Tổng quan nghiên cứu
Trong bối cảnh chương trình giáo dục phổ thông 2018 quy định tiếng Anh là môn học bắt buộc, kỹ năng nghe đóng vai trò then chốt trong việc phát triển năng lực ngôn ngữ của học sinh. Theo Feyten (1991), hơn 45% thời gian giao tiếp được dành cho việc nghe, cho thấy tầm quan trọng của kỹ năng này trong việc thành thạo ngoại ngữ. Tuy nhiên, kỹ năng nghe thường được đánh giá là khó nhất đối với học sinh trung học phổ thông do nhiều yếu tố như tốc độ nói nhanh, giọng điệu, từ vựng chuyên ngành và môi trường học tập hạn chế. Nghiên cứu này nhằm mục tiêu đánh giá hiệu quả của phương pháp dictogloss trong việc phát triển kỹ năng nghe cho học sinh lớp 10 tại một trường trung học phổ thông ở Lạng Sơn trong năm học 2022-2023. Với 60 học sinh tham gia, nghiên cứu sử dụng phương pháp nghiên cứu bán thí nghiệm, thu thập dữ liệu qua bài kiểm tra nghe và bảng câu hỏi trước và sau khi áp dụng phương pháp. Kết quả nghiên cứu không chỉ góp phần nâng cao chất lượng dạy học tiếng Anh mà còn cung cấp cơ sở khoa học cho việc áp dụng các kỹ thuật nghe hiệu quả trong giảng dạy ngoại ngữ tại các trường phổ thông.
Cơ sở lý thuyết và phương pháp nghiên cứu
Khung lý thuyết áp dụng
Nghiên cứu dựa trên các lý thuyết về kỹ năng nghe và phương pháp dictogloss. Theo Nunan (2003), nghe là quá trình chủ động và có mục đích nhằm hiểu thông tin thu nhận được. Rost (1990) nhấn mạnh vai trò của nghe trong lớp học như một công cụ phản hồi quan trọng. Buck (2001) mô tả nghe hiểu là quá trình phức tạp, đòi hỏi sự phối hợp của kiến thức ngữ âm, cú pháp, ngữ nghĩa và ngữ dụng. Phương pháp dictogloss, do Wajnryb (1990) phát triển, kết hợp giữa nghe, ghi chép và tái tạo văn bản, giúp học sinh phát triển kỹ năng nghe và khả năng diễn đạt lại nội dung bằng ngôn ngữ của mình. Các biến thể của dictogloss như dictogloss negotiation, student-controlled dictation, và dictogloss summaries được áp dụng linh hoạt để phù hợp với trình độ và mục tiêu học tập. Lý thuyết học tập hợp tác của Johnson và Johnson (1999) cũng được vận dụng nhằm tăng cường sự tương tác và hỗ trợ lẫn nhau trong nhóm học sinh khi thực hiện hoạt động dictogloss.
Phương pháp nghiên cứu
Nghiên cứu sử dụng thiết kế bán thí nghiệm với hai nhóm: nhóm thực nghiệm (30 học sinh lớp 10A) áp dụng phương pháp dictogloss và nhóm đối chứng (30 học sinh lớp 10B) học theo phương pháp truyền thống. Cỡ mẫu được chọn ngẫu nhiên từ hai lớp có trình độ tương đương dựa trên điểm số đầu kỳ. Dữ liệu được thu thập qua bài kiểm tra nghe (pre-test và post-test) sử dụng đề thi Cambridge Preliminary English Test, gồm 15 câu hỏi đa dạng hình thức (trắc nghiệm, đúng/sai, điền từ). Bảng câu hỏi khảo sát thái độ học sinh được phát trước và sau khi áp dụng phương pháp dictogloss, gồm các câu hỏi đánh giá mức độ quan tâm, chú ý và hiệu quả của phương pháp. Thời gian nghiên cứu kéo dài 8 tuần, với lịch trình áp dụng dictogloss trong các bài nghe từ Unit 6 đến Unit 10 của sách giáo khoa "Tiếng Anh 10 (Global Success)". Phân tích dữ liệu được thực hiện bằng phần mềm Microsoft Excel, sử dụng các chỉ số trung bình, độ lệch và biểu đồ minh họa.
