Vận dụng phương pháp dạy học tích cực vào phân môn luyện từ và câu cho học sinh lớp 4 tại Long Xuyên, An Giang

• Tác giả: Quách Thị Vị
• Người hướng dẫn: Ts. Nguyễn Văn Thuận
• Trường học: Đại học Đồng Tháp
• Chuyên ngành: Giáo dục học (Giáo dục Tiểu học)
• Đề tài: Vận dụng phương pháp dạy học tích cực vào phân môn Luyện từ và câu cho học sinh lớp 4 thành phố Long Xuyên, An Giang
• Loại tài liệu: Luận văn thạc sĩ
• Năm xuất bản: 2019
• Địa điểm: Đồng Tháp

• LỜI CAM ĐOAN
• LỜI CẢM ƠN
• MỞ ĐẦU
• 0.1. Lý do chọn đề tài
• 0.2. Lịch sử nghiên cứu
• 0.3. Mục đích và nhiệm vụ nghiên cứu
• 0.4. Đối tượng và phạm vi nghiên cứu
• 0.5. Phương pháp nghiên cứu
• 0.6. Đóng góp của luận văn
• 0.7. Cấu trúc của luận văn
• 1. CHƯƠNG 1: CƠ SỞ LÍ LUẬN VÀ THỰC TIỄN
• 1.1. Khái niệm về phương pháp dạy học tích cực
• 1.1.1. Khái niệm phương pháp dạy học
• 1.1.2. Khái niệm phương pháp dạy học tích cực
• 1.2. Đặc trưng của phương pháp dạy học tích cực
• 1.2.1. Dạy và học thông qua tổ chức các hoạt động học tập của học sinh
• 1.2.2. Dạy học lấy người học làm trung tâm
• 1.2.3. Dạy và học chú trọng rèn luyện phương pháp tự học
• 1.3. So sánh giữa phương pháp dạy học truyền thống và phương pháp dạy học tích cực
• 1.4. Điều kiện để vận dụng phương pháp dạy học tích cực
• 1.5. Đặc điểm tâm sinh lí của học sinh Tiểu học độ tuổi 9 - 10 trong việc học phân môn Luyện từ và câu
• 1.6. Cơ sở thực tiễn
• 1.7. Nội dung dạy học phân môn Luyện từ và câu ở lớp 4
• 1.8. Thực trạng vận dụng các phương pháp khi dạy phân môn Luyện từ và câu lớp 4
• 1.9. Tiểu kết chương 1
• 2. CHƯƠNG 2: DẠY HỌC PHÂN MÔN LUYỆN TỪ VÀ CÂU LỚP 4 THEO PHƯƠNG PHÁP DẠY HỌC TÍCH CỰC
• 2.1. Nguyên tắc đề xuất phương pháp dạy học tích cực vào dạy phân môn Luyện từ và câu
• 2.1.1. Nguyên tắc phù hợp với nội dung bài học
• 2.1.2. Nguyên tắc phù hợp với trình độ của học sinh
• 2.1.3. Nguyên tắc đảm bảo tính hiệu quả và tính khả thi
• 2.1.4. Phát huy năng lực của từng thành viên
• 2.1.5. Nguyên tắc đề cao tính tích hợp, phân hóa trong dạy học
• 2.2. Vận dụng phương pháp dạy học tích cực vào dạy học phân môn Luyện từ và câu lớp 4
• 2.2.1. Phương pháp hoạt động nhóm
• 2.2.2. Phương pháp tổ chức trò chơi học tập
• 2.2.3. Phương pháp giao tiếp
• 2.2.4. Phương pháp dạy học giải quyết vấn đề
• 2.2.5. Phương pháp trực quan
• 2.2.6. Vận dụng kĩ thuật dạy học tích cực và ứng dụng công nghệ thông tin vào dạy học Luyện từ và câu lớp 4
• 2.3. Tiểu kết chương 2
• 3. CHƯƠNG 3: THỰC NGHIỆM SƯ PHẠM
• 3.1. Khái quát thực nghiệm sư phạm
• 3.2. Mục đích thực nghiệm
• 3.3. Nội dung thực nghiệm
• 3.4. Phương pháp thực nghiệm
• 3.5. Đối tượng, hình thức thực nghiệm
• 3.6. Tổ chức thực nghiệm sư phạm
• 3.7. Kết quả thực nghiệm
• 3.8. Tiêu chí đánh giá
• 3.9. Đánh giá kết quả thực nghiệm
• 3.10. Tiểu kết chương 3
• KẾT LUẬN VÀ KHUYẾN NGHỊ
• TÀI LIỆU THAM KHẢO
• DANH MỤC BÀI VIẾT LIÊN QUAN ĐẾN LUẬN VĂN
• PHỤ LỤC

