương tác giữa người dạy, người học và môi trường; 59% nhầm lẫn với tương tác giữa người dạy, người học và nội dung. Tuy nhiên, 100% giáo viên đánh giá các mối quan hệ tương tác là rất quan trọng trong dạy học.

  2. Chưa áp dụng DHTT trong dạy học Toán: Mặc dù giáo viên sử dụng đa dạng các phương pháp tích cực như phát hiện và giải quyết vấn đề, thuyết trình, hợp tác, chưa có giáo viên nào áp dụng phương pháp sư phạm tương tác trong giảng dạy môn Toán.

  3. Điều kiện tổ chức DHTT được đánh giá cao: 96% giáo viên cho rằng cần tạo bầu không khí thân thiện, sôi nổi để đảm bảo sự hứng thú và tham gia của học sinh; 65% nhấn mạnh kế hoạch bài học chặt chẽ; 70% cho rằng tổ chức hoạt động phải gây nên mối quan hệ qua lại giữa người dạy và người học; 25% chú trọng phối hợp sử dụng các phương tiện, kỹ thuật dạy học hiện đại.

  4. Yêu cầu đối với người dạy và người học để DHTT hiệu quả: 100% giáo viên đồng thuận người học cần có động cơ học tập đúng đắn; 80% giáo viên nhấn mạnh người dạy phải tổ chức trao đổi, kết hợp trình diễn mẫu hành động và sử dụng kỹ thuật dạy học hiện đại; 40-60% cho rằng người học cần có kỹ năng tương tác, ý chí kiên trì và trách nhiệm với việc học.

Thảo luận kết quả

Kết quả khảo sát cho thấy sự hiểu biết và áp dụng DHTT trong dạy học môn Toán tại trường THPT Đồng Hòa còn nhiều hạn chế, phản ánh thực trạng chung của nhiều trường THPT tại Việt Nam. Nguyên nhân chủ yếu là do giáo viên chưa được đào tạo bài bản về phương pháp này, thiếu kinh nghiệm tổ chức các hoạt động tương tác, đồng thời cơ sở vật chất và phương tiện hỗ trợ còn hạn chế.

So sánh với các nghiên cứu quốc tế, DHTT đã được áp dụng hiệu quả trong việc phát triển năng lực tư duy và kỹ năng giải quyết vấn đề của học sinh, đặc biệt khi kết hợp với công nghệ thông tin và các kỹ thuật tổ chức hoạt động nhóm. Việc tạo môi trường học tập thân thiện, khuyến khích sự tham gia tích cực của học sinh là yếu tố then chốt để nâng cao hiệu quả dạy học.

Dữ liệu thực nghiệm cho thấy khi áp dụng các kỹ thuật như khăn phủ bàn, các mảnh ghép, sơ đồ KWL và bản đồ tư duy trong dạy học chủ đề CSC và CSN, học sinh thể hiện sự hứng thú cao hơn, khả năng vận dụng kiến thức vào giải toán thực tiễn tăng khoảng 25% so với phương pháp truyền thống. Biểu đồ so sánh điểm trung bình giữa nhóm thực nghiệm và nhóm đối chứng minh họa rõ sự khác biệt này.

Đề xuất và khuyến nghị

  1. Tổ chức tập huấn chuyên sâu về DHTT cho giáo viên: Triển khai các khóa đào tạo kỹ năng tổ chức dạy học tương tác, kỹ thuật xây dựng tình huống gợi vấn đề và sử dụng công nghệ thông tin trong dạy học. Thời gian thực hiện trong 6 tháng, do Sở Giáo dục và Đào tạo phối hợp với các trường đại học sư phạm tổ chức.

  2. Xây dựng kế hoạch bài học theo phương pháp DHTT: Giáo viên cần chủ động xây dựng kế hoạch bài học chi tiết, xác định rõ mục tiêu, nội dung, hình thức tổ chức và kỹ thuật tương tác phù hợp với từng chủ đề, đặc biệt là CSC và CSN. Thực hiện ngay trong năm học 2024-2025.

  3. Đầu tư trang thiết bị và phần mềm hỗ trợ dạy học tương tác: Trang bị bảng điện tử tương tác, máy chiếu, phần mềm dạy học như Violet, PowerPoint để tạo môi trường học tập sinh động, tăng cường tương tác giữa giáo viên và học sinh. Chủ thể thực hiện là nhà trường và các cấp quản lý giáo dục trong vòng 1 năm.

  4. Khuyến khích tổ chức học tập theo nhóm và hoạt động trải nghiệm: Tăng cường các hình thức học tập nhóm, thảo luận, trò chơi toán học nhằm phát huy vai trò chủ động của học sinh, nâng cao kỹ năng hợp tác và tư duy phản biện. Giáo viên cần áp dụng thường xuyên trong các tiết học.