Kết quả nghiên cứu và thảo luận
Những phát hiện chính
Cải thiện điểm số nghe: Điểm trung bình post-test của nhóm thực nghiệm là 8.08, cao hơn nhóm đối chứng 7.52, với điểm tối thiểu của nhóm thực nghiệm là 5.5 so với 4.5 của nhóm đối chứng. Sự khác biệt này cho thấy dictogloss có tác động tích cực đến kỹ năng nghe của học sinh.
Tăng sự chú ý và hứng thú: 54% học sinh đánh giá dictogloss là "rất thú vị", 47% cho biết họ "rất chú ý" trong các bài nghe áp dụng phương pháp này, không có học sinh nào cảm thấy không chú ý.
Hiệu quả trong việc phát triển kỹ năng nghe: 100% học sinh đồng ý rằng dictogloss giúp cải thiện khả năng nghe, đặc biệt trong việc hiểu các dạng từ rút gọn, nhận biết tín hiệu ngôn ngữ, dự đoán nội dung tiếp theo và duy trì sự tập trung khi nghe các đoạn dài.
Thái độ tích cực và mong muốn tiếp tục: Tất cả học sinh mong muốn tiếp tục sử dụng dictogloss trong các bài học nghe tiếp theo.
Thảo luận kết quả
Sự cải thiện rõ rệt về điểm số nghe của nhóm thực nghiệm phù hợp với các nghiên cứu trước đây như của Dista (2017) và Muthmainnah & Asrifan (2018), khẳng định tính hiệu quả của dictogloss trong việc nâng cao kỹ năng nghe. Việc học sinh thể hiện sự chú ý cao và hứng thú với phương pháp này phản ánh tính tương tác và sáng tạo trong quá trình học, giúp giảm bớt sự nhàm chán thường gặp trong các bài nghe truyền thống. Các biểu đồ thể hiện tỷ lệ học sinh đánh giá tích cực về dictogloss minh họa rõ nét sự thay đổi về thái độ học tập. Ngoài ra, việc học sinh có thể nhận biết các tín hiệu ngôn ngữ và dự đoán nội dung cho thấy dictogloss không chỉ giúp cải thiện kỹ năng nghe mà còn phát triển khả năng tư duy phản biện và dự đoán ngôn ngữ, điều này rất quan trọng trong việc nâng cao năng lực giao tiếp tổng thể. Kết quả cũng cho thấy dictogloss thúc đẩy sự hợp tác nhóm và tự học, phù hợp với lý thuyết học tập hợp tác, góp phần tạo môi trường học tập tích cực và hiệu quả.
Đề xuất và khuyến nghị
Áp dụng rộng rãi phương pháp dictogloss trong giảng dạy nghe: Các trường trung học phổ thông nên tích hợp dictogloss vào chương trình giảng dạy tiếng Anh, đặc biệt trong các lớp 10, nhằm nâng cao kỹ năng nghe của học sinh. Thời gian áp dụng có thể bắt đầu từ học kỳ 2 để đảm bảo hiệu quả.
Tổ chức tập huấn cho giáo viên: Cần tổ chức các khóa đào tạo chuyên sâu về kỹ thuật dictogloss cho giáo viên tiếng Anh nhằm nâng cao năng lực sư phạm và khả năng vận dụng linh hoạt phương pháp này trong lớp học.
Phát triển tài liệu giảng dạy phù hợp: Biên soạn và cung cấp các tài liệu nghe có nội dung phong phú, phù hợp với trình độ và sở thích của học sinh, đồng thời thiết kế các bài tập dictogloss đa dạng để kích thích sự sáng tạo và hứng thú học tập.
Khuyến khích học sinh tham gia hoạt động nhóm: Giáo viên nên tổ chức các hoạt động nhóm thường xuyên trong quá trình học dictogloss để tăng cường kỹ năng giao tiếp, hợp tác và tự tin trong việc sử dụng tiếng Anh.
Theo dõi và đánh giá định kỳ: Thiết lập hệ thống đánh giá kỹ năng nghe định kỳ kết hợp với phản hồi từ học sinh để điều chỉnh phương pháp giảng dạy kịp thời, đảm bảo sự tiến bộ liên tục của học sinh.