I. Giới thiệu về phương pháp dạy học tích cực

Phương pháp dạy học tích cực (phương pháp dạy học tích cực) là một trong những phương pháp hiện đại nhằm phát huy tính chủ động, sáng tạo của học sinh. Theo các nghiên cứu, phương pháp này không chỉ giúp học sinh tiếp thu kiến thức một cách hiệu quả mà còn khuyến khích sự tham gia tích cực của học sinh trong quá trình học tập. Việc áp dụng phương pháp này vào phân môn luyện từ và câu (phân môn luyện từ và câu) cho học sinh lớp 4 tại Long Xuyên, An Giang là rất cần thiết. Điều này không chỉ giúp học sinh phát triển kỹ năng ngôn ngữ mà còn tạo điều kiện cho các em phát triển tư duy độc lập và khả năng làm việc nhóm. Như vậy, việc áp dụng phương pháp dạy học tích cực vào dạy học không chỉ là một yêu cầu mà còn là một xu hướng tất yếu trong giáo dục hiện đại.

1.1. Đặc điểm của phương pháp dạy học tích cực

Phương pháp dạy học tích cực có những đặc điểm nổi bật như: học sinh là trung tâm của quá trình học tập, giáo viên đóng vai trò là người hướng dẫn và tổ chức hoạt động học. Học sinh được khuyến khích tham gia vào các hoạt động học tập thông qua việc thảo luận, làm việc nhóm và thực hành. Điều này giúp học sinh không chỉ tiếp thu kiến thức mà còn phát triển kỹ năng giao tiếp, tư duy phản biện và khả năng giải quyết vấn đề. Việc áp dụng phương pháp này trong dạy học phân môn luyện từ và câu sẽ giúp học sinh lớp 4 tại Long Xuyên, An Giang có cơ hội thực hành và áp dụng kiến thức một cách hiệu quả hơn.

II. Thực trạng dạy học phân môn luyện từ và câu

Thực trạng dạy học phân môn luyện từ và câu tại Long Xuyên, An Giang cho thấy nhiều giáo viên vẫn còn sử dụng phương pháp dạy học truyền thống, chủ yếu tập trung vào việc truyền đạt kiến thức mà chưa chú trọng đến việc phát huy tính tích cực của học sinh. Điều này dẫn đến việc học sinh không có cơ hội để thể hiện khả năng sáng tạo và tư duy độc lập. Nhiều giáo viên gặp khó khăn trong việc áp dụng các phương pháp dạy học tích cực, do thiếu kiến thức và kỹ năng cần thiết. Do đó, việc nghiên cứu và áp dụng các phương pháp dạy học tích cực là rất cần thiết để nâng cao chất lượng dạy và học phân môn luyện từ và câu cho học sinh lớp 4.

2.1. Những khó khăn trong việc áp dụng phương pháp dạy học tích cực

Một trong những khó khăn lớn nhất trong việc áp dụng phương pháp dạy học tích cực là sự thiếu hụt về kiến thức và kỹ năng của giáo viên. Nhiều giáo viên chưa được đào tạo bài bản về các phương pháp dạy học mới, dẫn đến việc họ không tự tin khi áp dụng vào thực tế. Bên cạnh đó, áp lực từ chương trình học và yêu cầu thi cử cũng khiến giáo viên tập trung vào việc truyền đạt kiến thức hơn là khuyến khích học sinh tham gia vào quá trình học tập. Điều này cần được khắc phục để nâng cao hiệu quả dạy học phân môn luyện từ và câu.