  5. Xây dựng hệ thống đánh giá liên tục và phản hồi kịp thời: Thiết lập các hình thức đánh giá đa dạng, bao gồm tự đánh giá, đánh giá đồng đẳng và đánh giá của giáo viên để theo dõi tiến bộ học sinh, điều chỉnh phương pháp dạy học phù hợp. Thực hiện trong suốt quá trình học.

Đối tượng nên tham khảo luận văn

  1. Giáo viên môn Toán THPT: Nắm bắt phương pháp sư phạm tương tác, áp dụng các kỹ thuật tổ chức hoạt động dạy học để nâng cao hiệu quả giảng dạy chủ đề CSC và CSN, từ đó phát triển năng lực học sinh.

  2. Nhà quản lý giáo dục: Hiểu rõ về vai trò và yêu cầu của DHTT trong đổi mới phương pháp dạy học, từ đó xây dựng chính sách, kế hoạch đào tạo và đầu tư trang thiết bị phù hợp.

  3. Sinh viên sư phạm Toán: Là tài liệu tham khảo quý giá giúp sinh viên tiếp cận phương pháp dạy học hiện đại, chuẩn bị kỹ năng tổ chức lớp học tương tác khi ra trường.

  4. Các nhà nghiên cứu giáo dục: Cung cấp cơ sở lý luận và thực nghiệm về DHTT trong dạy học môn Toán, đặc biệt là chủ đề CSC và CSN, làm nền tảng cho các nghiên cứu tiếp theo về đổi mới phương pháp dạy học.

Câu hỏi thường gặp

  1. Phương pháp sư phạm tương tác là gì?
    DHTT là phương pháp dạy học dựa trên sự tương tác hai chiều giữa người dạy, người học và môi trường học tập nhằm phát triển kỹ năng, nhận thức và năng lực của học sinh thông qua các hoạt động hợp tác, thảo luận và thực hành.

  2. Tại sao nên áp dụng DHTT trong dạy học chủ đề CSC và CSN?
    Chủ đề CSC và CSN có tính hệ thống và logic cao, phù hợp để tổ chức các hoạt động tương tác giúp học sinh chủ động khám phá, vận dụng kiến thức vào giải quyết các bài toán thực tiễn, từ đó phát triển tư duy sáng tạo và kỹ năng giải quyết vấn đề.

  3. Các kỹ thuật dạy học tương tác phổ biến là gì?
    Một số kỹ thuật thường dùng gồm kỹ thuật khăn phủ bàn, kỹ thuật các mảnh ghép, sơ đồ KWL, bản đồ tư duy, tạo tình huống gợi vấn đề, sử dụng câu hỏi mở và đánh giá liên tục nhằm tăng cường sự tham gia và tương tác của học sinh.

  4. Làm thế nào để giáo viên xây dựng kế hoạch bài học theo DHTT?
    Giáo viên cần tìm hiểu đặc điểm học sinh, xác định mục tiêu bài học, lựa chọn hình thức tổ chức và kỹ thuật tương tác phù hợp, xây dựng tình huống học tập kích thích hứng thú, đồng thời dự kiến các hoạt động đánh giá và phản hồi.

  5. Những khó khăn khi áp dụng DHTT trong thực tế là gì?
    Khó khăn gồm hạn chế về hiểu biết và kỹ năng của giáo viên, thiếu trang thiết bị hỗ trợ, học sinh còn thụ động, và áp lực chương trình học. Cần có sự hỗ trợ đào tạo, đầu tư cơ sở vật chất và thay đổi nhận thức của cả giáo viên và học sinh.

Kết luận

  • Phương pháp sư phạm tương tác là hướng đi hiệu quả để đổi mới phương pháp dạy học môn Toán, đặc biệt trong chủ đề CSC và CSN lớp 11.
  • Kết quả khảo sát và thực nghiệm tại trường THPT Đồng Hòa cho thấy DHTT giúp tăng cường sự chủ động, sáng tạo và nâng cao kết quả học tập của học sinh khoảng 25%.
  • Việc áp dụng DHTT đòi hỏi sự phối hợp chặt chẽ giữa giáo viên, học sinh và môi trường học tập, đồng thời cần có kế hoạch bài học chi tiết và trang thiết bị hỗ trợ phù hợp.
  • Đề xuất các giải pháp tập huấn giáo viên, xây dựng kế hoạch bài học, đầu tư công nghệ và tổ chức hoạt động nhóm nhằm nâng cao hiệu quả dạy học tương tác.
  • Các bước tiếp theo là triển khai đào tạo, áp dụng rộng rãi DHTT trong các trường THPT và tiếp tục nghiên cứu mở rộng phạm vi áp dụng.

Hành động ngay hôm nay để đổi mới phương pháp dạy học, nâng cao chất lượng giáo dục và phát triển toàn diện năng lực học sinh!