Đối tượng nên tham khảo luận văn
Giáo viên tiếng Anh trung học phổ thông: Nghiên cứu cung cấp cơ sở khoa học và thực tiễn để áp dụng phương pháp dictogloss nhằm nâng cao kỹ năng nghe cho học sinh, giúp giáo viên đổi mới phương pháp giảng dạy.
Nhà quản lý giáo dục: Các cán bộ quản lý có thể sử dụng kết quả nghiên cứu để xây dựng chính sách đào tạo giáo viên và phát triển chương trình giảng dạy tiếng Anh hiệu quả hơn.
Sinh viên ngành sư phạm tiếng Anh: Luận văn là tài liệu tham khảo quý giá cho sinh viên trong việc hiểu và vận dụng các phương pháp dạy học hiện đại, đặc biệt là kỹ thuật dictogloss.
Các nhà nghiên cứu giáo dục ngôn ngữ: Nghiên cứu góp phần mở rộng kho tàng kiến thức về phương pháp dạy nghe tiếng Anh, đồng thời cung cấp dữ liệu thực nghiệm để phát triển các nghiên cứu tiếp theo.
Câu hỏi thường gặp
Dictogloss là gì và tại sao lại hiệu quả trong dạy nghe?
Dictogloss là phương pháp nghe kết hợp ghi chép và tái tạo lại nội dung bằng ngôn ngữ của học sinh, giúp tăng cường khả năng hiểu và ghi nhớ thông tin. Phương pháp này kích thích sự chủ động, hợp tác và tư duy ngôn ngữ, từ đó nâng cao kỹ năng nghe hiệu quả.Phương pháp dictogloss có phù hợp với mọi trình độ học sinh không?
Dictogloss có thể điều chỉnh linh hoạt để phù hợp với nhiều trình độ khác nhau, tuy nhiên với học sinh trình độ thấp, giáo viên cần hỗ trợ nhiều hơn trong việc chọn bài nghe và hướng dẫn ghi chép.Làm thế nào để tổ chức hoạt động dictogloss hiệu quả trong lớp học?
Giáo viên nên chuẩn bị kỹ nội dung nghe, hướng dẫn rõ ràng các bước thực hiện, chia nhóm học sinh hợp lý và tạo môi trường thân thiện để khuyến khích sự tham gia tích cực của học sinh.Dictogloss có giúp cải thiện kỹ năng khác ngoài nghe không?
Ngoài kỹ năng nghe, dictogloss còn phát triển kỹ năng nói, viết và tư duy phản biện khi học sinh phải tái tạo và trình bày lại nội dung nghe được.Có những khó khăn nào khi áp dụng dictogloss và cách khắc phục?
Khó khăn gồm thời gian thực hiện dài, học sinh chưa quen với phương pháp và sự khác biệt trong tốc độ đọc của giáo viên. Để khắc phục, giáo viên cần luyện tập cho học sinh, điều chỉnh tốc độ đọc phù hợp và tổ chức các buổi hướng dẫn kỹ thuật trước khi áp dụng chính thức.
Kết luận
- Phương pháp dictogloss đã chứng minh hiệu quả rõ rệt trong việc nâng cao kỹ năng nghe của học sinh lớp 10 tại trường trung học phổ thông ở Lạng Sơn, với sự cải thiện đáng kể về điểm số và thái độ học tập.
- Học sinh thể hiện sự hứng thú và chú ý cao trong các bài học nghe áp dụng dictogloss, đồng thời đánh giá tích cực về lợi ích của phương pháp này.
- Dictogloss không chỉ giúp phát triển kỹ năng nghe mà còn thúc đẩy kỹ năng hợp tác, tự học và tư duy ngôn ngữ của học sinh.
- Nghiên cứu đề xuất áp dụng rộng rãi dictogloss trong giảng dạy tiếng Anh phổ thông, đồng thời khuyến nghị đào tạo giáo viên và phát triển tài liệu phù hợp.
- Các bước tiếp theo bao gồm mở rộng nghiên cứu trên quy mô lớn hơn và đa dạng hóa các kỹ thuật nghe kết hợp để nâng cao hiệu quả giảng dạy ngoại ngữ.
Hành động ngay: Giáo viên và nhà quản lý giáo dục nên cân nhắc tích hợp dictogloss vào chương trình giảng dạy và tổ chức các khóa tập huấn nhằm nâng cao chất lượng dạy học tiếng Anh tại các trường phổ thông.