III. Đề xuất phương pháp dạy học tích cực

Để nâng cao chất lượng dạy học phân môn luyện từ và câu cho học sinh lớp 4, cần thiết phải áp dụng các phương pháp dạy học tích cực như: phương pháp hoạt động nhóm, phương pháp tổ chức trò chơi học tập, và phương pháp giao tiếp. Những phương pháp này không chỉ giúp học sinh hứng thú hơn với việc học mà còn tạo điều kiện cho các em phát triển kỹ năng làm việc nhóm và khả năng giao tiếp. Việc áp dụng các phương pháp này sẽ giúp học sinh lớp 4 tại Long Xuyên, An Giang có cơ hội thực hành và áp dụng kiến thức một cách hiệu quả hơn.

3.1. Phương pháp hoạt động nhóm

Phương pháp hoạt động nhóm là một trong những phương pháp dạy học tích cực hiệu quả nhất. Phương pháp này khuyến khích học sinh làm việc cùng nhau để giải quyết vấn đề, từ đó phát huy khả năng giao tiếp và hợp tác. Trong phân môn luyện từ và câu, giáo viên có thể tổ chức các hoạt động nhóm để học sinh cùng nhau thảo luận và tìm ra cách sử dụng từ ngữ một cách chính xác. Điều này không chỉ giúp học sinh hiểu bài tốt hơn mà còn tạo ra môi trường học tập tích cực và thân thiện.

Tổng quan nghiên cứu

Trong bối cảnh đổi mới giáo dục hiện nay, việc vận dụng phương pháp dạy học tích cực nhằm phát huy tính chủ động, sáng tạo của học sinh là yêu cầu cấp thiết. Theo báo cáo của ngành giáo dục, phương pháp dạy học truyền thống vẫn chiếm ưu thế trong nhiều trường tiểu học, dẫn đến việc học sinh tiếp thu kiến thức một cách thụ động, thiếu kỹ năng vận dụng và sáng tạo. Đặc biệt, phân môn Luyện từ và câu (LTVC) lớp 4 tại thành phố Long Xuyên, An Giang còn gặp nhiều khó khăn trong việc áp dụng các phương pháp dạy học tích cực, ảnh hưởng đến hiệu quả học tập của học sinh.

Mục tiêu nghiên cứu nhằm đề xuất và vận dụng các phương pháp dạy học tích cực phù hợp với nội dung và đặc điểm tâm sinh lý của học sinh lớp 4 trong phân môn LTVC, qua đó nâng cao chất lượng dạy và học. Nghiên cứu được thực hiện trên địa bàn thành phố Long Xuyên, tỉnh An Giang, trong năm học 2018-2019, với đối tượng là giáo viên và học sinh lớp 4 tại một số trường tiểu học.

Ý nghĩa của nghiên cứu thể hiện qua việc cung cấp cơ sở lý luận và thực tiễn cho việc đổi mới phương pháp dạy học, góp phần nâng cao năng lực tự học, tư duy sáng tạo và khả năng vận dụng kiến thức của học sinh. Kết quả nghiên cứu cũng hỗ trợ giáo viên trong việc lựa chọn và áp dụng các phương pháp dạy học tích cực hiệu quả, phù hợp với đặc điểm học sinh tiểu học, đồng thời góp phần cải thiện chất lượng giáo dục tiểu học tại địa phương.

Cơ sở lý thuyết và phương pháp nghiên cứu

Khung lý thuyết áp dụng

Nghiên cứu dựa trên hai lý thuyết chính: lý thuyết về phương pháp dạy học tích cực và lý thuyết phát triển tâm sinh lý học sinh tiểu học. Phương pháp dạy học tích cực được hiểu là hệ thống các phương pháp tổ chức hoạt động học tập nhằm phát huy tính chủ động, sáng tạo của học sinh thông qua các hoạt động cá nhân, nhóm và tương tác xã hội. Đặc trưng của phương pháp này bao gồm: học tập qua hoạt động, rèn luyện phương pháp tự học, học tập hợp tác và kết hợp đánh giá của giáo viên với tự đánh giá của học sinh.

Lý thuyết phát triển tâm sinh lý học sinh tiểu học nhấn mạnh đặc điểm nhận thức, tư duy và cảm xúc của học sinh lớp 4, trong đó tư duy trực quan, khả năng tưởng tượng và ghi nhớ có chủ định đang phát triển mạnh mẽ. Điều này đòi hỏi phương pháp dạy học phải phù hợp với trình độ nhận thức và nhu cầu phát triển của học sinh, tạo điều kiện cho các em tự khám phá, thảo luận và vận dụng kiến thức.

Các khái niệm chính được sử dụng trong nghiên cứu gồm: phương pháp dạy học tích cực, phân môn Luyện từ và câu, hoạt động nhóm, phương pháp giao tiếp, phương pháp giải quyết vấn đề, và phương pháp trực quan. Mô hình nghiên cứu tập trung vào việc vận dụng các phương pháp dạy học tích cực vào phân môn LTVC, đánh giá hiệu quả thông qua thực nghiệm sư phạm.

Phương pháp nghiên cứu

Nguồn dữ liệu chính của nghiên cứu bao gồm: khảo sát thực trạng sử dụng phương pháp dạy học tích cực của 20 giáo viên và 160 học sinh lớp 4 tại 4 trường tiểu học ở thành phố Long Xuyên; quan sát dự giờ các tiết dạy phân môn LTVC; và thực nghiệm sư phạm với hai lớp thực nghiệm và đối chứng.

Phương pháp phân tích dữ liệu sử dụng thống kê mô tả để tổng hợp mức độ quan tâm, thái độ, kỹ thuật sử dụng phương pháp dạy học tích cực của giáo viên, cũng như mức độ hứng thú của học sinh đối với các phương pháp này. Phương pháp thực nghiệm sư phạm được tiến hành qua các bước: lập kế hoạch, soạn giáo án áp dụng các phương pháp tích cực, tổ chức dạy học và thu thập dữ liệu đánh giá kết quả.

Cỡ mẫu gồm 20 giáo viên và 160 học sinh được chọn theo phương pháp chọn mẫu thuận tiện nhằm đảm bảo tính đại diện cho các trường tiểu học trên địa bàn. Thời gian nghiên cứu kéo dài trong năm học 2018-2019, tập trung vào phân môn LTVC lớp 4.

Kết quả nghiên cứu và thảo luận

Những phát hiện chính

1. Mức độ quan tâm và sử dụng phương pháp dạy học tích cực của giáo viên: Khoảng 20% giáo viên thường xuyên cập nhật các phương pháp dạy học mới, 55% thỉnh thoảng quan tâm, còn 25% ít quan tâm. Phương pháp thuyết trình và thực hành luyện tập được sử dụng phổ biến với tỷ lệ 80-100%, trong khi các phương pháp phát hiện và giải quyết vấn đề, dạy học hợp tác theo nhóm và dạy học theo dự án chỉ được sử dụng lần lượt 20%, 20% và 10%.

2. Kỹ thuật sử dụng phương pháp của giáo viên: 75% giáo viên thành thạo phương pháp thuyết trình, 70% thành thạo phương pháp trực quan, nhưng chỉ 20-30% thành thạo các phương pháp phát hiện và giải quyết vấn đề, dạy học hợp tác theo nhóm. Có 45-70% giáo viên gặp khó khăn khi sử dụng các phương pháp này.

3. Mức độ hứng thú của học sinh đối với các phương pháp dạy học tích cực: Hơn 60% học sinh rất hứng thú hoặc hứng thú với phương pháp thực hành luyện tập, nhưng chỉ khoảng 30-35% hứng thú với các phương pháp phát hiện và giải quyết vấn đề, dạy học hợp tác theo nhóm và dạy học theo dự án. Khoảng 20-30% học sinh ít hoặc không hứng thú với các phương pháp này.

4. Hiệu quả thực nghiệm sư phạm: Qua thực nghiệm, lớp áp dụng phương pháp dạy học tích cực có sự cải thiện rõ rệt về khả năng vận dụng kiến thức LTVC, với tỷ lệ học sinh đạt yêu cầu tăng khoảng 25% so với lớp đối chứng. Biểu đồ so sánh kết quả trước và sau thực nghiệm cho thấy sự tăng trưởng đồng đều ở các kỹ năng nhận biết từ loại, đặt câu và sử dụng dấu câu.

Thảo luận kết quả

Nguyên nhân chính của việc sử dụng hạn chế các phương pháp dạy học tích cực là do giáo viên chưa được đào tạo bài bản, thiếu kinh nghiệm và thời gian để thiết kế bài giảng phù hợp. Sự chênh lệch về trình độ nhận thức của học sinh trong cùng một lớp cũng gây khó khăn cho việc áp dụng các phương pháp phân hóa và hợp tác.

So với các nghiên cứu trong ngành giáo dục tiểu học, kết quả này tương đồng với báo cáo của một số nghiên cứu gần đây cho thấy giáo viên tiểu học thường ưu tiên phương pháp truyền thống do tính tiện lợi và quen thuộc. Tuy nhiên, mức độ hứng thú của học sinh với các phương pháp tích cực cho thấy tiềm năng phát triển lớn nếu được hỗ trợ đúng cách.

Ý nghĩa của kết quả nghiên cứu là làm rõ được thực trạng và nguyên nhân hạn chế trong việc vận dụng phương pháp dạy học tích cực, từ đó đề xuất các giải pháp cụ thể nhằm nâng cao hiệu quả dạy học phân môn LTVC lớp 4, góp phần đổi mới phương pháp dạy học theo hướng phát triển năng lực học sinh.

Đề xuất và khuyến nghị

1. Tổ chức tập huấn chuyên sâu cho giáo viên: Đào tạo bài bản về các phương pháp dạy học tích cực, đặc biệt là phương pháp phát hiện và giải quyết vấn đề, dạy học hợp tác theo nhóm và dạy học theo dự án. Mục tiêu nâng cao tỷ lệ giáo viên thành thạo các phương pháp này lên ít nhất 70% trong vòng 1 năm. Chủ thể thực hiện: Sở Giáo dục và Đào tạo An Giang phối hợp với các trường đại học sư phạm.

2. Xây dựng và cung cấp tài liệu, giáo án mẫu: Phát triển bộ giáo án mẫu áp dụng phương pháp dạy học tích cực cho phân môn LTVC lớp 4, kèm theo hướng dẫn chi tiết và các công cụ hỗ trợ như phiếu học tập, sơ đồ tư duy. Thời gian hoàn thành trong 6 tháng. Chủ thể thực hiện: Ban chuyên môn các trường tiểu học và tổ chuyên môn.

3. Ứng dụng công nghệ thông tin trong dạy học: Khuyến khích giáo viên sử dụng các phần mềm hỗ trợ dạy học, video minh họa và các công cụ trực quan để tăng tính sinh động và hấp dẫn cho bài học. Mục tiêu tăng tỷ lệ tiết dạy có ứng dụng CNTT lên 50% trong năm học tiếp theo. Chủ thể thực hiện: Ban giám hiệu các trường tiểu học.

4. Phân hóa và cá thể hóa hoạt động học tập: Thiết kế các hoạt động học tập phù hợp với năng lực và sở thích của từng nhóm học sinh, tạo điều kiện cho học sinh yếu được hỗ trợ kịp thời, học sinh khá giỏi được phát huy tối đa năng lực. Thời gian triển khai liên tục trong năm học. Chủ thể thực hiện: Giáo viên chủ nhiệm và giáo viên bộ môn.

5. Tăng cường đánh giá đa dạng và tự đánh giá: Xây dựng hệ thống đánh giá kết hợp giữa đánh giá của giáo viên, đánh giá đồng đẳng và tự đánh giá của học sinh nhằm phát triển kỹ năng tự học và tự điều chỉnh. Mục tiêu áp dụng trong 100% tiết học LTVC trong vòng 1 năm. Chủ thể thực hiện: Giáo viên và tổ chuyên môn.

Đối tượng nên tham khảo luận văn

1. Giáo viên tiểu học: Nhất là giáo viên dạy phân môn Luyện từ và câu lớp 4, giúp họ hiểu rõ về phương pháp dạy học tích cực, cách vận dụng phù hợp với đặc điểm học sinh và nội dung bài học, từ đó nâng cao hiệu quả giảng dạy.

2. Cán bộ quản lý giáo dục: Ban giám hiệu các trường tiểu học và phòng giáo dục địa phương có thể sử dụng kết quả nghiên cứu để xây dựng kế hoạch đào tạo, bồi dưỡng giáo viên và đổi mới phương pháp dạy học trong nhà trường.

3. Sinh viên và nghiên cứu sinh ngành Giáo dục Tiểu học: Tài liệu tham khảo hữu ích cho việc học tập, nghiên cứu về phương pháp dạy học tích cực và phát triển năng lực học sinh tiểu học, đặc biệt trong lĩnh vực dạy học ngôn ngữ.

4. Nhà hoạch định chính sách giáo dục: Giúp hiểu rõ thực trạng và nhu cầu đổi mới phương pháp dạy học ở bậc tiểu học, từ đó xây dựng các chính sách hỗ trợ phù hợp nhằm nâng cao chất lượng giáo dục phổ thông.

Câu hỏi thường gặp

1. Phương pháp dạy học tích cực là gì?
   Phương pháp dạy học tích cực là cách tổ chức hoạt động học tập nhằm phát huy tính chủ động, sáng tạo của học sinh thông qua các hoạt động cá nhân, nhóm và tương tác xã hội, giúp học sinh tự khám phá và vận dụng kiến thức.

2. Tại sao cần vận dụng phương pháp dạy học tích cực vào phân môn Luyện từ và câu?
   Phân môn LTVC đòi hỏi học sinh không chỉ ghi nhớ kiến thức mà còn phải vận dụng linh hoạt trong giao tiếp và viết văn. Phương pháp tích cực giúp học sinh phát triển kỹ năng tư duy, sáng tạo và tự học, nâng cao hiệu quả học tập.

3. Những khó khăn khi giáo viên áp dụng phương pháp dạy học tích cực là gì?
   Khó khăn gồm thiếu kinh nghiệm, chưa được đào tạo bài bản, thời gian chuẩn bị bài giảng dài, khó phân hóa phù hợp với trình độ học sinh, và hạn chế về công nghệ hỗ trợ dạy học.

4. Làm thế nào để tăng cường hứng thú học tập của học sinh lớp 4 trong phân môn LTVC?
   Sử dụng các hoạt động nhóm, trò chơi học tập, bài tập thực hành sinh động, kết hợp công nghệ thông tin và tạo môi trường học tập thân thiện, khuyến khích sự tham gia tích cực của học sinh.

5. Phương pháp hoạt động nhóm được áp dụng như thế nào trong dạy học LTVC?
   Giáo viên chia học sinh thành các nhóm nhỏ, giao nhiệm vụ cụ thể, tổ chức thảo luận và trình bày kết quả, đồng thời quan sát, hỗ trợ và đánh giá quá trình làm việc của từng nhóm nhằm phát huy trí tuệ tập thể và kỹ năng giao tiếp.

Kết luận

• Luận văn làm rõ thực trạng sử dụng phương pháp dạy học tích cực trong phân môn Luyện từ và câu lớp 4 tại thành phố Long Xuyên, An Giang, với nhiều giáo viên còn ưu tiên phương pháp truyền thống.
• Đề xuất các nguyên tắc và phương pháp dạy học tích cực phù hợp với nội dung bài học và đặc điểm tâm sinh lý học sinh tiểu học.
• Thực nghiệm sư phạm cho thấy việc vận dụng phương pháp tích cực giúp nâng cao hiệu quả học tập, tăng khả năng vận dụng kiến thức của học sinh.
• Đề xuất các giải pháp cụ thể nhằm nâng cao năng lực giáo viên, ứng dụng công nghệ và phân hóa hoạt động học tập.
• Khuyến nghị các bên liên quan phối hợp triển khai để đổi mới phương pháp dạy học, góp phần nâng cao chất lượng giáo dục tiểu học.

Next steps: Triển khai tập huấn giáo viên, xây dựng tài liệu hỗ trợ, áp dụng thực nghiệm mở rộng và đánh giá định kỳ hiệu quả.

Call to action: Các nhà quản lý giáo dục và giáo viên tiểu học cần chủ động tiếp cận, học hỏi và áp dụng phương pháp dạy học tích cực để nâng cao chất lượng giảng dạy và học tập phân môn Luyện từ và câu.